ΤΡΑΓΙΚΟ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΟ 'FOXTROT"

Ο ισραηλινός Samuel Maoz είχε γυρίσει το 2009 το αντιπολεμικό και κλειστοφοβικό "Lebanon". Το 2017 επανέρχεται με το εξ ίσου αντιπολεμικό και με άλλο τρόπο κλειστοφοβικό "Foxtrot". Το φιλμ ενόχλησε τον ισραηλινό στρατό (πολύ χαίρομαι γι' αυτό) και τελικά (πιθανόν μετά από ίντριγκες) δεν περιελήφθει στις 5 υποψήφιες για Όσκαρ Ξενογλωσσης Ταινίας.
Μια μέρα στρατιώτες ανακοινώνουν σε μεσήλικο ζεύγος τον θάνατο "στο καθήκον" του γιου τους, που υπηρετεί φαντάρος κάπου στα σύνορα. Η σύζυγος λιποθυμά. Εκείνος αντιμετωπίζει βουβά και οργισμένα το πένθος. Ξαφνικά η κατάσταση ανατρέπεται με τρόπο που δεν θα σας αποκαλύψω. Στη συνέχεια το φιλμ μας μεταφέρει στο απομονωμένο συνοριακό φυλάκιο όπου ο γιος υπηρετούσε με τρεις άλλους στρατιώτες και παρακολουθεί τη μίζερη και μελαγχολική καθημερινότητά τους. Και μετά επιστρέφουμε και πάλι στο ζεύγος και στο τι (του) έχει συμβεί. Κι όλα αυτά με διαρκείς ανατροπές και μικρά μπρος - πίσω στο χρόνο.
Κατ' αρχήν η ταινία είναι απόλυτα αντιπολεμική, δίχως να παίρνει κάποια συγκεκριμένη θέση. Ο πόλεμος είναι αρνητικός από μόνος του και κάνει κακό σε όλους οσους εμπλέκονται, νικητές ή ηττημένους. Σχεδόν όλα τα τραγικά που συμβαίνουν οφείλονται στη μόνιμη ουσιαστικά εμπόλεμη κατάσταση στη χώρα και στη βία που πλέον, έστω και ύπουλα, έστω και έμμεσα, εμφανίζεται σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας. Γενικά ο στρατός και οι μηχανισμοί του - καθαρά στρατιωτικοί ή γραφειοκρατικοί - είναι αντιπαθητικοί και "γκρίζοι", στενόχωροι. Όσο για τα εγκλήματα σε βάρος αθώων, έστω και ακούσια, είναι κι αυτά μέρος της ρουτίνας... Πέραν της αντιπολεμικότητας τώρα, υπάρχει ένας διαρκής στοχασμός πάνω στο θέμα της ευθύνης και της μοίρας. Παλιά λάθη μοιάζουν να κυνηγάνε τους ήρωες σ' όλη τους τη ζωή και τραγικές συμπτώσεις υπογραμμίζουν, νομίζω, το ρόλο της μοίρας. Για το τελευταίο προσωπικά διαφωνώ, μοιάζουν ολα σα να είναι "γραμμένα" από πριν και ό,τι γίνει δεν ξεγίνεται, μια άποψη που βρίσκω μοιρολατρική. Αυτό όμως δεν έχει τόση (κινηματογραφική) σημασία. Σημασία έχει η αντιμετώπιση του θέματος, που θυμίζει αρχαία τραγωδία.
Τα πορτρέτα των ηρώων είναι βαθιά, πολυεπίπεδα (όπως πολυεπίπεδο είναι και το φιλμ γενικότερα) και ενίοτε συγκλονιστικά, όπως και τα όσα συμβαινουν. Η σκηνοθεσία είναι υποβλητική, κάπως μυστηριώδης και δημιουργεί παράδοξη και ανησυχητική ατμόσφαιρα με συχνά παράξενες λήψεις. Κάτι διαρκώς "άβολο", ανησηχυτικό πλανιέται παντού. Γενικά πρόκειται για ενδιαφέρουσα κατά τη γνώμη μου ("μουντή" όμως και στενόχωρη, σας προειδοποιώ) ταινία - παρά κάποιες αντιρρήσεις μου σε ιδεολογικό επίπεδο.

ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟΣ "ΛΙΒΑΝΟΣ"

Στην ιστορία του σινεμά έχουν γίνει πολλές αληθινά συγκλονιστικές αντιπολεμικές ταινίες, που περιγράφουν δηλαδή τον πόλεμο ως αυτό που πραγματικά είναι: Μια διαρκής φρίκη. Δεν ξέρω αν φανώ υπερβολικός, αλλά νομίζω ότι ο "Λίβανος" (2009) του ισραηλινού Samuel Maoz είναι μια από τις καλύτερες.
Ο σκηνοθέτης έχει βιώσει τη φρίκη αυτή, καθώς έχει ο ίδιος πολεμήσει σαν πλήρωμα τανκ στον πόλεμο που περιγράφει: Τον πρώτο εμφύλιο του Λιβάνου (στον οποίο αναμείχτηκαν και ισραηλινοί και σύριοι) το 1982. Φυσικά πολύ γρήγορα παύει να μας ενδιαφέρει για ποιον ακριβώς πόλεμο πρόκειται. Θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε. Αυτό που απομένει είναι η καθαρή φρίκη.
Θα το πω από την αρχή: Η ταινία βλέπεται - ή μάλλον αντέχεται - δύσκολα. Αυτό που την κάνει τόσο αγχωτική είναι το ότι ο δημιουργός επέλεξε να δείξει την κτηνωδία μέσα από τα μάτια του πληρώματος ενός ισραηλινού τανκ. Η κάμερα μένει σχεδόν συνεχώς στο ασφυκτικό εσωτερικό του και κεντράρει διαρκώς στα βρώμικα, ταλαιπωρημένα και φοβισμένα πρόσωπα του πληρώματος. Και τι σημαίνει εσωτερικό τανκ σε καιρό πολέμου; Πέντε άνθρωποι στριμωγμένοι σε έναν ελάχιστο μεταλλικό χώρο, πανβρώμικο, αποκρουστικό, με ελάχιστο οξυγόνο και 40 βαθμούς. Άμεση επαφή με τον έξω κόσμο δεν υπάρχει. Μόνο μέσω της διόπτρας. Αυτός ο εγκλωβισμός μπορεί από μόνος να τσακίσει τα νεύρα, πολύ περισσότερο αν συνδυαστεί με τις τερατωδίες του πολέμου. Αν αυτό δεν είναι κόλαση, τότε τι είναι;
Πέραν αυτών όμως η ταινία με κράτησε από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό, δίχως να με κάνει καθόλου να βαρεθώ, αφού διαθέτει και πολύ δυνατό σασπένς, το οποίο μάλιστα κλιμακώνεται συνεχώς: Το τανκ πρέπει να διασχίσει μια εχθρική περιοχή σχεδόν στα τυφλά. Κανείς δεν ξέρει αν θα επιβιώσει.
Με ντοκιμαντερίστικη αισθητική και βρώμικο ρεαλισμό, ο Maoz καταγράφει ό,τι πραγματικά συμβαίνει σε τέτοιες εφιαλτικές καταστάσεις. Ταυτιζόμαστε απόλυτα με το πλήρωμα, αφού η γύρω φρίκη και το τοπίο βιβλικής καταστροφής που απλώνεται παντού δείχνεται μέσα από τα μάτια τους - μέσα από τη διόπτρα για την ακρίβεια, που αποτελεί το μοναδικό μάτι για τον έξω κόσμο. Αυτό όμως που εκτίμησα περισσότερο είναι ότι σ' όλη αυτή την κόλαση δεν υπάρχει κανένα απολύτως ίχνος ηρωισμού. Οι στρατιώτες, πολύ απλά, είναι χεσμένοι πάνω τους. Το μόνο που θέλουν είναι να ξεμπερδεύουν όσο πιο γρήγορα γίνεται, να φύγουν απ' αυτή την κόλαση και να γυρίσουν σπίτια τους. Γι' αυτό τους βλέπουμε να φοβούνται, να πανικοβάλλονται μερικές φορές, να σοκάρονται, να κλαίνε. Βλέπετε, πρόκειται για απλούς φαντάρους, εμένα κι εσένα δηλαδή, που κάνουν τη θητεία τους και ξαφνικά βρίσκονται στην κόλαση. Ούτε ίχνος λοιπόν στρατοκαυλίασης. Μόνο κόλαση. Μέσα σ' αυτόν τον εφιάλτη, ακόμα και οι διοικητές, τα αξιώματα, μικρή αξία έχουν. Ο φόβος είναι πολύ δυνατός και η εραρχία στο εσωτερικό του τανκ σχεδόν καταρρέει.
Αν μπορέσετε δείτε αυτό το πολύ δυνατό φιλμ. Σας προειδοποίησα όμως ότι αντέχεται δύσκολα. Δεν είναι μόνο ο πόλεμος, είναι και η έντονη κλειστοφοβικότητα. Αν τα καταφέρετε όμως, νομίζω ότι θα συμφωνήσετε για την τρομερή του δύναμη.