ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΕΙΣ "ΥΠΟΨΙΕΣ"

 Το 1941 ο Alfred Hitchcock (1899-1980) γυρίζει τις "Υποψίες" (Suspicion), από τις ανάλαφρες σχετικά ταινίες του, με τους Κάρι Γκραντ και Τζόαν Φοντέιν στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Μία (σχετικά μεγάλη για την εποχή) εύπορη και ντροπαλή κοπέλα ερωτεύεται και τελικά παντρεύεται έναν γοητευτικό, αλλά μάλλον τυχοδιώκτη τύπο, ο οποίος την πείθει για τον έρωτά του γι' αυτήν. Σύντομα όμως ο έρωτας της κοπέλας θα μετατραπεί σε δηλητηριώδεις υποψίες για το χειρότερο...

Πάνω από το μισό φιλμ είναι ουσιαστικά μια συμπαθητική κομεντί. Μετά τα μισά εμφανίζεται το περίφημο χιτσκοκικό σασπένς, καθώς να πράγματα αρχίζουν να μην είναι όπως ακριβώς φαίνονται. Έχουμε άλλωστε και έναν ύποπτο θάνατο... Οπότε ναι, υπάρχει και το χιούμορ και το σασπένς και η τελική ανατροπή - τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Χίτσκοκ δηλαδή. Εξ άλλου η ταινία είναι από τις αρκετά γνωστές του. Ωστόσο προσωπικά δεν τη θεωρώ από τα αριστουργήματα του μεγάλου δημιουργού. Τη βρίσκω κάπως "χλιαρή", αν και υπάρχουν οι απολαυστικές παρουσίες των πρωταγωνιστών. Όχι, δεν είναι κακό, δεν είπα κάτι τέτοιο. Απλώς δεν το θεωρώ από τα καλύτερά του. Πάντως νομίζω ότι σαφώς βλέπεται ευχάριστα, όπως πάντοτε άλλωστε. Προσέξτε όμως: Ο Χίτσκοκ ήδη από αυτή την "αρχαία" όσον αφορά τα ήθη εποχή μπορεί να δικαιώνει έναν ουσιαστικά απατεώνα (και απίστευτο καταφερτζή), κάνοντάς τον συμπαθή στα μάτια του θεατή.

ΟΤΑΝ Ο ΧΙΤΣΚΟΚ ΓΙΝΟΤΑΝ Ο ΧΙΤΣΚΟΚ ΠΟΥ ΞΕΡΟΥΜΕ: ῾῾39 ΣΚΑΛΟΠΑΤΙΑ῾῾

Το 1935 ο Alfred Hitchcock (1899-1980) είχε κάνει μεν κάμποσες ταινίες στην πατρίδα του, τη Βρετανία, αλλά δεν είχε ακόμα αποκτήσει μεγάλη φήμη. Αυτό θα συμβεί με τα ῾῾39 Σκαλοπάτια῾῾ εκείνης τυης χρονιάς, ένα ῾῾κανονικὀ῾῾χιτσκοκικό θρίλερ με πρωταγωνιστή τον Ρόμπερτ Ντόνατ.
Ένας θαμώνας θεάτρου στο Λονδίνο προσπαθεί να βοηθήσει μια μυστηριώδη γυναίκα, η οποία του αποκαλύπτει ότι είναι διπλή κατάσκοπος. Όταν αυτή βρίσκεται δολοφονημένη στο σπίτι του, ο ίδιος βρίσκεται, άδικα φυσικά, κυνηγημένος τόσο από την αστυνομία όσο και από ένα σκοτεινό δίκτυο κατασκόπων. Ένας εφιάλτης αρχίζει, ενώ η δράση θα μεταφερθεί στη Σκωτία.
Δεν έχω δει τις βουβές βρετανικές ταινίες του του Χίτσκοκ. Ωστόσο αυτή, που όπως είπαμε τον έκανε γνωστό, φέρει από τόσο νωρίς όλα τα βασικά στοιχεία του έργου του: Το μοτίβο ενός αθώου που άθελά του βρίσκεται μπλεγμένος σε μια σκοτεινή ίντριγκα, το περίφημο χιτσκοκικό σασπένς, που καταφέρνει πάντοτε να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή και το εξ ίσου περίφημο χιούμορ του σκηνοθέτη, που εδώ ειδικά είναι πανταχού παρόν αικόμα και στις πιο αγωνιώδεις στιγμές. Συν τις όμορφες και ενίοτε υποβλητικές σκηνές καταδίωξης στην ορεινή και άγρια Σκωτία. Και, εδώ ειδικά, μια έξυπνη ῾῾κυκλική῾῾δομή, που ξαναγυρνά απροσδόκητα την ιστορία εκεί απ᾽ όπου ξεκίνησε.
Δεν έχω πολλά να πω. Ο Χίτσκοκ βρίσκεται σε μια από τις καλύτερες στιγμές της πρώτης φάσης της μεγάλης καριέρας του. Οι θεατές που δεν φοβούνται την ετικέτα του ῾῾παλιού῾῾ και μπορούν να απολαύσουν το κλασικό σινεμά σίγουρα θα το ευχαριστηθούν.

ΟΙ ΝΑΖΙ, ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ ΣΤΟ ΧΙΤΣΚΟΚΙΚΟ "NOTORIOUS"

Το 1946 οι Σύμμαχοι μπορεί να είχαν κερδίσει τον πόλεμο και ο Χίτλερ να είχε ήδη ξεκουμπιστεί από τον κόσμο αυτόν, η ναζιστική απειλή όμως ήταν κάτι παραπάνω από νωπή και παρέμενε τρομακτική. Κι αν κάπου τα καθάρματα ξανάπαιρναν την εξουσία; Έτσι στο περίφημο "Notorious" του Alfred Hitchcock (1899-1980) η απειλή αυτή κυριαρχεί.
Μια γυναίκα "αμφιβόλων ηθών" και στα πρόθυρα του αλκοολοσμού, κόρη ναζί που καταδικάστηκε, εξωθείται από έναν αμερικανό πράκτορα να εισέλθει στους κύκλους μυστικής ναζιστικής οργάνωσης και να ανακαλύψει τι μαγειρεύεται εκεί. Ο πράκτορας και η κοπέλα  (η οποία δεν είναι ναζί και απεχθάνεται τον πατέρα της) ερωτεύονται αμοιβαία, αυτό όμως δεν την εμποδίζει να παντρευτεί (παρά τη θέλησή της) τον βασικό ύποπτο για να συλλέξει πληροφορίες "από μέσα". Ο κλοιός όμως αρχίζει να σφίγγει γύρω της...
Μπορούμε να θαυμάσουμε πολλά στο κλασικό αυτό φιλμ: Το αριστοτεχνικό σασπένς (σήμα κατατεθέν βεβαίως του Χίτσκοκ), που γίνεται ολοένα και εντονότερο όσο προχωρά η ώρα. Το λαμπρό καστ της Ίνγκριντ Μπέργκμαν, του Κάρι Γκραντ και του Κλοντ Ρέινς. Την θαυμάσια ασπρόμαυρη φωτογραφία του Gregg Toland. Και, φυσικά, τους ποικίλους συμβολισμούς και τα  "παράπλευρα" για τα οποία θέλει να μας μιλήσει. Τον αλκοολισμό, από τα βασικά χαρακτηριστικά της ηρωίδας. Το θέμα της καταπιεστικής, ευνουχιστικής μητέρας (του επίσης ερωτευμένου με την Μπέργκμαν συζύγου) - σας θυμίζει μήπως το μεταγενέστερο "Ψυχώ"; Τον διχασμό ανάμεσα στην επιθυμία (τον έρωτα των δύο πρωταγωνιστών) και το απεχθές καθήκον (εδώ φτανει ακόμα και στον γάμο με τον "κακό"), ο οποίος μπορεί να εκληφτεί και ως βάναυση εισβολή στην ιδιωτικότητα και τη ζωή του ατόμου. Εδώ θα αναρωτηθούμε για τον ρόλο και τα μέσα που χρησιμοποιούν οι "καλοί", οι οποίοι είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν το άτομο (εδώ την κοπέλα) για να επιτύχουν τους στόχους τους. Και βέβαια πολλά άλλα στοιχεία, ψυχαναλυτικά και μη, που πάντοτε ενυπάρχουν στο έργο του μεγάλου δημιουργού.
Από τα κλασικά φιλμ του σκηνοθέτη, απ' αυτά που όσο προχωρά ο φιλμικός χρόνος τόσο "σφίγγεται" ο θεατής, αποτελεί must για τους φίλους του παλιού κινηματογράφου. Και μη φοβάστε. Οι μη γνωρίζοντες δεν πρόκειται να πλήξουν επειδή η ταινία είναι "παλιά". Είπαμε: Το σασπένς είναι το βασικό χιτσκοκικό γνώρισμα!

ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ ΚΑΙ ΜΟΙΡΑΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ "ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΑΡΑΝΤΑΪΝ"

Ο Alfred Hitchcock (1899-1980) γυρίζει την "Υπόθεση Παραντάιν" το 1947, με τον Γκρέγκορι Πεκ,  τον Τσαρλς Λότον, τον Λουί Ζουρντάν και την Αλίντα Βάλι στους βασικούς λόγους. Γενικά πρόκειται για μια από τις ταινίες του Χίτσκοκ που αρέσουν λιγότερο. Υποθέτω ότι ο λόγος είναι ότι εδώ δεν βλέπουμε ακριβώς αυτό που θα περιμέναμε από ένα τυπικό χιτσκοκικό φιλμ. Εδώ πρόκειται κυρίως για δικαστικό δράμα, για ιστορία καταστροφικού έρωτα... Εντάξει, υπάρχει και ο φόνος στο βάθος, αλλά, ξεναλέω, δεν είναι αυτό που ακριβώς περιμένει κανείς.
Ο ήρωας είναι ένας τολμηρός και πολύ πετυχημένος παντρεμένος δικηγόρος, που καλείται να υπερασπιστεί μια όμορφη, πλούσια λόγω συζύγου, αλλά ταπεινής καταγωγής και με αμφίβολο παρελθόν κυρία, η οποία κατηγορείται για τη δηλητηρίαση του συζύγου της. Ο ήρωάς μας πέφτει με τα μούτρα στην υπόθεση, όλοι όμως σύντομα αντιλαμβανόμαστε - καθώς και το περιβάλλον του στο φιλμ - ότι το κάνει λιγότερο για την δικαιοσύνη και περισσότερο για προσωπικούς λόγους: Έχει ερωτευτεί παράφορα την κατηγορούμενη και η ορθή του κρίση για τα γεγονότα είναι πλέον μάλλον θολή...
Η ταινία είναι νομίζω καλή. Όντως όμως αρχικά ξενίζει. Για Χίτσκοκ εννοώ. Λείπει το κλασικό χιτσκοκικό σασπένς, λείπει το συνηθισμένο του θέμα του αθώου που φορτώνεται "αμαρτίες" άλλων, λείπει το υποδόρειο χιούμορ και γενικά κάποια στοιχεία που έχουμε συνηθίσει στο έργο του μεγάλου δημιουργού. Γενικά δεν τον έχουμε μάθει να ασχολείται με ένα μοιραίο ερωτικό πάθος (με δύο μάλλον, όπως θα διαπιστώσει ο θεατής). Εδώ υπάρχει επίσης η μοιραία - γυναίκα - που - καταστρέφει - τον - άντρα των κλασικών νουάρ, μόνο που σ' αυτό το φιλμ δεν είναι ακριβώς σατανική ή/και αρπακτικό: Είναι και η ίδια θύμα του πάθους της. Οπότε έχουμε να κάνουμε με μια μελέτη πάνω στο καταστροφικό ερωτικό πάθος και την υποχώρηση της λογικής και της ορθής κρίσης (άρα και της δικαιοσύνης) όταν αυτό κυριαρχεί. Και, επίσης, για την τυπική σύγκρουση καθήκοντος και επιθυμίας (εδώ ως καθηκον νοείται η αντικειμενική ματιά με την οποία πρέπει να αποδίδεται δικαιοσύνη).
Έχοντας όλα αυτά υπ' όψη σας θα σας δώσω μια συμβουλή: Πριν ξεκινήσετε να το βλέπετε πέστε στον εαυτό σας ότι πρόκειται για μια παλιά, κλασική, ασπρόμαυρη ταινία με σπουδαίους ηθοποιούς και ξεχάστε το όνομα του Χίτσκοκ. Έτσι πιθανόν να την απολαύσετε.

ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ "ΑΝΘΡΩΠΟ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΖΕ ΠΟΛΛΑ"

Βρισκόμαστε στα 1956 και ο Alfred Hitchcock (1899-1980) γυρίζει μια από τις πιο γνωστές ταινίες του, τον "Άνθρωπο που Γνώριζε Πολλά". Το περίεργο είναι ότι το διασκεδαστικό αυτό φιλμ είναι ριμέικ μιας παλιότερης, του 1934 συγκεκριμένα, ομότιτλης ταινίας του ίδιου του Χίτσκοκ.
Ένα ζευγάρι αμερικανών (ο Τζέιμς Στιούαρτ και η Ντόρις Ντέι) με τον μικρό γιο τους κάνουν διακοπές στο Μαρόκο. Εκεί μπλέκονται άθελά τους με ένα δίκτυο κατασκόπων και ένας απ' αυτούς, καθώς πεθαίνει, εμπιστεύεται στο σύζυγο ένα θανάσιμο μυστικό. Οι εχθροί του, για να κλέισουν το στόμα του ζεύγους, απαγάγουν το μικρό γιο, ενώ ο ήρωας θα ταξιδέψει στο Λονδίνο για να σώσει το παιδί του. Μια από τις τελευταίες σκηνές διαδραματίζεται στη διάρκεια ενός κονσέρτου και πραγματικά κορυφώνει την ένταση.
Εδώ ο σκηνοθέτης δεν είναι σκοτεινός, όπως στο "Vertigo", τον "Σιωπηλό Μάρτυρα" ή το μεταγενέστερο "Ψυχώ" ας πούμε. Εδώ αποβλέπει στην καθαρή διασκέδαση, γι' αυτό άλλωστε και υπάρχει αρκετό διάχυτο (και διακριτικό) χιούμορ. Παράλληλα το σασπένς καλά κρατεί, με αποκορύφωμα την περίφημη σκηνή του κονσέρτου που αναφέραμε παραπάνω, που θεωρείται πραγματικά κλασική και άψογο δείγμα εφαρμογής του (τού σασπένς εννοώ). Επίσης στο φιλμ υπάρχει και το διάσημο σουξέ "Que Sera Sera", από τα γνωστότερα κομμάτια ολων των εποχών, το οποίο μάλιστα παίζει καθοριστικό ρόλο στην πλοκή.
Παρά την επιτυχία της ταινίας, την αγωνία και όλα τα κλασικά επί μέρους στοιχεία, προσωπικά δεν την θεωρώ από τις πολύ μεγάλες του Χίτσκοκ. Νομίζω ότι όλα εδώ συμβαίνουν πολύ "εύκολα", ο ήρωας (άσχετος με όλα αυτά γιατρός) καταφέρνει ολομόναχος να λύσει τα πάντα, ενώ οι "κακοί" είναι πολύ χλιαροί... Υπάρχει βέβαια το τυπικό χιτσκοκικό μοτίβο του αθώου, που ξαφνικά βρισκεται μπλεγμένος σε κάτι μεγάλο για το οποίο δεν φταίει καθόλου, αλλά κι αυτό σε πιο light δόσεις από τα πολύ σημαντικά φιλμ του μετρ.
Όχι, αν δεν το έχετε δει δεν σας αποτρέπω. Κάθε άλλο. Πρόκειται άλλωστε για κλασική ταινία του είδους που αποβλέπει στην καθαρή διασκέδαση - και το πετυχαίνει θαυμάσια. Απλώς μου λείπει η σκοτεινιά που προαναφέραμ, η οποίαι κάνει τα πράγματα στον Χίτσκοκ πολύ, αλλά πολύ (πιο) σοβαρά...

"FRENZY": ΕΝΑΣ "ΑΝΟΡΘΟΔΟΞΟΣ" ΧΙΤΣΚΟΚ

Το "Frenzy" (Φρενίτις) του 1972 υπήρξε η προτελευταία ταινία του μεγάλου Alfred Hitchcock (1899-1980). Και νομίζω ότι σόκαρε αρκετά στην εποχή της. Βλέπετε, είναι η πρώτη φορά που ο κομψός μάστορας του σασπένς δείχνει ωμά φόνους (μετά βιασμού μάλιστα) και γυμνό! Θα μιλήσουμε όμως αργότερα γι' αυτά.

Ένας κατά συρροήν δολοφόνος σκορπίζει τον τρόμο στο Λονδίνο. Αφού βιάσει τα θύματά του (γυναίκες πάντοτε), τα στραγγαλίζει με τη γραβάτα του. Ένας βίαιος, σχεδόν αλκοολικός πρώην αξιωματικός θα κατηγορηθεί άδικα σαν ως ο καταζητούμενος δολοφόνος. Θα καταφέρει να αποδείξει την αθωότητά του; Τα λέω όλα αυτά διότι ο θεατής, λιγότερο από μισάωρο μετά την έναρξη του φιλμ, γνωρίζει ποιος είναι ο αληθινός δολοφόνος, άρα και το ότι ο βασικός ήρωας είναι αθώος. Το ενδιαφέρον στρέφεται στο τι θα γίνει μετά. 

Αυτή τη φορά ο Χίτσκοκ κάνει μια ωμή και "άσχημη" ταινία. Οι ηθοποιοί δεν είναι ωραίοι, η ατμόσφαιρα είναι μουντή και καταθλιπτική, το Λονδίνο φαίνεται άσχημο (πολλές σκηνές είναι γυρισμένες στην πολυσύχναστη και πνιγηρή φρουταγορά), τα εσωτερικά των σπιτιών μπανάλ... Και επί πλέον κάποιοι από τους φόνους (και τα νεκρά θύματα στη συνέχεια) δείχνονται με μια ωμότητα που δεν μας έχει συνηθίσει ο μετρ. Άλλωστε είναι δύσκολο ο θεατής να ταυτιστεί με τους χαρακτήρες. Ο βασικός ήρωας, ο αθώος που κατηγορείται άδικα, είναι αντιπαθής: Μοναχικός, έντονα οξύθυμος, βίαιος, πότης, φέρεται βάρβαρα στην πρώην γυναίκα του και μοιάζει να κατρακυλά βαθύτερα κάθε μέρα. Καμιά σχέση με παλιούς κομψούς Κάρι Γκραντ, Τζίμι Στιούαρτ κλπ. Έτσι, συνολικά, έχουμε να κάνουμε με μια "αντιπαθή" θα τη χαρακτήριζα, ταινία. Εξάλλου πρόκειται για φιλμ που μιλά καθαρά για σεξουαλική διαστροφή (που καταλήγει σε φόνο). Ο δολοφόνος φαίνεται να φτάνει σε οργασμό όταν στραγγαλίζει...

Από την άλλη όμως ο Χίτσκοκ αυτή τη φορά υπερβαίνει εαυτόν σε κατάμαυρο χιούμορ. Η σκηνή στο φορτηγό, με το σακί με τις πατάτες, είναι η πιο χαρακτηριστική (και ανατριχιαστική ταυτόχρονα). Αλλά υπάρχουν και πλήθος άλλες. Γενικά το μαύρο χιούμορ είναι πανταχού παρόν. Αλλά και το σκέτο χιούμορ, δίχως "μαύρο". Θυμηθείτε τον ταλαίπωρο επιθεωρητή και το τι τραβά από τη μαγειρική της γυναίκας του (εδώ γίνεται μια αστεία αντιστροφή: Ο βέρος βρετανός - μη ξεχνάτε ότι η βρετανική κουζίνα φημίζεται ως μία από τις χειρότερες του πλανήτη - κυριολεκτικά υποφέρει από τη γκουρμέ γαλλική μαγειρική της συζύγου του). Και βέβαια υπάρχουν και οι σκηνοθετικές εμπνεύσεις, όπως ο φόνος που γίνεται εκτός κάδρου, ενώ δείχνονται απλώς οι περαστικοί στο δρόμο και η αδιαφορία τους για όσα συμβαίνουν έναν μόλις όροφο πιο πάνω.

Γενικά πρόκειται για ένα μάλλον φιλμικό αξιοπερίεργο στην καριέρα του Χίτσκοκ. Αντιπαθητικό σε πρώτη θέαση, με κάποιες κρυμμένες όμως εκπλήξεις. Σίγουρα ξένισε στην εποχή του.

ΟΤΑΝ ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΣΥΝΑΝΤΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΤΡΕΝΟ, Ο ΧΙΤΣΚΟΚ ΜΕΓΑΛΟΥΡΓΕΙ

Πέρα απο τις επίσημες λίστες ειδημόνων ή απλού κοινού, κάθε θεατής (ακροατής, αναγνώστης κλπ.) έχει τις δικές του καθαρά προσωπικές προτιμήσεις, οι οποίες ίσως να μην ταυτιζονται με τις παραπάνω λίστες. Για μένα λοιπόν μια από τις πιο αγαπημένες ταινίες του Alfred Hitchcock (1899-1980) παραμένει "Ο Άγνωστος του Εξπρές" (Strangers on a Train) του 1951. Μια απο τις πλέον αξέχαστες εμφανίσεις στην οθόνη της έννοιας του ψυχοπαθούς δολοφόνου (πριν από το εμβληματικό "Ψυχώ" φυσικά) και μια συγκλονιστική μελέτη στο θέμα της ακούσιας εμπλοκής σε κάτι στο οποίο καθόλου δεν θα ήθελες να εμπλακείς (σε έναν εφιάλτη για την ακρίβεια).
 Ένας διάσημος τενίστας είναι ερωτευμένος με μια γυναίκα, η μέγαιρα όμως πρώην σύζυγός του αρνείται να του δώσει διαζύγιο, εκβιάζοντάς τον μάλιστα. Σε ένα τρένο συναντιέται τυχαία με έναν πλούσιο άγνωστο, ο οποίος, λίγο - πολύ, του προτείνει να "ανταλλάξουν φόνους": Εκείνος θα σκοτώσει την φριχτή σύζυγο και ο ήρωας θα σκοτώσει τον ζάπλουτο πατέρα του τύπου, ο οποίος τον έχει σχεδόν αποκληρώσει. Όταν ο άγνωστος γίνεται ιδιαίτερα φορτικός, ο τενίστας θα πει ένα "ΟΚ, ΟΚ" για να τον ξεφορτωθεί. Πολύ σύντομα όμως θα διαπιστώσει ότι ο άλλος πήρε τα πάντα πολύ σοβαρά και εκτέλεσε το δικό του μέρος της "συμφωνίας". Τώρα είναι σειρά του ήρωά μας να πράξει το δικό του χρέος...
Πάνω σ' αυτή την παρανοϊκή πλοκή (βασισμένη σε μυθιστόρημα της Πατριτσια Χάισμιθ), ο Χίτσκοκ στήνει ένα όργιο σασπένς και ευρηματικών σκηνοθετικών μεθόδων, ενώ ταυτόχρονα - ενώ η κατάσταση παει να ξεφύγει από τον έλεγχο και το αίμα του θεατή παγώνει - διατηρεί και αρκετά χιουμοριστικά στοιχεία! Στο μεταξύ, με κάθε σχεδόν πλάνο, το σασπένς γίνεται όλο και πιο έντονο και η καταβύθιση του ήρωα σε έναν εφιάλτη από τον οποίο δεν ξέρει πώς να ξεφύγει όλο και πιο έντονη.
Την παράσταση κλέβει ο άγνωστος σχετικά Robert Walker (πέθανε νεότατος, στα 33 του), στο ρόλο του κακομαθημένου, γοητευτικού ψυχοπαθούς. Σημειωτέον ότι η έννοια του "γοητευτικού ψυχοπαθούς" κάνει μία από τις πρώτες της εμφανίσεις στην οθόνη (ο τραγικός ήρωας του "Μ", για παράδειγμα, δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί γοητευτικός). Ίσως σήμερα να τη γνωρίζουμε περισσότερο με φιγούρες σαν αυτή του Χάνιμπαλ Λέκτορ, οι οποίες όμως εμφανίστηκαν τρεις - τέσσερεις δεκαετίες μετά... Όσο για τη σκηνοθεσία... τι να πει κανείς. Η σκηνή του φόνου της συζύγου, ειδωμένη μέσα από την πλέον απροσδόκητη γωνία ή η σκηνή του ανεξέλεγκτου καρουσέλ νομίζω ότι μένουν αξέχαστες. Όπως αξέχαστο - για μένα τουλάχιστον - παραμένει το όλο σκοτεινό κλίμα της ταινίας. Ίσως να είναι το γεγονός ότι ο πρωταγωνιστής δεν εμπλέκεται απλώς άθελά του σε έναν εφιάλτη, όπως προείπαμε, αλλά του φορτώνεται και ένα είδος "υποχρέωσης": Ότι κι αυτός πρέπει να ξεπληρώσει ένα χρέος. Και υπάρχει βέβαια και ένα πραγματικά σαρδόνιο και ανατρεπτικό κλείσιμο του ματιού του μεγάλου σκηνοθέτη: Το κακό παραμένει αναμφισβήτητα κακό. Ναι. Όμως η λύτρωση του "αθώου" ήρωα βασίζεται τελικά ακριβώς πάνω σ' αυτό το κακό. Δίχως αυτό θα παρέμενε παγιδευμένος και δυστυχισμένος σ' όλη του τη ζωή. Και, επι πλέον, ο ίδιος αρνείται βεβαίως να διαπράξει το κακό, πλην όμως είναι κάτι που πραγματικά ποθεί μέσα του, κάτι θα τον ανακούφιζε αν το έκανε. Ποθεί το κακό λοιπόν, όλη του η ευτυχία βασίζεται σ' αυτό, η ηθική του όμως τον εμποδίζει να το διαπράξει (και καλά κάνει, αλλά δεν είναι εκεί το θέμα. Το θέμα είναι ότι το κακό μπορεί να είναι απόλυτα λυτρωτικό, όπως μας λέει ο δαιμόνιος δημιουργός). Για σκεφτείτε αυτή την πλευρά, αφού δείτε το φιλμ...
Σας είπα ότι προκειται για προσωπική γνώμη, την οποία δεν είστε φυσικά υποχρεωμένοι να συμμεριστείτε, αλλά για μένα ο "Άγνωστος..." είναι όχι μόνο μία από τις καλύτερες ταινίες του Χίτσκοκ, αλλά και μία από τις αγαπημένες μου γενικότερα στην ιστορία του σινεμά.

"SPELLBOUND" ΚΑΙ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ

Το 1945 ο Alfred Hitchcock (1899-1980) γυρίζει το "Spellbound", μια ταινία βασισμένη πέρα για πέρα στην ψυχανάλυση, θέμα προφανώς σχετικά νέο την εποχή αυτή. Ο Χίτσκοκ συχνά έχει χαρακτηριστεί ως δημιουργός που παίζει με τις φροϊδικές και τις άλλες σχετικές θεωρίες. Εδώ αυτό γίνεται πιο εξώφθαλμο από ποτέ, αφού μοιάζει να είναι απόλυτα πεπεισμένος τόσο για τα διδάγματα και τη θεωρία της όσο και για την αποτελεσματικότητά της ως θεραπευτική μέθοδο. Το όνειρο και τα σύμβολά του - "μεταμφιεσμένα" στοιχεία του εσωτερικού μας κόσμου κατά τον Φρόιντ -, τα απωθημένα ψυχικά τραύματα, οι φοβίες, έχουν εδώ την τιμητική τους. Άλλωστε πολύ μεγάλο μέρος του φιλμ είναι γυρισμένο σε ένα άσυλο ψυχασθενών. Στο άσυλο λοιπόν αυτό φτάνει ο νέος διευθυντής, που θα διαδεχτεί τον προηγούμενο που αποσύρεται. Εκεί θα γνωρίσει μια νέα ψυχαναλύτρια και, φυσικά, θα ερωτευτούν κεραυνοβόλα. Πολύ σύντομα όμως θα αντιληφτούμε ότι κάτι δεν πάει καλά μ' αυτόν τον νέο διευθυντή... Η Ίνγκριντ Μπέργκμαν και ο Γκρέγκορι Πεκ είναι βέββαια οι σταρ του φιλμ και η ταινία γίνεται για πολλούς καλτ λόγω μιας σκηνής ονείρου, την οποία έχει σχεδιάσει (με απόλυτα αναγνωρίσιμο τρόπο, ακόμα κι αν δεν το ξέρεις) ο Salvador Dali. Κατά τα άλλα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα τυπικό χιτσκοκικό φιλμ, με τις ανατροπές, το σασπένς, την αστυνομική πλοκή (όλοι υποψιαζόμαστε ότι έχει γίνει κάποιος φόνος) και όλα τα υπόλοιπα συστατικά για να δέσει για μια ακόμα φορά η αλάνθαστη συνταγή του μετρ. Εδώ βέβαια η απόλυτη πίστη του δημιουργού (ή, τέλος πάντων, του σεναρίου) στην ψυχανάλυση ως κάτι πέρα για πέρα σωστό, που θεραπεύει στα σίγουρα αποκαλύπτοντας βαθιά θαμένα στο ασυνείδητο παιδικά και άλλα τραύματα, καθώς και η άνετη, εικόνα - εικόνα ερμηνεία των ονείρων, λες και διαβάζεις λεξικό που λέει "egg = αυγό", "map = χάρτης" κλπ., γίνονται λίγο αφελή, Αν ήταν τόσο απλά τα πράγματα χιλιάδες θα είχαν θεραπευτεί σε ελάχιστο χρόνο... Αλλά είπαμε: Αν είστε φανς του Χίτσκοκ εύκολα παραβλέπετε την αφέλεια που διαποτίζει το στόρι. Αν το κάνετε αυτό θα απολαύσετε μια ακόμα διασκεδαστική ταινία του, που κρατά τον θεατή. Κι αν ακόμα προσωπικά δεν τη θεωρώ από τις καλύτερές του, πάλι αξίζει τον κόπο, για διάφορους λόγους, η παρακολούθησή της. Μη ξεχνάτε άλλωστε και την εποχή που γυρίστηκε, μια εποχή που όλα αυτά ίσως ήταν καινοφανή για μεγάλο μέρος των λεγόμενων "μέσων ανθρώπων", οπότε η απλοϊκότητα σε ψυχολογικά θέματα περνούσε πιθανόν απαρατήρητη.

M FOR MURDER ΚΑΙ ΦΟΝΟΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

To 1954 o Alfred Hitchcock (1899-1980) γυρίζει μια από τις τυπικές αστυνομικές του ταινίες: Το "Dial M for Murder" ("Καλέστε Ασφάλεια Αμέσου Δράσεως" ελληνικά). Το συγκεκριμένο, θεατρικής προέλευσης, φιλμ ανήκει στην κατηγορία των "αστυνομικών δωματίου", αφού διαδραματίζεται κυρίως σε κλειστούς χώρους (σε ένα διαμέρισμα ουσιαστικά) και είναι απ' αυτά που γνωρίζουμε από την αρχή τον δολοφόνο και το ζητούμενο είναι αν το έγκλημα που σχεδιάζει είναι "τέλειο" ή όχι: Ένας σύζυγος αναθέτει, εκβιάζοντάς τον, σε ένα όχι και τόσο καθαρό τύπο να δολοφονήσει τη γυναίκα του που τον απατά. Όλα είναι τέλεια σχεδιασμένα. Μπορεί όμως κάτι να πάει στραβά;
Συνολικά δεν θεωρώ την ταινία από τα αριστουργήματα του Hitchcock, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν βλέπεται ευχάριστα και, πολύ περισσότερο, ότι δεν διαθέτει πολλά από τα χιτσκοκικά χαρακτηριστικά: Το σασπένς κυριαρχεί από την αρχή ως το τέλος, το θέμα της ανάθεσης ενός φόνου (της ευθύνης γενικότερα) σε κάποιον άλλον βρίσκεται εδώ (έχει αναπτυχθεί πολύ καλύτερα κατά τη γνώμη μου στον αγαπημένο μου "Άγνωστο του Εξπρές"), η προτίμησή του στις ξανθιές (κυρίως θύματα, αλλά όχι πάντα) είναι καθαρή - εδώ έχουμε και πάλι την πολύ όμορφη Γκρέις Κέλι - και ο ίδιος κάνει την παραδοσιακή του εμφάνιση σε μία... φωτογραφία, κλείνοντας πονηρά για μια ακόμα φορά το μάτι στο θεατή.
Βασισμένο κυρίως σε μικρές λεπτομέρειες που χτίζουν την ιστορία (και κάποιες στιγμές την κάνουν και αρκετά πολύπλοκη), με αναπάντεχο γύρισμα κάπου μετά τα δύο τρίτα, καταφέρνει για μια ακόμα φορά να κάνει αυτό που ο Χίτσκοκ ξέρει καλύτερα από κάθε άλλο: Να κρατήσει τον θεατή. Τελικά νομίζω ότι στην περίπτωση του μεγάλου αυτού δημιουργού η διασκέδασή μας, όσα χρόνια κι αν περάσουν, παραμένει εγγυημένη. Τι σημασία έχει λοιπόν το ότι δεν τη θεωρώ από τις καλύτερές του ταινίες; Πιστεύω ότι θα περάσετε πολύ καλά.

Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΟΥ "ΔΕΣΜΩΤΗ ΤΟΥ ΙΛΙΓΓΟΥ"

Δεν νομίζω ότι έχω να προσθέσω πολλά σε ένα αριστούργημα του σινεμά όπως το "Vertigo" ("Δεσμώτης του Ιλίγγου"), που γύρισε το 1958 ο Alfred Hitchcock (1899-1980). Τα πάντα γι' αυτό το φιλμ έχουν, νομίζω, ειπωθεί. Σαν προσωπική μαρτυρία μπορώ μόνο να πω ότι ξαναβλέποντάς το βρήκα ότι κρατά ατόφια τη γοητεία του. Είναι φυσικό κάτι τέτοιο για μια ταινία που συνδυάζει με άψογο τρόπο μια πολύ δυνατή, σπαρακτική ερωτική ιστορία, αμείωτο σασπένς, συνεχείς ανατροπές, ονειρικό κλίμα, πινελιές μεταφυσικής, μια μοιραία γυναίκα, ένα φόνο και δεν ξέρω τι άλλο. Και πίσω απ' όλα αυτά υπάρχει η ψυχαναλυτική ματιά του Χίτσκοκ, που παίζει με τα φετίχ, την ερωτική επιθυμία, τα ψυχικά τραύματα και πλήθος άλλων ψυχαναλυτικών αναφορών.
Όλα αυτά συμβαίνουν στο πανέμορφο σκηνικό του Σαν Φρανσίσκο, όπου ένας αστυνομικός που παραιτείται επειδή πάσχει από υψοφοβία και νοιώθει υπεύθυνος για το θάνατο ενός συναδέλφου του καλείται από έναν παλιό συμμαθητή του να παρακολουθήσει τη γυναίκα του, που μοιάζει να έχει καταληφθεί από το πνεύμα μιας νεκρής. Η αγωνία αρχίζει και η παγίδα κλείνει αριστοτεχνικά γύρω από τον ήρωα.
Έχουν γραφτεί πάρα πολλά για το ψυχολογικό μέρος, όπου ο Χίτσκοκ φαίνεται ότι μιλά για έννοιες όπως ο φετιχισμός, η ψεύτικη εικόνα που πλάθουμε γι΄αυτόν/ην που αγαπάμε, η ανάγκη μας να "φτιάξουμε" το αντικείμενο του πόθου μας όπως ακριβώς το θέλουμε εμείς - αγνοώντας συχνά τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες - που δείχνει και μια μανία εξουσίας και επιβολής πάνω στο αγαπημένο πρόσωπο, οι ρόλοι που παίζουμε στη ζωή μας (εδώ πρόκειται κυριολεκτικά για ρόλους που ενσαρκώνει η ηρωίδα) κλπ. Νομίζω ότι είναι εύκολο να βρείτε πλήθος αναλύσεων για όλα αυτά. Εγώ θα περιοριστώ εδώ να επισημάνω την πρωτοτυπία της δομής της ταινίας, καθώς η αριστοτεχνικά στημένη πλεκτάνη αποκαλύπτεται λίγο μετά τη μέση της ταινίας. Και μετά; Τι άλλο μπορεί να γίνει αφού ξέρουμε το δολοφόνο και το τι συνέβει πραγματικά; Εδώ το πάνω χέρι παίρνει η ψυχολογία και η αρρωστημένη και ανατριχιαστική εμμονή του ήρωα να "ξαναφτιάξει" τη γυναίκα των ονείρων του, που γι' αυτόν είναι νεκρή, μέχρι την τελική δυνατή κατάληξη με την απόλυτη επανάληψη ενός σκηνικού που έχουμε ξαναδεί...
Συμφωνώ κι εγώ μαζί με χιλιάδες άλλους ότι πρόκειται για μια απ' τις σημαντικότερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου. Αν δεν το έχετε δει, σπεύσατε.
ΥΓ: Σε ένα από τα θερινά που αγαπώ ιδαίτερα, όπου το είδα, η κόπια ήταν άθλια. Μισοσβησμένα χρώματα, μεγάλες μαύρες περιοχές που δεν διακρίνεις τι περιέχουν, μέχρι που σχεδόν δεν καταλαβαίνεις τι γίνεται στην τελική, αρκετά σκοτεινή σκηνή. Κρίμα.

ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΘΕΑΤΗΣ (ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ;)

Να λοιπόν που συμπτωματικά έτυχε να δω τόσο κοντά τη μια στην άλλη τις δύο ταινίες που θεωρείται ότι μιλάνε έμμεσα για το ίδιο το σινεμά, την ηδονοβλεπτική του διάσταση, την παθητικότητα του θεατή. Έγραφα πρόσφατα για τον "Ηδονοβλεψία" του Powell και ιδού τώρα ο περίφημος "Σιωπηλός Μάρτυρας" (Rear Window) του 1954 του Alfred Hitchcock (1899-1980). Κλασική ταινία, για την οποία έχουν γραφτεί πολλά, παρακολουθείται μέχρι σήμερα με αμείωτο ενδιαφέρον, καθώς ο φωτογράφος Τζέιμς Στιούαρτ, καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι με σπασμένο πόδι, παρακολουθεί τους γείτονές του για να σκοτώσει την ώρα του (μάλλον του αρέσει όμως). Ώσπου γίνεται μάρτυρας ενός πιθανού φόνου και τότε τα πράγματα αρχίζουν να σοβαρεύουν...
Και πάλι παραβολή για τον κινηματογράφο λοιπόν. Όταν ο ήρωας παρακολυθεί τα τεκταινόμενα στην απέναντι πολυκατοικία (όταν ο θεατής παρακολουθεί μια ταινία) είναι καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι (είναι κλεισμένος σε μια σκοτεινή αίθουσα), άρα και στις δύο περιπτώσεις μακριά από την αληθινή ζωή. Η δράση, η ζωή, υποκαθίστανται από την παρακολούθηση των ζωών των άλλων (ή μιας ταινίας). "Είμαστε όλοι κατά βάθος ηδονοβλεψίες" μοιάζει να λέει ο Χίτσκοκ και το δείχνει αυτό βάζοντας τόσο τη μνηστή του ήρωα (Γκρέις Κέλι) όσο και την ηλικιωμένη νοσοκόμα να "κολλάνε" άμεσα τον ηδονοβλεπτισμό του πρωταγωνιστή και μάλιστα να γίνονται φανατικότερες από αυτόν στην έρευνα για τη λύση του μυστηρίου (ή, αν θέλετε, στο να χώνονται στις ζωές των άλλων). Και μάλιστα ο προσωρινά ανάπηρος ήρωας είναι, όπως είπαμε, φωτογράφος και διαθέτει σύγχρονες για την εποχή κάμερες, σαν για να τονιστεί η σχέση του με το σινεμά. Ωστόσο ο Χίτσκοκ μοιάζει να μας λέει ότι δεν μπορείς να παίζεις ακίνδυνα μ' όλα αυτά. Είπαμε, κάποια στιγμή τα πράγματα σοβαρεύουν.
Δεν είναι δικές μου αναλύσεις όλα τα παραπάνω. Η διάσταση αυτή της ταινίας έχει πολλές φορές επισημανθεί σε κείμενα εδώ και πολλά χρόνια. Το ερώτημα που ίσως παραμένει είναι αν ο Χίτσκοκ, ένας διασκεδαστής στην ουσία, που δούλευε στο Χόλιγουντ, τα έκανε συνειδητά όλα αυτά. Δεν νομίζω ότι έχει σημασία η απάντηση. Να θυμάστε ότι στην τέχνη (σε όλες τις τέχνες) ο θεατής / ακροατής / αναγνώστης ή ό,τι άλλο πολύ συχνά εντοπίζει διαστάσεις και νοήματα που ο ίδιος ο δημιουργός δεν είχε σκεφτεί. Αυτό το παιχνίδι άλλωστε με το ενίοτε ασαφές νόημα του έργου τέχνης είναι ακριβώς μια από τις γοητευτικότερες πλευρές της.
Πέραν των αναλύσεων όμως, η ταινία παραμένει και σε πρώτο επίπεδο γοητευτικότατη. Εξαιρετικό χιούμορ, έξυπνες ατάκες, κλασικό χιτσκοκικό σασπένς που όσο προχωρά κορυφώνεται, συν την ενδιαφέρουσα σκιαγράφηση του μικρόκοσμου της πολυκατοικίας (ένα είδος μικρογραφίας της κοινωνίας), την κάνουν μια από τις καλύτερες του δημιουργού της. Αν δεν την έχετε δει σπεύσατε.

ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΚΛΑΣΣΙΚΟΙ ΓΙΓΑΝΤΕΣ

Τι είναι αυτό που κάνει μια ταινία του 1959 διασκεδαστική σήμερα; Και μάλιστα μια ταινία που και σεναριακές αφέλειες περιέχει και, ενίοτε, ξεπερασμένο παίξιμο από τους ηθοποιούς. Κι όμως: Θα συνιστούσα να δείτε, αν δεν το έχετε κάνει ήδη, τη "Σκιά των Τεσσάρων Γιγάντων" (North by Northwest) του Alfred Hitchcock (1899-1980). Ίσως να είναι αυτή ακριβώς η αφέλεια που συμβάλλει στη γοητεία, ίσως η γνώση ότι πολλά από αυτά που βλέπουμε γίνονται για πρώτη φορά στο σινεμά και είναι πρόδρομοι πλήθους στοιχείων που έκτοτε έχουν κατά κόρον κλαπεί και σήμερα θεωρούνται κοινοτοπίες. Και βέβαια, είναι και η πανέξυπνη, γεμάτη ανατροπές ιστορία, καθώς και ο μοναδικός συνδυασμός σασπένς, ερωτισμού και χιούμορ, χαρακτηριστικά πολλών ταινιών του Χίτσκοκ.
Προσωπικά βρίσκω γοητευτικό το βασικό μοτίβο που υπάρχει σε αρκετές ταινίες του: Αυτό του αθώου που κατηγορείται άδικα ή/και όλοι γύρω του του αποδίδουν μια ταυτότητα που δεν είναι δική του. Κι ακόμα πιο ενδιαφέρον το ότι από ένα σημείο και πέρα ο ήρωας αναγκάζεται να δεχτεί αυτή την ταυτότητα και να προσποιηθεί ότι είναι ο άλλος, γιατί αλλιώς δεν θα επιβιώσει. Εδώ μάλιστα, ο Κάρυ Γκραντ αναγκάζεται να επωμιστεί ένα ρόλο που όλοι του αποδίδουν, ενώ ο ρόλος αυτός ανήκει σε ανύπαρκτο πρόσωπο!
Πώς λοιπόν να μην υποκύψει ο θεατής σ' αυτή τη γοητεία και να μην τον αγγίξει το σαπένς, όταν μάλιστα στην ταινία περιέχονται και κλασικές σκηνές σαν αυτή της επίθεσης του αεροπλάνου στον ανύποπτο ήρωα στο μέσον της ερήμου ή την άλλη, της καταδίωξης του κεντρικού ζεύγους στα απότομα βράχια του Ράσμορ, του περίφημου βουνού όπου έχουν σκαλιστεί τα γιγάντια πρόσωπα τν πρώτων προέδρων της Αμερικής; Και είναι και η τελευταία, παμπόνηρη εικόνα του τρένου που μπαίνει στο τούνελ τη στιγμή που ο ήρωας κάνει έρωτα... Είναι πασίγνωστο: Ο μετρ δεν ήταν μόνο μάστορας της αγωνίας. Διέθετε και φοβερό χιούμορ!