ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΗΝ "ΑΓΡΙΑ ΑΧΛΑΔΙΑ"

Ο Nuri Bilge Ceylan, ο γνωστότερος ίσως σύγχρονος τούρκος σκηνοθέτης, εξερευνά με τις ταινίες του το παρόν της τεράστιας χώρας του και, πάνω απ' όλα, τις πολλές αντιφάσεις της. Έτσι και στην "Άγρια Αχλαδιά" του 2018 βάζει τον ήρωά του, έναν νεαρό που μόλις πήρε πτυχίο από το πανεπιστήμιο, να γυρίζει (απρόθυμα) στο χωριό του και, στις διάφορες μετακινήσεις του στα πέριξ, να συναντά διαφορετικούς ανθρώπους, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές καταστάσεις. Συγχρόνως, επίδοξος συγγραφέας ο ίδιος, πασχίζει να εκδώσει το βιβλίο, ενώ μάλλον απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τον πατέρα του, ο οποίος, είναι μεν ένας ονειροπόλος δάσκαλος, έχει όμως καταρεύσει ηθικά και οικονομικά εξ αιτίας του πάθους του για τον τζόγο.
Λιγότερο ποιητικός από τα προηγούμενα φιλμ του και πιο "διαλογικός", εξ ίσου φιλοσοφικός όμως, ο Ceylan δείχνει εδώ να ενδιαφέρεται περισσότερο για την επαρχιακή Τουρκία, τα αδιέξοδα των ηρώων του και τη σχέση (με διαφορετικές τροπές στην πορεία) πατέρα - γιου. Έτσι τα προβλήματα που θίγει είναι και τοπικά και πανανθρώπινα. Ο πρωταγωνιστής έχει στην 3ωρη διάρκεια της ταινίας διαδοχικές συναντήσεις με διαφορετικούς ανθρώπους ή παρέες που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές πλευρές της ζωής: Μια κοπέλα (τον έρωτα), δύο ιμάμηδες (τη θρησκεία), έναν συγγραφέα (την τέχνη), έναν επιχειρηματία (τα οικονομικά), έναν δήμαρχο (την πολιτική) κλπ. Ο ίδιος, μέσα απ' όλα αυτά, προσπαθεί να βρει την αλήθεια και συγχρόνως να μείνει ανεξάρτητος, ανυπότακτος στη σκέψη του. Και βέβαια, το είπαμε, μέσα απ' όλα αυτά η Τουρκία προβάλλει μσε όλες τις, συχνά αντικρουόμενες, όψεις της: Οπισθοδρομικές ή προοδευτικές, του χωριού ή της πόλης.
Σε όσους αρέσουν τέτοιου είδους φιλμ, ο Ceylan, αν και με λιγότερο όμορφες εικόνες σε σχέση με παλιότερα φιλμ, έχει πάντα ενδιαφέρον. Οι υπόλοιποι μάλλον θα κουραστούν. Γενικά πάντως νομίζω - αν και προσωπικά με ενδιέφερε - ότι δεν φτάνει στο ύψος προηγούμενων δημιουργιών του.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΞΕΓΥΜΝΩΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ "ΧΕΙΜΕΡΙΑ ΝΑΡΚΗ"

Ο Nuri Bilge Ceylan είναι για πολλούς ο σημαντικότερος σύγχρονος τούρκος σκηνοθέτης. Η "Χειμέρια Νάρκη" του 2014 είναι ένα σπάνιας εικαστικής ομορφιάς ψυχολογικό δράμα, το οποίο, προειδοποιώ, βασίζεται σε μακροσκελείς διαλόγους και σε ελάχιστη δράση.
Ο ήρωας είναι ένας ευκατάσταστος διανοούμενος, συγγραφέας και πρώην ηθοποιός του θεάτρου, ο οποίος έχει αποσυρθεί στην απομονωμένη περιοχή της Καππαδοκίας απ' όπου κατάγεται και όπου διατηρεί ένα πανέμορφο ξενοδοχείο και άλλα ακίνητα της πατρικής περιουσίας. Μαζί του η πολύ νεότερη γυναίκα του και η πρόσφατα χωρισμένη αδελφή του. Οι σχέσεις με τους κάτοικους όμως είναι μάλλον δύσκολες και όταν ο βαρύς χειμώνας ενσκήπτει οι ψυχολογικές εντάσεις και ο αληθινός χαρακτήρας του "καλοπροαίρετου" Αϊντάν αποκαλύπτεται.
Φυσικά, το είπαμε, πρόκειται πάνω απ' όλα για μια βαθιά ψυχολογική μελέτη. Οι διαλογικές σκηνές είναι μακρές, καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του φιλμ (το οποίο, σημειωτέον, έχει τρίωρη διάρκεια) και κατά το οποίο συμβαίνουν σχετικά λίγα εξωτερικά γεγονότα. Ωστόσο - παραδόξως - δεν κουράστηκα. Με κράτησε η βαθιά ανάλυση των καταστάσεων, οι εξαιρετικά αληθινές ηθοποιίες, τα συγκλονιστικά εξωτερικά τοπία (πρόκειται για μια σχεδόν "εξωγήινη" περιοχή, που αποτελεί και τουριστικό πόλο έλξης - όχι κατά τον χειμώνα βεβαίως), η πανέμορφη φωτογραφία, η απίστευτη αίσθηση θαλπωρής στα εσωτερικά, η θαυμάσια σκηνοθεσία. Γενικά ένα από τα μεγάλα ατού αυτής της "Νάρκης" είναι η εξαιρετική εικαστικότητά της.
Ταυτόχρονα έχουμε να κάνουμε με την διεισδυτική μελέτη ενός διανοούμενου, προοδευτικού ανθρώπου, ο οποίος όμως, χαμένος στον εσωτερικό του κόσμο και απορροφημένος από τις μελέτες του, έχει παντελώς αποκοπεί από την αληθινή ζωή και έχει ουσιαστικά κόψει τους δεσμούς και την ανθρώπινη επαφή με τους γύρω του. Προθέσεις και αποτελέσματα, αισθητική και καθημερινότητα, θεωρία και πράξη, να μερικά μόνο από τα θέματα που θίγονται. Ο Ceylan ωστόσο θέτει έμμεσα και ταξικά ζητήματα - όλη αυτή η "αφ' υψηλού" στάση βασίζεται βεβαίως στην οικονομική άνεση, ενώ ο πάμφτωχος κοινωνικός περίγυρος, χαμένος στα προβλήματά του, δεν διαθέτει την πολυτέλεια για κάτι τέτοιο. Όπως πολύ εύστοχα επισημαίνεται στο "Αθηνόραμα", πρόκειται για ένα είδος πνευματικής φεουδαρχίας. Ωστόσο αυτό δεν αρκεί: Η ανθρώπινη επαφή αποδεικνύεται πάντοτε απαραίτητη...
Φυσικά πρόκειται για πολυεπίπεδο φιλμ. Επισήμανα μόνο μερικές από τις πτυχές του. Είμαι σίγουρος ότι θα ανακαλύψετε πολλές ακόμα - στους χαρακτήρες της συζύγου ή της αδελφής, στην οικογένεια των φτωχών ντόπιων κλπ. κλπ. Ο Τσέχοφ και το θέατρο εν γένει είναι πανταχού παρόντα, η σκέψη έχει τον πρώτο λόγο. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα, παρά τους αργούς ρυθμούς, αλλά μόνο σε θεατές έτοιμους να σκεφτούν...

ΣΚΟΤΕΙΝΟ ROAD MOVIE ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΑ

Ας πούμε από την πρώτη στιγμή ότι το διάρκειας δυόμισι ωρών "Κάποτε στην Ανατολία" του 2011 του πολύ ενδιαφέροντα τούρκου Nuri Bilge Ceylan είναι μια ταινία "αγγελοπουλική" όσον αφορά τους ρυθμούς. Μεγάλα πλάνα, υπνωτικοί ρυθμοί, αργή ή και καθόλου κίνηση της κάμερας, βουβές σκηνές... Οπότε όσοι δεν αντέχουν αυτό το είδος σινεμά σταματάνε εδώ. Ωστόσο, σε μένα τουλάχιστον, το φιλμ εξασκεί μια έντονη γοητεία. Το γυμνό, έρημο τοπίο, οι νυχτερινοί φωτισμοί (συχνά από τους κιτρινωπούς προβολείς των αυτοκινήτων και μόνο), τα πρόσωπα, τα βουβά δράματα που συντελούνται, όλα συγκλίνουν σε ένα αποτέλεσμα που καθόλου αδιάφορο δεν με άφησε. Μια ομάδα από διαφορετικούς ανθρώπους - σε χαρακτήρες, σε επάγγελμα, σε ιδιοσυγκρασίες - διασχίζει τα έρημα τοπία της μακρινής Ανατολίας, κουβαλώντας έναν δολοφόνο, ο οποίος προσπαθεί να τους υποδείξει (αν καταφέρει να το θυμηθεί) πού ακριβώς, μέσα σ' αυτό το απόλυτο τίποτα, έθαψε το θύμα. Η νύχτα πέφτει, ο εκνευριμός μεγαλώνει, αλλά και η εξομολογητική διάθεση των μελών της ομάδας αυξάνεται. Η επίσκεψη σ' ένα ξεχασμένο χωριό και η καθημερινότητα της επόμενης μέρας θα ακολουθήσουν το αργό road movie του πρώτου (και παραπάνω) μισού μέρους της ταινίας. Το γυμνό, λιτό τοπίο της Ανατολίας (που είναι η περιοχή βαθιά στην Τουρκία, κοντά στην Άγκυρα) κυριαρχεί απόλυτα, στο πρώτο μέρος τουλάχιστον. Μοιάζει να είναι ο αληθινός πρωταγωνιστής. Η ερημιά του είναι θαρρείς αυτή που κάνει τους ανθρώπους να έρθουν πιο κοντά. Ταυτόχρονα, μέσα από τις αντιθέσεις του γιατρού, του εισαγγελέα, του αστυνομικού, του κοινοτάρχη του χωριού κλπ. ο σκηνοθέτης μιλά για τις αντιθέσεις της χώρας του με το διπλό πρόσωπο: Το ευρωπαϊκό και το σχεδόν τριτοκοσμικό. Αλλά το πιο ενδιαφέρον μάλλον είναι ότι ανεπαίσθητα, δίχως καλά - καλά να το καταλάβουμε, χτίζει αποσπασματικά τις προσωπικές ιστορίες των ηρώων, αποκαλύπτει τα προσωπικά τους δράματα. Διαπιστώνουμε τότε ότι όλοι αυτοί οι ετερόκλητοι χαρακτήρες έχουν την προσωπική τους κόλαση, τις δικές τους τραγωδίες. Τις έχουν ζήσει ή τις ζουν ακόμα. Παύουν έτσι βαθμιαία να είναι απρόσωποι (ο εισαγγελέας, ο γιατρός κλπ.) και γίνονται άνθρωποι που πάσχουν, άνθρωποι με σάρκα και οστά δηλαδή. Έτσι δεν είναι και στη ζωή άλλωστε; Αδύνατο να ξέρεις τι κρύβει ο καθένας με την πρώτη ματιά. Το τελευταίο πλάνο είναι διφορούμενο, ανοιχτό σε αναγνώσεις. Αναμενόμενο. Δεν θα περίμενα από τον Ceylan ξεκάθαρες απαντήσεις. Γοητευτική ταινία από έναν - το είπαμε - πολύ αξιόλογο δημιουργό. Αλλά - το είπαμε κι αυτό - αποκλειστικά για σινεφίλ. Οι εθισμένοι σε πιο "συνηθισμένα" κινηματογραφικά στιλ, μάλλον ας μείνουν μακριά. Για την ιστορία, το φιλμ κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο στις Κάννες.

ΤΡΕΙΣ ΠΙΘΗΚΟΙ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΟΥΡΚΙΑ

Οι "Τρεις Πίθηκοι" του Nuri Bilge Ceylan, ενός από τους ανερχόμενους σύγχρονους τούρκους σκηνοθέτες, είναι, αρχικά, μια καλή ταινία. Ωστόσο υπάρχουν και κάποιες προσωπικές αντιρήσεις. Τα καλά όμως πρώτα.
Πρόκειται για ένα πυκνό, βαρύ δράμα, που μελετά μια τριμελή οικογένεια και την πορεία της προς τη διάλυση. Ωστόσο, ενώ υπάρχει η νεανική εγκληματικότητα, η απουσία του πατέρα, μια παλιά οικογενειακή "πληγή", η απιστία και άλλα τέτοια στοιχεία, αυτό που βρίσκω ενδιαφέρον είναι ότι τα περισσότερα δεινά πηγάζουν από καθαρά κοινωνικοπολιτικά αίτια. Η εξουσία και ο ψυχολογικός εκβιασμός ενός πλούσιου βουλευτή, που πείθει τον πατέρα να μπει φυλακή αντ' αυτού, ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου και τα πάντα παίρνουν τον κατήφορο. Η διεφθαρμένη εξουσία και οι τεράστιες οικονομικές ανισότητες λοιπόν βρίσκονται στις ρίζες του οικογενειακού δράματος. Και είναι και εξαιρετιά ενδιαφέρουσα η κατάληξη, που δείχνει ότι η διαφθορά, η απάτη, η μετάθεση ευθυνών, έχουν διαβρώσει και τις χαμηλότερες τάξεις και το κακό διαιωνίζεται, όλα κινούνται σ' έναν αέναο φαύλο κύκλο.
Όλα αυτά, μαζί με σχόλια πάνω στη στάση των σύγχρονων τούρκων σε ερωτικά θέματα, είναι δοσμένα με εξαιρετική σκηνοθετικά άποψη, με χαρακτηριστικά, "πειραγμένα" χρώματα, συχνά με πολύ όμορφες εικόνες. Ίσως όλη αυτή η εικαστική τελειότητα αποπνέει μια ψυχρότητα, ηθελημένη βέβαια. Το κακό όμως, κατά τη γνώμη μου, αυτό που τελικά με κούρασε, είναι οι υπερβολικά αργοί ρυθμοί. Ηθελημένοι και πάλι, για να τονιστεί ίσως η εικαστικότητα των πλάνων, αλλά ομολογώ ότι κουράστηκα αρκετά. Ο Ceylan έχει σίγουρα δυνατή προσωπική ματιά, σκηνοθετική άποψη και συνδυάζει το κοινωνικό με το ατομικό, αλλά θα προτιμούσα λίγο λιγότερο "στυλ", αν αυτό τείνει να προκαλέσει πλήξη.