"PLAYTIME": ΤΟ "ΔΥΣΚΟΛΟ" ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ

 

Ο μεγάλος Jacques Tati (1907-1982) γυρίζει την τελευταία του ταινία "Playtime", που για πολλούς θεωρείται το αριστούργημά του, το 1967, με τον ίδιο φυσικά στον κλασικό ρόλο του μόνιμου ήρωά του Mr Hulot. Μια ιδιορρυθμία: Όπως σας είπα θεωρείται αριστούργημα, αλλά, αν ρωτήσει κανείς το κοινό, μάλλον σε πολύ λίγους αρέσει  (συγκαταλέγομαι σ' αυτούς).

Η ιστορία είναι στοιχειώδης. Ο αμίμητος κ. Ιλό προσπαθεί να συναντήσει κάποιον υπάλληλο (άγνωστο γιατί) μεγάλης, μοντέρνας, απρόσωπης εταιρίας. Παράλληλα ένα γκρουπ από αμερικάνες τουρίστριες περιπλανιέται στην ίδια περιοχή του Παρισιού. Του μοντέρνου Παρισιού. Τελικά όλοι θα συναντηθούν στα εγκαίνια μοντέρνου (και πάλι) in εστιατορίου, όπου θα γίνει αληθινό μπάχαλο.

Γιατί κουράζει πολλούς; Διότι δεν υπάρχει "κανονική" εξέλιξη της (όποιας) ιστορίας. Η κάμερα παρακολουθεί τις περιπλανήσεις του Ιλό, τις αντίστοιχες του τουριστικού γκρουπ, αλλά και του πλήθους (ή των οχημάτων) που κατακλύζουν την περιοχή. Ούτε κορυφώσεις (εντάξει, είπαμε ότι στο τέλος γίνεται ένα είδος χαμού), ούτε σασπένς ούτε τίποτα παρόμοιο, όπως οι περισσότεροι θεατές έχουν συνηθίσει. Τι είναι λοιπόν το"Playtime"; Είναι η (ήπια) "καταγγελία" του Τατί για τον μοντέρνο κόσμο και τη σύγχρονη πόλη όπου ζούμε και κινούμαστε όλο και περισσότεροι (αν σκεφτεί κανείς ότι ο πληθυσμός της επαρχίας μειώνεται παγκοσμίως). Γι' αυτό ακριβώς και η εμμονή μου με τη λέξη "μοντέρνο" σε όσα έγραψα παραπάνω. Έναν κόσμο που, για τον Τατί τουλάχιστον, είναι απρόσωπος, ομοιόμορφος, υλιστικός και δίχως ίχνος πνευματικότητας, πεζός και ασφυκτικός. Και, συχνότατα, παράλογος, καθώς οι άνθρωποι σπαταλούν το χρόνο τους σε ανούσιες εργασίες, μποτιλιαρίσματα μέσα στο αυτοκίνητό τους, βαρετές συναντήσεις κλπ. Tο ίδιο απρόσωπη και τυποποιημένη είναι και η ξενάγηση του γκρουπ των αμερικάνων, οι οποίοι, σε μερικές από τις πιο σπαρταριστές στιγμές του φιλμ, θαυμάζουν στο Παρίσι τα πολυκαταστήματα, τα σύγχρονα αυτόματα προϊόντα (ηλεκτρικές σκούπες κλπ.), ενώ κανείς δεν ρίχνει έστω και μια ματιά στον Άιφελ, στη Μονμάρτη, στη Νοτρ Νταμ κλπ. κλπ. Όλα αυτά, σε μια επίδειξη ιδιοφυϊας του Τατί, καθρεφτίζονται για ελάχιστα δευτερόλεπτα στις γυάλινες πόρτες πολυκαταστημάτων που ανοιγοκλείνουν δίχως κανείς να τα παρατηρεί, αφού όλοι είναι ενθουσιασμένοι με τις νέες αυτόματες σκούπες...

Πρόκειται για μια συνολική κριτική της μοντερνικότητας, η οποία βγαίνει ανάγλυφα και μέσα από την σύγχρονη αρχιτεκτονική, στην οποία κατ' εξακολούθηση εστιάζει ο φακός του Τατί - ή μάλλον, για να το εκφράσω διαφορετικά, η όλη κατάσταση που περιγράψαμε γίνεται αντιληπτή από τη μοντέρνα αρχιτεκτονική, τόσο την εξωτερική όσο (κυρίως) και την εσωτερική (οι μοντέρνοι χώροι εργασίας και τα σύγχρονα διαμερίσματα - κατοικίες). Βλέποντάς το απ' αυτή τη σκοπιά κάποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει τον κόσμο που ζούμε σήμερα (αυτόν στον οποίο εστιάζει, καυτηριάζει και σατιρίζει ο Τατί), εκτος από 'τυποποιημένο", ως καφκικό. Ναι, αλλά εδώ έρχεται η μεγάλη διαφορά στην αντιμετώπιση: Ο κύριος Ιλό δεν εξεγείρεται ποτέ ενάντια σ' αυτόν τον (πιθανόν) απάνθρωπο και σίγουρα (σε κάποια σημεία του τουλάχιστον) παράλογο κόσμο. Αντίθετα τον αντιμετωπίζει στωικά και, σε τελική ανάλυση, με αληθινή περιέργεια, ως άλλος τουρίστας κι αυτός στην ίδια του την πόλη που αλλάζει και εκμοντερνίζεται. Ή ίσως ακόμα και να απολαμβάνει όχι ακριβώς το απάνθρωπο του κόσμου αυτού, αλλά την εξερεύνησή του και την παρατήρηση των αλλαγών, με τις εκπλήξεις που αυτές συνεπάγονται. Άλλωστε γι' αυτό επιλέγει την κωμωδία (την κλασική χαμηλότονη και ποτέ ξεκαρδιστική κωμωδία του Τατί) και την ελαφρότητα για την κριτική της καθημερινότητας. Τελειώνοντας, παρατηρείστε τη χρήση του βάθους πεδίου στο φιλμ. Πολλά διαδραματίζονται σε δεύτερο πλάνο!

Μεγάλη ταινία, που γνωρίζω καλά ότι θα κουράσει τους περισσότερους. Ερεθίζει όμως τόσο τη σκέψη (είμαι σίγουρος ότι μπορεί κάλλιστα να σκεφτείτε άλλα τόσα απ' τα ήδη πολλά που έγραψα παραπάνω), που νομίζω ότι αξίζει τον κόπο. Σε μεγάλη οθόνη αν είναι δυνατόν για να παρατηρείτε τις λεπτομέρειες.