"ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ", ΑΛΛΑ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Το 1939 η Γαλλία ετοιμαζόταν να υποστεί τις φρίκες του πολέμου, η κοινωνία ήταν αναστατωμένη, η καταιγίδα ερχόταν. Τότε ο μεγάλος σκηνοθέτης Marcel Carne (1906-1996) γυρίζει ένα από τα πιο σκοτεινά και απαισιόδοξα φιλμ του, το περίφημο "Ξημερώνει" (Le Jour se Leve), ένα γαλλικού τύπου νουάρ με τον Ζαν Γκαμπέν στο βασικο ρόλο.
Στην πρώτη κιόλας σκηνή της ταινίας ο Φρανσουά, ένας συμπαθητικός εργάτης, δολοφονεί κάποιον. Στη συνέχεια κλείνεται στο στενόχωρο διαμέρισμά του και αρνείται να παραδοθεί στην αστυνομία που τον έχει περικυκλώσει. Μόνος στο σκοτεινό διαμέρισμα, θυμάται σε συνεχή φλας μπακ την ιστορία του, τη σχέση του με δύο γυναίκες και, τελικά, τους λόγους που τον οδήγησαν στο φόνο.
Τέσσερα είναι τα βασικά πρόσωπα του φιλμ: Δύο άντρες και δύο γυναίκες. Οι μεταξύ τους ερωτικές σχέσεις είναι περίπλοκες, οι χαρακτήρες πολύ διαφορετικοί. Από τον "αγνό" Φρανσουά ως τον διεφθαρμένο, "σάπιο" Valentin, που αντλεί ηδονή με το να παίζει με τους ανθρώπους ακόμα κι αν αυτό οδηγεί στην καταστροφή τους, και περνώντας από τις δύο γυναίκες, που θα αποκαλύψουν σταδιακά διάφορες πτυχές και μυστικά τους, η "πινακοθήκη" αυτή διαθέτει εξαιρετικό ψυχολογικό ενδιαφέρον. Ταυτόχρονα, αυτό που δείχνεται ξεκάθαρα είναι ότι οι ρίζες και τα αίτια του εγκλήματος μπορεί να είναι βαθειά και αυτός που το διαπράτει να μην είναι υποχρεωτικά "κακός". Μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε, και στο πιο "καλό παιδί", μοιάζει να μας λέει ο Carne. Ποιός μπορεί να κρίνει;
Ο καταδικασμένος, μοναχικός ήρωας του νουάρ είναι βέβαια παρόν, η μοιραία γυναίκα (όχι υποχρεωτικά σατανική, αλλά πάντως αμφιλεγόμενη) επίσης. Τα σκηνικά, παράξενα και παραμορφωμένα κάποιες φορές, αντανακλούν τον απελπισμένο κόσμο του ήρωα, μερικές μάλιστα σκηνές στις σκάλες είναι εξαιρετικές, οι αστυνομικοί είναι ψυχροί, αδιάφοροι ή / και ηλίθιοι, ενώ το τέλος δεν αφήνει ελπίδες... Ο κόσμος είναι σκοτεινός, οι άνθρωποι (όχι όλοι) είναι κακοί ή υποκριτές.
Το φιλμ είχε απαγορευτεί από την στρατιωτική λογοκρισία τότε και ο Carne, ήδη από προηγούμενες ταινίες του  (Le Quai des Brumes), είχε κατηγορηθεί για πεσιμισμό. Όταν οι λογοκριτές, ούτε λίγο ούτε πολύ, είχαν πει "Αν χάσουμε τον πόλεμο να κατηγορείτε το "Le Quai des Brumes", ο Carne απάντησε με κάτι που ισχύει και για το "Ξημερώνει" και για όλη την τέχνη γενικά: "Μην κατηγορείτε το βαρόμετρο για την καταιγίδα".
Κλασική ταινία, που δεν νομίζω ότι έχει γεράσει. Την συνιστώ και τη θεωρώ από τις σημαντικές στιγμές του γαλλικού (και όχι μόνο) κινηματογράφου.

ΠΟΙΟΙ ΔΟΛΟΦΟΝΟΥΝ ΤΗΝ ΤΑΞΗ;

Ο Marcel Carne (1906-1996) γυρίζει τους "Δολοφόνους της Τάξης" (Les Assassines de l' Ordre) το 1971, μια εποχή δηλαδή πολύ κοντινή στο Μάη του 68 και το γενικότερο κλίμα πολιτικής αμφισβήτησης που επικρατούσε παντού (και ιδιαίτερα στη Γαλλία). Είναι μια από τις λίγες ταινίες που πρωταγωνιστεί ο μεγάλος βέλγος συνθέτης και τραγουδιστής Ζακ Μπρελ και, ιδεολογικά, είναι ιδιαίτερα τολμηρή.
Κάποιοι ιδιαίτερα τσαμπουκάδες μπάτσοι συλλαμβάνουν έναν "συνήθη ύποπτο" με βαρύ ποινικό μητρώο για μια κλοπή που, όπως αποδεικνύεται, δεν έκανε, αλλά αυτό δεν έχει καμιά απολύτως σημασία - το αν είναι όντως ένοχος ή όχι δηλαδή. Σημασία έχει ότι κατά τη διάρκεια μιας "ανορθόδοξης" ανάκρισης, που φυσικά δεν μένει μόνο στα λόγια, ο ύποπτος πεθαίνει στα χέρια τους από τραύματα στο κεφάλι. Την απαραίτητη διερεύνηση της υπόθεσης αναλαμβάνει ένας δικαστικός, ο οποίος, παρά τη ρητή άνωθεν εντολή "να μην το παρακάνει", πασχίζει ηρωικά να ρίξει άπλετο φως στην ιστορία και να αποκαλύψει την προφανή ενοχή των αστυνομικών με τον ιδιαίτερο ζήλο. Και τότε, αργά και σταθερά, όλοι οι μηχανισμοί, κρατικοί και μη, στρέφονται όλο και πιο απροκάλυπτα εναντίον του, χρησιμοποιώντας κάθε νόμιμο και μη μέσον για να συγκαλύψουν την αλήθεια.
Βρήκα την ταινία πολύ δυνατή στο σύνολό της. Σπάνια στο σινεμά έχουμε δει τόσο καθαρά τους τόσο διαπλεκόμενους και συγκοινωνούντες κοινωνικοπολιτικούς μηχανισμούς να παίζουν τον ρόλο τους και να προασπίζουν λυσσασμένα, με κάθε τρόπο, τα συμφέροντά τους. Σκηνή - σκηνή, λιθαράκι - λιθαράκι, οι πιέσεις προς τον ήρωα γίνονται όλο και πιο αφόρητες, ενώ απίθανοι κοινωνικοί σχηματισμοί προσθέτουν τη δύναμή τους και εμπλέκονται σ' αυτές. Η τελική δίκη είναι κι αυτή μια παρωδία.
Ο Carne δείχνει αδίστακτα μια κοινωνία κάθε άλλο παρά "αγγελική" και δεν διστάζει να επιτεθεί μετωπικά στους μηχανισμούς της δικαιοσύνης, στην ίδια την κατασκευή του νόμου και, φυσικά, στην αστυνομία. "Ποιος μας φυλάει από τιυς φύλακες;" ήταν η φράση από το "Watchmen" που μου ερχόταν συχνά στο μυαλό. Και πώς μπορεί να αλλάξει κάποτε κάτι που είναι τόσο, μα τόσο βαθειά σάπιο;
Το πρόβλημα του φιλμ είναι για μένα ο διδακτισμός του. Συχνά απαγγέλλονται από τον ήρωα τσιτάτα περί δικαιοσύνης, γενναιότητας, ακεραιότητας χαρακτήρα και άλλα τέτοια που θα μπορούσαν να λείπουν, αφού η ίδια η ιστορία τα λέει όλα. Παρ΄ όλα αυτά, νομίζω ότι παραμένει πολύ δυνατή (και απαισιόδοξη), συγκλονιστική ίσως για κάποιους. Δεν νομίζω ότι σήμερα - στο mainstream σινεμά τουλάχιστον - θα τολμούσαν πολλοί να γυρίσουν κάτι τέτοιο. Μοναδική χαραμάδα ελπίδας, μας λέει ο δημιουργός, η νέα γενιά, οι νέοι της εποχής που αυθόρμητα παίρνουν το μέρος του μεσήλικα ήρωα (είπαμε ότι βρισκόμαστε κοντά στο 1968 και η ελπίδα καθολικής αλλαγής ήταν ακόμα διάχυτη στην κοινωνία). Πόσο φοβάμαι ότι κι αυτό έχει διαψευστεί στις μέρες μας...