"ΘΕΩΡΗΜΑ": ΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ "ΔΥΣΚΟΛΗ" ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

 

Το 1968 ο Pier Paolo Pasolini (1922-1975) γυρίζει το "Θεώρημα", μια από τις γνωστότερες ταινίες του, με τον Τέρενς Σταμπ και τη Σιλβάνα Μάγκανο. Ένα μάλλον δύσκολο φιλμ.

Ένας νεαρός μένει για ένα διάστημα στο πολυτελές σπίτι μιας πλούσιας οικογένειας. Σιγά σιγά κάνει έρωτα με όλα ανεξαιρέτως τα μέλη της και με την υπηρέτρια, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή τάξης. Όταν φεύγει η ζωή όλων δεν μπορεί να είναι ίδια με πριν.

Οι "αναγνώσεις" του φιλμ μπορεί να είναι πολλές. Φυσικά ο Παζολίνι, μαρξιστής και χριστιανός ταυτόχρονα, έχει ως κύριο μέλημα να αποδείξει και να διαλύσει τις αστικές προκαταλήψεις, να σπάσει όλα τα ταμπού της αστικής τάξης, να καταδείξει σε τελική ανάλυση την αλλοτρίωσή της. Φυσικά τα κυριότερα (ή προφανέστερα) ταμπού σχετίζονται με το σεξ και τις ποικίλες απαγορεύσεις γύρω απ' αυτό. Όλοι το απολαμβάνουν (προφανώς), αλλά οι μετά αντιδράσεις θα είναι ποικίλες, από τις αβάσταχτες τύψεις έως τον εθισμό σ' αυτό. Σίγουρα πάντως είναι αφύσικες και μαζοχιστικές, θα λέγαμε, τονίζοντας έτσι την πνιγηρή, ασφυκτική και δυσάρεστη κατάσταση που επικρατεί κάτω από την απαστράπτουσα επιφάνεια του πλούτου και της άνεσης. Και, φυσικά, μετά το "άφημά" τους στη γοητεία του ξένου και στην απαγορευμένη ηδονή θα ακολουθήσει, μαθηματικά σχεδόν, η πλήρης διάλυση της οικογένειας. Μόνο η (χριστιανή) υπηρέτρια θα ακολουθήσει μια άλλου είδους "πειθαρχία" και θα οδηγηθεί στο θαύμα και την (περίπου) μεταφυσική εξαϋλωση (η χριστιανική πλευρά του Παζολίνι που λέγαμε). Να έχουμε υπ' όψη, βεβαίως, ότι όλα αυτά συμβαίνουν στο '68, όπου ενώ έχει μεν ξεσπάσει η σεξουαλική επανάσταση, που αφορά ουσιαστικά μια μερίδα των τότε νέων, στα υπόλοιπα στρώματα τα πράγματα παραμένουν αφόρητα πνιγηρά: Το σεξ σχετίζεται πάνω απ' όλα με την ενοχή.

Όλα αυτά αποτελούν εξαιρετική τροφή για σκέψη και οδηγούν σε ποικίλους προβληματισμούς και αναλύσεις. Ωστόσο θα πω την καθαρά προσωπική μου άποψη: Ποτέ δεν με άγγιξε πραγματικά το στεγνό και στρυφνό σινεμά του Παζολίνι (αισθητικά εννοώ). Κι εδώ έχουμε αυτή τη "λιτότητα" στην εικόνα, την αίσθηση της αυστηρότητας, τα μουντά χρώματα κλπ. κλπ. Δεν απορρίπτω φυσικά έναν από τους πιο τολμηρούς και ρηξικέλευθους δημιουργούς της εποχής του, απλώς, καθαρά προσωπικά και υποκειμενικά, δεν μου αρέσει ιδιαίτερα η αισθητική του.

ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟ "MAMA ROMA"

Το "Mama Roma" του 1962 εἰναι η δεύτερη ταινία του Pier Paolo Pasolini (1922-1975), η οποία, όπως η πρώτη του, κινείται στα πλαίσια του ιταλικού νεορεαλισμού. Στη συνέχεια ο Παζολίνι θα άλλαζε κλίμα και θα γινόταν ένας μάλλον αταξινόμητος δημιουργός.
Μια πρώην πόρνη και νυν έμπορος φρούτων στη λαϊκή έχει ως μοναδικό όνειρο την επιτυχία στη ζωή του έφηβου, αγνώστου πατρός γιου της. Γι᾽αυτόν θα κάνει τα πάντα. Εκείνος όμως σύντομα θα μπλέξει με κακές παρέες και ο δρόμος που θα ακολουθήσει θα είναι διαφορετικός από αυτόν που ονειρεύεται η μητέρα του.
Η πληθωρική Άννα Μανιάνι κλέβει βεβαίως την παράσταση καθώς ερμηνεύει τον βασικό ρόλο. Κατά τα άλλα, το φιλμ είναι διαπραγματευμένο ως μια σύγχρονη τραγωδία, με το δραματικό στοιχείο να ελλοχεύει ακόμα και στις πιο χαλαρές σκηνές. Άλλωστε σε δύο σεκάνς ο μάλλον σουρεαλιστικός περἰπατος της Μάμα Ρόμα (το παρατσούκλι της ηρωίδας) με τους διαφορετικούς συνοδούς στην νυχτερινή πιάτσα υπογραμμίζει το στοιχείο της θεατρικότητας.
Πέραν της μελέτης της μητρικής αγάπης και θυσίας, το όλο κοινωνικό και τοπογραφικό πλαίσιο, χαρακτηριστικό του νεορεαλισμού, μας δείχνει τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης μια χώρας που προσπαθεί ακόμα να ορθοποδήσει και να αναπτυχθεί μετά τις καταστροφές του πολέμου (έχουν περάσει 17 χρόνια από το τέλος του, αλλά οι πληγές δεν έχουν ολότελα κλείσει).  Φτωχοί άνθρωποι, ενίοτε ακόμα και λούμπεν, με μικρά, καθημερινά όνειρα, κινούνται κυρίως σε ένα no man's land τοπίο, που εκετίνεται ανάμεσα στις νεόδμητες (και άσχημες) πολυκατοικίες της Ρώμης που ανοικοδομείται και στην ύπαιθρο. Την εποχή αυτή η ῾῾μοντέρνα῾᾽ Ρώμη σταματούσε εντελώς απότομα και γύρω της εκτεινόταν η γυμνή, ακατοίκητη no man's land που λέγαμε, διασπαρμένη από αρχαία ρωμαϊκά ερείπια. Εκεί αλητεύουν οι παρέες των εφήβων, εκεί συμβαίνουν τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα... Είναι ο ίδιος ακριβώς χώρος όπου, πριν μερικά χρόνια, είχαν γυριστεί και ¨Οι Νύχτες της Καμπίρια῾῾ του Φελίνι.
Βαριά ταινία με έντονο δραματικό και τραγικό στοιχείο, παραμένει από τις χαρακτηριστικές της τελευταίας περιόδου του ιταλικού νεορεαλισμού.

ΤΟ "ΔΕΚΑΗΜΕΡΟΝ" ΚΑΙ Ο "ΠΙΠΕΡΑΤΟΣ" ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Θα μου επιτρέψετε μια προσωπική σινεφίλ ιεροσυλία: Ποτέ δεν υπήρξα ιδιαίτερα "φίλος" του αναμφισβήτητα σημαντικού Pier Paolo Pasolini (1922-1975) (εξαιρέσεις υπάρχουν βέβαια, όπως η πρώτη νεορεαλιστική του περίοδος). Κάπου στις αρχές των '70ς λοιπόν ο διάσημος και αδικοχαμένος ιταλός δημιουργός γυρίζει μια τριλογία από ταινίες που διαδραματίζονται στον μεσαίωνα: Στην Ιταλία, στην Βρετανία και στην Αραβία. Η πρώτη απ' αυτές γυρίζεται το 1971 και είναι το "Δεκαήμερον". Πρόκειται ουσιαστικά για σπονδυλωυή ταινία: Ο Παζολίνι επιλέγει από το ομώνυμο περίφημο έργο του Βοκάκιου κάποιες από τις ιστορίες και τις μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη.
Αντιλαμβάνομαι γιατί το κάνει ο πάντοτε προκλητικός σκηνοθέτης: Όλες σχεδόν οι ιστορίες είναι σκαμπρόζικες και, πάνω απ' όλα, βέβηλες. Οι δύο άξονες που κινούνται δηλαδή είναι το σεξ και οι διάφορες ερωτικές ιστορίες και η αντιεκκλησιαστική και βλάσφημη οπτική. Μοναστήρια με καλόγριες που πηδιούνται ακατάπαυστα, μοιχείες, ενίοτε κάτω από τη μύτη του αφελούς συζύγου και με "δράστη" έναν παπά, ψεύτικα θαύματα, κάποιος που επιστρέφει από τον άλλο κόσμο για να ανακοινώσει ότι το σεξ δεν είναι και τόσο βαρύ αμάρτημα, κάποιος άλλος που πέφτει σε ένα... βόθρο, αλλά τελικά καταλήγει πλούσιος, αγιοποιήσεις εγκληματιών και άλλα πολλά συνθέτουν αυτή την πλατειά μεσαιωνική τοιχογραφία, με ιστορίες που πάντοτε συμβαίνουν στην Ιταλία. Και, όπως και στο βιβλίο, η σατιρική διάθεση και το χιούμορ είναι κυρίαρχα. Αν και προσωπικά το συγκεκριμένο χιούμορ δεν κατάφερε να με κάνει να γελάσω ιδιαίτερα.
Εκτιμώ λοιπόν τόσο την τόλμη όσο και τη βλάσφημη και αντιθρησκευτική διάθεση, αλλά δεν μπορώ σε καμία περίπτωση να πω ότι ικανοποιούμαι από το αποτέλεσμα. Το όλο εγχείρημα μου φαίνεται "επίπεδο" και δίχως κορυφώσεις, το χιούμορ χοντροκομένο και, πάνω απ' όλα, οι ηθοποιίες με ενόχλησαν. Ήταν σα να επέλεξε επίτηδες να τις κάνει τόσο κακές. Διάφοροι τύποι που χασκογελάνε με την παραμικρή ευκαιρία, μπόλικο μεν, καθόλου ερωτικό όμως σεξ, παντελής έλλειψη πάθους και άλλα τέτοια. Βεβαίως ο Παζολίνι, ως μαρξιστής, ενδιαφερόταν για τη μπρεχτική αποστασιοποίηση του θεατή από τα δρώμενα και ίσως όλα αυτά να γίνονται επίτηδες. ΟΚ, αλλά προσωπικά το αποτέλεσμα εξακολουθεί να μου φαίνεται μάλλον αδιάφορο.
Να επισημάνω τέλος την παρουσία του ίδιου του Παζολίνι στο ρόλο του μεγάλου ζωγράφου Τζιότο, που εμπνέεται από την γύρω του καθημερινότητα για τις φημισμένες θρησκευτικές του τοιχογραφίες, και να καταλήξω και πάλι στο (προσωπικό εννοείται) συνολικό συμπέρασμα ότι πολύ σπάνια κάτι τόσο γνωστό μου φαίνεται τόσο μέτριο.