"Η ΟΡΟΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ" ΚΑΙ Η ΚΤΗΝΩΔΙΑ ΤΗΣ ΧΙΛΙΑΝΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ

Ο χιλιανός Patricio Guzman είναι ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή ντοκιμαντερίστες. Εγκατέλειψε την πατρίδα του το 1973, αμέσως μετά το φασιστικό πραξικόπημα του Πινοσέτ, ζει έκτοτε στη Γαλλία, όλες οι ταινίες του όμως σχετίζονται με τη Χιλή.
"Η Οροσειρά των Ονείρων" (La Cordillere des Songes) του 2019 είναι το τρίτο μέρος της εξαιρετικής τριλογίας του για τη Χιλή και τα σημάδια της από την κτηνώδη 17χρονη χούντα (1973-1990) - και όχι μόνο. Σ' αυτό το τρίτο μέρος εστιάζει στην υποβλητική οροσειρά των Άνδεων, που απλώνεται κατά μήκος της μακρόστενης χώρας και ταυτόχρονα "την προστατεύει, αλλά και τη χωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο". Στοχάζεται πάνω στον επιβλητικό όγκο της, εξερευνά τις μόνιμα χιονισμένες κορυφές της, αλλά σύντομα θα οδηγηθεί και πάλι στο μεγάλο και ανεπούλωτο τραύμα της χώρας αυτής: Τόσο στην εφιαλτική δικτατορία όσο και στην επώδυνη ατιμωρησία που ακολούθησε. Τελικά, μέσα από συνεντεύξεις, από τα λόγια ενός κινηματογραφιστή που από την εποχή της χούντας μέχρι σήμερα φιλμάρει τις διαδηλώσεις στη χώρα, δημιουργώντας έτσι έναν τεράστιο όγκο υλικού και τα σχόλια του ίδιου του Γκουζμάν, αντιλαμβανόμαστε ότι η χούντα μπορεί να έπεσε 30 χρόνια πριν, τα σημάδια της όμως και η πορεία στην οποία έβαλε τη χώρα παραμένουν ανεξίτηλα μέχρι σήμερα - μια πορεία που σχετίζεται άμεσα με τον σύγχρονο κυρίαρχο οικονομικό νεοφιλελευθερισμό.
Όλα αυτά με τον γνωστό ποιητικό τρόπο του δημιουργού αυτού, με το μπλέξιμο του πολιτικού με τις προσωπικές (όχι μόνο πολιτικής φύσης) αναμνήσεις και με την εναλλαγή εικόνων από διαδηλώσεις, από την πρωτεύουσα Σαντιάγκο και από τις Άνδεις (πολλές από τις τελευταίες κόβουν την ανάσα με την απόκοσμη ομορφιά τους).
Προσωπικά μου άρεσε κάπως λιγότερο από την πρώτη τουλάχιστον ταινία της τριλογίας, την εξαιρετική και ευρηματική "Νοσταλγία του Φωτός", ίσως επειδή ο Guzman το κάνει για 3η φορά (είναι και 78 ετών), ίσως επειδή είναι περισσότερο προσκολλημένος στο πολιτικό μέρος (δίχως, επαναλαμβάνω, να του λείπει η ποίηση). Ωστόσο εξακολουθεί να είναι πολύ ενδιαφέρον. Σας συνιστώ πάντως ανεπιφύλακτα να δείτε ολόκληρη την τριλογία με τη σειρά, για να ανακαλύψετε μια διαφορετική, ποιητική προσέγγιση στο ντοκιμαντέρ.

ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΑΙΣΙΑΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ "ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΕΝΙΟ ΚΟΥΜΠΙ"

Ο Patricio Guzman είναι ο μεγάλος χιλιανός ντοκιμαντερίστας που από τη δεκαετία του 70 καταγράφει με τρόπο συγκλονιστικό την ιστορία της πολύπαθης χώρας του. Η αριστουργηματική "Νοσταλγία του Φωτός" του 2010 ήταν ένα πανέμορφο, ποιητικό ντοκιμαντέρ με επίκεντρο την έρημο Ατακάμα της Χιλής, όπου υπάρχει ένα από τα ισχυρότερα τηλεσκόπια του πλανήτη και όπου συναντιούνται αστρονόμοι, αρχαιολόγοι και γυναίκες που ψάχνουν ακόμα τους νεκρούς τους από τη χούντα. Στα χνάρια του υπέροχου αυτού φιλμ βρίσκεται και το "Μαργαριταρένιο Κουμπί" (El Boton de Nacar) του 2015, αποτελώντας ένα είδος συνέχειάς του.
Αυτή τη φορά στο επίκεντρο βρίσκεται ο ωκεανός, το νερό εν γένει. Ο ωκεανός περιζώνει τη Χιλή. Αποτελεί ταυτόχρονα πηγή ζωής, αλλά και καταστροφής. Από εκεί, από υδάτινους δρόμους, ήρθαν τον 18ο αιώνα βρετανοί άποικοι που αφάνισαν τους αυτόχθονες. Και εκεί βρίσκονται τα πτώματα πολιτικών κρατουμένων της αιμοσταγούς χούντας, αφού τα πετούσαν σ' αυτόν για να τα ξεφορτωθούν δίχως να αφήσουν ίχνη. Επίκεντρο της ταινίας είναι αυτή τη φορά η Παταγωνία. Ο Guzman δένει με μαγικό τρόπο (και με off αφήγηση του ίδιου) το κοσμολογικό στοιχείο του νερού, τη συγκλονιστική ιστορία της εξάλειψης των ιθαγενών φυλών (μόλις 20 άτομα απομένουν σήμερα, που μιλάνε ακόμα την παλιά γλώσσα) και της ενσωμάτωσής τους στα δυτικά πρότυπα και την νωπή ακόμα τραυματική εμπειρία της φριχτής δικτατορίας.
Όλα αυτά δίνονται με μια σπάνια ποιητικότητα  και έμπνευση και με απίστευτης ομορφιάς εικόνες από την Παταγωνία, που πραγματικά κόβουν την ανάσα. Η κοσμολογία, η παλιότερη ιστορία (ο αποικισμός) και η πολιτική (μόνιμο ενδιαφέρον του σκηνοθέτη) δένουν με έναν ανεπανάληπτο τρόπο που μόνο σ' εκείνον έχω συναντήσει. Γενικά, όπως και η "Νοσταλγία...", καταλάβατε νομίζω ότι η ταινία με ενθουσίασε.
Αν έχετε κάποια προκατάληψη για το ντοκιμαντέρ, σας προτείνω τις δύο αυτές ταινίες για να αλλάξετε γνώμη. Θα διαπιστώσετε ότι το είδος αυτό μπορεί να είναι πανέμορφο, να σε καθηλώνει, να είναι πλημμυρισμένο από σπάνια ποιητικότητα και όχι απλώς από παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες ή φιλμ και συνεντεύξεις. Για μένα ο Guzman είναι ο σημαντικότερος εν ζωή ντοκιμαντερίστας. (Προσοχή: Η γνώμη αυτή μάλλον είναι αυθαίρετη γιατί δεν έχω βαθιές γνώσεις για το είδος. Ίσως να υπάρχουν κι άλλες τέτοιες εξαιρετικές περιπτώσεις που αγνοώ). Πάντως συστήνω ανεπιφύλακτα την ταινία. Το τονίζω ξανά: Μην τρομάξετε επειδή πρόκειται για ντοκιμαντέρ.

ΟΣΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ, ΟΣΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΣ

Ομολογώ ότι μάλλον σπάνια βλέπω ντοκιμαντέρ, φανατικός γαρ της μυθοπλασίας και των άπειρων εκδοχών της. Να όμως που υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί να θεωρήσω ένα ντοκιμαντέρ όχι απλώς καλό, αλλά αριστουργηματικό. Αυτό συνέβει με το χιλιανό "Nostalgia de la Luz" (Η Νοσταλγία του Φωτός). Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:
Ο χιλιανός Patrizio Guzman είναι ένας από τους γνωστούς σύγχρονους ντοκιμαντερίστες. Γυρίζει από τα τέλη της δεκαετίας του 60 και συνήθως τα έργα του έχουν έντονη πολιτική χροιά και, όπως είναι φυσικό, πολλά από αυτά ασχολούνται με το δράμα της Χιλής, που βίωσε από το 1973 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 80 μια από τις στυγνότερες δικτατορίες του 20ού αιώνα. Ο Πινοτσέτ μπορεί να ψόφησε, αλλά τα σημάδια που άφησε πίσω του παραμένουν βαθιά. Σ' αυτά τα σημάδια αναφέρεται η υπέροχη αυτή ταινία, που γύρίστηκε το 2010, αλλά όχι μόνο...
Στη Χιλή υπάρχει η έρημος Ατακάμα, μια αχανής, ακατοίκητη περιοχή με παράξενες καιρικές συνθήκες και, λόγω της υπερβολικής ξηρασίας, με μια από τις καθαρότερες ατμόσφαιρες στη γη. Γι' αυτό και έχει χτιστεί εκεί ένα από τα σημαντικότερα αστεροσκοπεία του πλανήτη, ένα σύνολο από παράδοξα κτίρια κυριολεκτικά στο μέσο του πουθενά. Το τοπίο, υπαρκτό προφανώς, θυμίζει άμεσα σκηνικό επιστημονικής φαντασίας. Εκεί διαμένουν, απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο για όσο βρίσκονται εκεί, αρκετοί επιστήμονες, ντόπιοι αλλά και διεθνείς, μελετώνατς τα μακρινά ουράνια σώματα. Στην ίδια έρημο, λίγα μόλις χιλιόμετρα μακρύτερα, υπήρχε ένα συγκρότημα ξύλινων κτισμάτων, που στις αρχές του 20ού αιώνα αποτελούσαν κατοικίες εργατών που δούλευαν σε ορυχεία (διότι η έρημος διαθέτει και πολύ ενδιαφέρον υπέδαφος). Τα ορυχεία κάποια στιγμή εγκαταλείφτηκαν και η δικτατορία μετέτρεψε τα ερειπωμένα κτίσματα σε ένα φοβερό στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατούμενων. Επίσης στο μέσο του πουθενά. Κάπου εκεί γύρω περιφέρονται αποστολές και άλλων επιστημόνων, γεωλόγων και αρχαιολόγων, που μελετούν το υπέδαφος και τις προκολομβιανές βραχογραφίες του τόσο ενδιαφέροντος αυτού σημείου του πλανήτη.
Σήμερα, τόσα χρόνια μετά την πτώση της φριχτής δικτατορίας, υπάρχουν ακόμα στη Χιλή χιλιάδες αγνοούμενοι, των οποίων τα πτώματα δεν βρέθηκαν ποτέ. Άλλοι λένε ότι τα πέταξαν στη θάλασσα, άλλοι ότι τα έθαψαν σ' αυτήν ακριβώς την έρημο. Γύρω από το στρατόπεδο, το 2010 που γυρίζεται η ταινία, έρχονται ακόμα για μεγάλη περίοδο του χρόνου αρκετές γυναίκες που σκάβουν την έρημο ψάχνοντας τα κόκκαλα των δικών τους που χάθηκαν εκεί. Αρκετές από αυτές έχουν βρεί υπολείμματα, και μάλιστα μερικά και με οικεία ρούχα πάνω τους...
Η συγκλονιστική αυτή ταινία εξετάζει ταυτόχρονα τις δύο τόσο διαφορετικές, σε πρώτη ανάγνωση, ομάδες. Αυτή των αστρονόμων, που ψάχνουν τον ουρανό αναζητώντας κόσμους κι αυτή των γυναικών, που ψάχνουν τα έγκατα της γης αναζητώντας χαμένα αδέλφια, συζύγους, γιους... Με μια πρώτη ανάγνωση λοιπόν θα έλεγε κανείς ότι οι μεν μελετούν το μέλλον, οι δε το παρελθόν. Όχι ακριβώς. Ένας επιστήμονας, στην αρχή του φιλμ, κάνει μια καθοριστική γι' αυτό ανάλυση: Οι εικόνες που λαμβάνουμε από μακρινά άστρα, λόγω του ταξιδιού του φωτός στο αχανές διάστημα, δεν είναι καθόλου "εικόνες από το μέλλον μας". Κάθε άλλο. Τα άστρα μας δείχνουν ένα παλιό, ακόμα και αρχαίο πρόσωπο, ανάλογα με τα χρόνια που παίρνει στο φως που εκπέμπουν να φτάσει σ' εμάς. Να λοιπόν που και οι δύο ομάδες, αλλά κι αυτές των αρχαιολόγων ή των γεωλόγων, ουσιαστικά ασχολούνται με το παρελθόν!
Σας είπα λίγα για το concept της ταινίας. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Το φιλμ, εκτός από τις συγκλονιστικές αφηγήσεις των γυναικών, των παλιών κρατούμενων που απελευθερώθηκαν μετά την πτώση της χούντας από το στρατόπεδο και των επιστημόνων, διαθέτει εξαιρετική σκηνοθεσία, εντυπωσιακή φωτογραφία και υπέροχες εικόνες (καμια σχέση με τις κουνημένες, μουντές εικόνες που ίσως έχουμε συνηθίσει σε ντοκιμαντέρ). Εικόνες που δείχνουν εναλλάξ ουράνια σώματα, όπως αυτά καταγράφονται από τα πανίσχυρα τηλεσκόπια, "εξωγήινες" εικόνες της φοβερής ερήμου και εικόνες του εγκαταλειμμένου σήμερα στρατοπέδου. Όλες δυνατές, συχνά πανέμορφες, μυστηριώδεις ή, απλά, γήινες και συγκλονιστικές. Το πέρασμα από την "επιστημονική φαντασία" στη ζοφερή γήινη πραγματικότητα είναι υποδειγματικό, η ζεύξη τους εξαιρετική.
 Όπως ξαναείπα, θεωρώ την ταινία και συγκλονιστική και πανέμορφη ταυτόχρονα. Την συνιστώ, ακόμα και σ' αυτούς που συνήθως βαριούνται τα ντοκιμαντέρ. Μάλλον, κυρίως σ' αυτούς!