"ΑΤΙΜΑΣΜΕΝΗ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΜΕΝΗ" ΣΕ ΕΝΑΝ ΒΙΑΙΑ ΑΝΔΡΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ ΚΟΣΜΟ

Το 1964 ο Pietro Germi (1914-1974) γυρίζει την επόμενη από το "Διαζύγιο α λα ιταλικά" ταινία του με παρόμοιο θέμα. Πρόκειται για την "Ατιμασμένη και Εγκαταλειμένη" (Sedotta e abbandonata). Εδώ τα πράγματα σοβαρεύουν αρκετά σε σχέση με την προηγούμενη ταινία. Εδώ το κωμικό στοιχείο, δίχως να εξαφανίζεται, υποχωρεί αρκετά, για να αναδυθεί το βαθύ δράμα και η τραγικότητα και το παράλογο που κρύβονται κάτω από μια εκ πρώτης όψεως "γραφική" επιφάνεια.
Βρισκόμαστε και πάλι στην Σικελία, σε μια ασφυκτικά ανδροκρατούμενη κοινωνία (σε βαθμό κακουργήματος). Ένας νεαρός φοιτητής κάνει έρωτα με την ανήλικη (γύρω στα 16) αδελφή της αραβωνιαστικιάς του. Όταν το σκάνδαλο ξεσπά η οικογένεια των κοριτσιών, με επικεφαλής τον πατέρα - αφέντη, κάνει κυριολεκτικά τα πάντα για να το καλύψει και να διατηρήσει το "τίμιο πρόσωπο στην κοινωνία". Λόγω ηλικίας το αδίκημα είναι και ποινικό. Ωστόσο (και πάλι βάσει νόμου) αν οι διαπράξαντες το "αποτρόπαιο έγκλημα" του σεξ παντρευτούν όλα παραγράφονται και κάθε δίωξη σταματά. Και τότε εμφανίζεται το (ακόμα πιο) παράλογο σε όλο του το μεγαλείο: Ο νεαρός δηλώνει ότι δεν θέλει την κοπέλα (την οποία ποθούσε τρελά) διότι είναι "ατιμασμένη"!!! Στην προφανή παρατήρηση "μα εσύ την ατίμασες" απαντά: "Αυτό δεν έχει σημασία. Εγώ θέλω παντρευτώ παρθένα. Στο κάτω - κάτω, αφού το έκανε ανύπαντρη με μένα, γιατί να μην το κάνει και με άλλους όταν παντρευτεί"; Από εκεί και πέρα αρχίζει ένας φαύλος κύκλος συμφωνιών και αθετησης συμφωνιών, με προεξάρχουσα πάντοτε την κυριολεκτικά αγχωτική προσπάθεια από την οικογένεια "να μην αποκαλυφτεί το σκάνδαλο". Στο άγριο αυτό παιχνίδι τα τραγικά θύματα είναι φυσικά πάντοτε οι γυναίκες (αλλά και κάποιοι άντρες, όπως ο ακούσια "δολοφόνος" αδελφός των κοριτσιών, ο οποίος δεν έχει καμιά όρεξη να πάει φυλακή, αλλά η τιμή...
Παρά το χιούμορ απο πολύ νωρίς είχα πάψει να γελώ. Σπάνια μια ταινία έχει αποκαλύψει και καταγγείλει τόσο καίρια την απύθμενη υποκρισία, τον παραλογισμό και την ουσιαστική βαρβαρότητα που κρύβεται κάτω από την ατσαλάκωτη επιφάνεια μιας στυγνά φαλοκρατικής κοινωνίας, αλλά και της απόλυτα διεστραμένης περί "τιμής" αντίληψη (σήμερα παρόμοιες πρακτικές υπάρχουν σε φανατικά ισλαμικές κοινωνίες). Σπάνια η ανδροκρατία έχει κατηγορηθεί τόσο σαν αληθινή πηγή δυστυχίας. Σπάνια έχει δειχτεί τόσο ξεκάθαρα το πώς η ευτυχία θάβεται κυριολεκτικά κάτω από τις περί τιμής και κατωτερότητας των γυναικών ιδεοληψίες. Το αποτέλεσμα; Μια κοινωνία βαθιά δυστυχισμένη, υποταγμένη, όπου, πολύ απλά, μπορεί να συναντήσεις τα πάντα πλην του έρωτα. Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά άλλωστε, όταν η συντριπτική πλειοψηφία των (ισόβιων, αφού το διαζύγιο απαγορευόταν) γάμων είναι κυριολεκτικά καταναγκαστικοί; Είναι επίσης συγκλονιστικός ο τρόπος που το φιλμ δείχνει ότι η γυναικεία δυστυχία σε μια τέτοια κοινωνία δεν αφορά μόνο την νεαρή ηρωίδα (πανέμορφη και πάλι η Στεφανία Σαντρέλι), αλλά διαχέεται και στις γύρω απ' αυτή γυναίκες, όπως στη δύστυχη αδελφή της - που αποτελεί το άβουλο πιόνι της όλης κατάστασης.
 Εξαιρετική ταινία, που συνιστώ ιδιαίτερα, με έναν εξαιρετικό πρωταγωνιστή στο ρόλο του καταπιεστικού πατέρα - αφέντη. Θα επαναλάβω πάντως: Παρά το χιούμορ που υπάρχει, προσωπικά δεν κατάφερα να τη δω σαν κωμωδία.

ΠΕΡΙ ΙΤΑΛΙΚΩΝ ΔΙΑΖΥΓΙΩΝ

Στις αρχές της δεκαετίας του 60 ο σημαντικός ιταλός σκηνοθέτης Pietro Germi (1914-1974) γυρίζει δύο "δίδυμες" ταινίες, με παρόμοιο θέμα και προβληματισμό και την ίδια βασική ηθοποιό σε παρόμοιο ρόλο, την ιδιάιτερα σέξι και νεαρότατη τότε Στεφανία Σαντρέλι ως προκλητικό νυμφίδιο. Μόνο που το ντυμφίδιο αυτό είναι ουσιαστικά το απόλυτο θύμα... Θα ασχοληθούμε και με τις δύο. Προς το παρόν όμως ας δούμε την πρώτη χρονολογικά (και μάλλον γνωστότερη), το "Διαζύγιο α λα Ιταλικά" του 1961.
Ο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι παίζει έναν πλούσιο ευγενή αργόσχολο σε μια μικρή πόλη της νότιας Ιταλίας. Παντρεμένος επί χρόνια, απόλυτα ευτυχής σε πρώτη ματιά, είναι στην πραγματικότητα δυστυχισμένος, αφού σιχαίνεται κυριολεκτικά τη γυναίκα του και ποθεί αφάνταστα τη νεαρή του ξαδέλφη, ανήλικη ακόμα. Την εποχή εκείνη όμως το διαζύγιο είναι απαγορευμένο στην Ιταλία. Ο μόνος τρόπος για να απαλλαγεί από τη σύζυγο και να εκπληρώσει τις βλέψεις του είναι να τη δολοφονήσει. Και μάλιστα με τρόπο ώστε να φανεί ότι εκείνη τον απατά. Τότε η δολοφονία για "ζητήματα τιμής" γίνεται σχεδόν νόμιμη και απόλυτα αποδεκτή ηθικά, οπότε θα τη γλυτώσει με ελάχιστη φυλακή και θα κερδίσει και την εκτίμηση των πολιτών, αφού έπραξε "όπως απαιτεί η τιμή του". Αρχίζει λοιπόν να καταστρώνει τα καταχθόνια σχέδιά του.
Η ταινία, με το σχετικά μαύρο χιούμορ και το μάλλον ανάλαφρο στιλ της, είναι στην πραγματικότητα μια ανελέητη σάτιρα τόσο των ιταλικών νόμων (της εποχής) όσο και των αντίστοιχων ηθών. Ο ήρωας είναι ένας άθλιος, κακός χαρακτήρας και, πάνω απ' όλα, ύπουλος και απόλυτα υποκριτής. Αυτή η υποκρισία, που χαρακτηρίζει άλλωστε και ολόκληρη αυτή την κοινωνία, είναι, νομίζω, το στοιχείο που κυριαρχεί. Άψογος οικογενειάρχης, με απόλυτα καθως πρέπει συμπεριφορά, τακτικότατος στην εκκλησία και όλα τα σχετικά, καταστρώνει κρυφά σχέδια δολοφονίας μιας απόλυτα αθώας γυναίκας και αποπλάνησης μιας παιδούλας... Νομίζω ότι δεν θα μπορούσε να είναι πιο εύγλωττη και σαφής η πρόθεση του Τζέρμι...
Στο μεταξύ το αστείο είναι ότι ο άθλιος αυτός υποκριτής δείχνεται συμπαθητικά στο θεατή χάρη στο χιούμορ, μας κάνει σχεδόν να ταυτιζόμαστε μαζί του και να θελουμε να πετύχει τους δολερούς σκοπούς του. Από την άλλη όμως, η μικρή ανατροπή της τελευταίας σκηνής δείχνει καθαρά με ποιον είναι ο σκηνοθέτης και ποιος θα γελάσει τελευταίος. Στο μεταξύ η καυστικότατη σάτιρα ενός βάρβαρου και ηλίθιου συστήματος αξιών, βασισμένου στη φαλλοκρατία και την έννοια της "τιμής" είναι κάτι παραπάνω από οξεία. Το χτύπημα όμως αυτών των "αξιών" θα κορυφωθεί στην επόμενη ταινία του Τζέρμι, το "Ατιμασμένη και Εγκαταλειμένη", για την οποία θα μιλήσουμε σε προσεχές σημείωμα.
Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί βέβαια αν όλο το οικοδόμημα του φιλμ καταρέει αφού, απλούστατα, τα διαζύγια σήμερα είναι ελεύθερα, άρα δεν υφίστανται οι συνθήκες που αναγκάζουν τον ήρωα να καταφύγει στα διεστραμένα του σχέδια. Κι ομως! Η ταινία βλέπεται κατά τη γνώμη μου πολύ ευχάριστα μέχρι σήμερα. Λογικό, αφού μιλάμε για κλασικό φιλμ, ένα από τα εμβληματικά της περίφημης και αξεπέραστης σχολής της ιταλικής κοινωνικής κωμωδίας, που άνθησε από τη δεκαετία του 50 μέχρι αυτή του 70. Άλλωστε δεν βρίσκεται μόνο ο νόμος στο στόχαστρο. Βρίσκεται, όπως είπαμε, και μια ολόκληρη πέρα για πέρα υποκριτική κοινωνία, που κάτω από την απόλυτα λουστραρισμένη της επιφάνεια κρύβει απίστευτο βόρβορο, ανεκπλήρωτα πάθη και σκοτεινές επιθυμίες!

Ο ΑΛΦΡΕΝΤΟ ΚΑΙ Ο ΓΑΜΟΣ

Ο Pietro Germi (1914–1974), κλασικός ιταλός δημιουργός κωμωδιών που καταγίνονται με κοινωνικά θέματα, γυρίζει την τελευταία του ταινία το 1972. Είναι το "Alfredo Alfredo" με τον Ντάστιν Χόφμαν πρωταγωνιστή - είχε γυρίσει κι άλλα φιλμ στην Ιταλία - και την πανέμορφη Στεφανία Σαντρέλι δίπλα του. Εδώ ασχολείται με το θέμα του γάμου και της πλήξης ή/και καταπίεσης που αυτός συνήθως συνεπάγεται, αλλά και με το φλέγον τότε ζήτημα του διαζυγίου, που μόλις είχε νομιμοποιηθεί στην Ιταλία μετά από διαδηλώσεις και σθεναρή αντίσταση - ποιού άλλου; - της Εκκλησίας.
Ο Αλφρέντο είναι ένας ντροπαλός τύπος σπιτόγατου, που ερωτεύεται παράφορα μια υπέροχη φαρμακοποιό, κι όταν αυτή ενδίδει (προς μεγάλη του έκπληξη), φυσικά την παντρεύεται αμέσως. Κι από εκεί και πέρα αρχίζουν τα βάσανα, που καταλήγουν σχεδόν σε εφιάλτη, όταν η όμορφη νύφη αποδεικνύεται καταπιεστική, υστερική και άλλα πολλά. Κι όταν ερωτεύεται κάποια άλλη και επιχειρεί επιτέλους να πάρει διαζύγιο, τότε τα πράγματα γίνονται κωμικοτραγικά.
Συμπαθητικό φιλμ, βλέπεται σχετικά ευχάριστα δίχως να είναι κανένα αριστούργημα, και βρίσκει και την ευκαιρία να καυτηριάσει τους γελοίους περί διαζυγίου και μοιχείας νόμους που ίσχυαν στην Ιταλία. Πρέπει να το δείτε για να πιστέψετε ότι αυτά τα πράγματα ίσχυαν εκεί μέχρι τη δεκαετία του 60! Συγχρόνως η ταινία μιλά και για τον φόβο του άντρα για το γάμο και τη δέσμευση, αλλά και τη ρουτίνα που αυτός δημιουργεί, που απειλεί ακόμα και την πιο ηλιόλουστη σχέση (εδώ βέβαια το θέμα δεν είναι η ρουτίνα, τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα, αλλά με την τελευταία σκηνή καταλαβαίνουμε τον γενικότερο δισταγμό για τον κοινότερο θεσμό της κοινωνίας μας). Τυπικό δείγμα λοιπόν της μακράς παράδοσης της ιταλικής γλυκόπικρης κωμωδίας, δεν νομίζω ότι είναι από τα καλύτερα, αλλά σας είπα: Το είδα ευχάριστα.