"ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ" ΚΑΙ Ο "ΜΑΖΟΧΙΣΤΙΚΟΣ" ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Το 1986 ο γάλλος Jean-Jacques Annaud μεταφέρει στην οθόνη το περίφημο μπεστ σέλερ του Έκο "Το Όνομα του Ρόδου" με τον Σον Κόνερι και τον Κρίστιαν Σλέιτερ ως βασικούς πρωταγωνιστές. Ξαναείδα την ταινία μετά από πάμπολλα χρόνια και, κατά τη γνώμη μου, η μεταφορά είναι επιτυχημένη.

Κατά τον μεσαίωνα ένας φραγκισκανός μοναχός, ιδιαίτερα έξυπνος, ο οποίος στο παρελθόν είχε κατηγορηθεί ως αιρετικός, φτάνει με τον "μαθητή" του σε ένα απομονωμένο μοναστήρι για μια σύνοδο για θεολογικά θέματα ανάμεσα σε μοναχικά τάγματα. Από την πρώτη στιγμή θα αντιληφθεί ότι κάτι περίεργο συμβαίνει εκεί, όταν ο θάνατος ενός μοναχού θα κρατηθεί μυστικός. Ωστόσο, και ενώ κι άλλοι μοναχοί καταφθάνουν για τη σύνοδο, οι φόνοι (είναι πια ξεκάθαρο) μοναχών της μονής συνεχίζονται. Υπάρχει κάποιος δολοφόνος ή είναι ο διάβολος, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι;  

Η μεταφορά είναι πιστή στην ιστορία και το πνεύμα του βιβλίου (έχουν βέβαια αφαιρεθεί οι μακρές θεολογικές συζητήσεις για διάφορα ζητήματα, αλλά δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς). Εξ άλλου δεν πρέπει να συγκρίνουμε, νομίζω, μια ταινία με ένα βιβλίο. Ως ταινία λοιπόν είναι, νομίζω, καθηλωτική. Ο Ανό έχει δημιουργήσει εξαιρετικά ζοφερή, σκοτεινή ατμόσφαιρα, τόσο πίσω από τους τοίχους της μονής (και της απίστευτης βιβλιοθήκης της επίσης) όσο και στο τοπίο (χειμερινό πάντοτε) που την περιβάλλει - δίχως να παραλείψει να καταδείξει με μελανά χρώματα την εξαθλίωση των χωρικών που ζουν εκεί γύρω, σε αντίθεση με τη - σχετικά με την εποχή - καλοπέραση των καλόγερων και των ανθρώπων της εκκλησίας. Κυρίως όμως όλα τα λεφτά είναι οι μορφές των μοναχών: Μια αληθινή πινακοθήκη από πραγματικά γκροτέσκες φιγούρες, η μια "χειρότερη" από την άλλη (ο Ρον Πέρλμαν ξεχωρίζει ανάμεσά τους). 

Σε επίπεδο ιδεών προσωπικά απόλαυσα την απόλυτη καταδίκη και καταγγελία της έντονα μαζοχιστικής πλευράς του χριστιανισμού (ή έστω της πρόσληψής του ως τέτοιου από πολλούς). Δεν τρώμε ό,τι θέλουμε, δεν πηδάμε, δεν γελάμε, δεν διαβάζουμε / μαθαίνουμε κλπ. κλπ. Ο υστερικός φόβος τόσο για την ύλη, τη σάρκα, όσο και για τη γνώση. Όλη αυτή η σειρά αυστηρότατων απαγορεύσεων, φόβου και δεισιδαιμονίας είναι στην ουσία υπεύθυνη για τη ασφυκτική ατμόσφαιρα που προανέφερα. Και, συγχρόνως, η ταινία (και ο Έκο) δεν παραλείπουν να φωτίσουν και την υποκριτική πλευρά του πράγματος, αφού πολλοί από τους μοναχούς παραβαίνουν κρυφά τις απαγορεύσεις. Ε, ναι, όπως όλα δείχνουν η κατσούφικη εκδοχή του χριστιανισμού είχε θριαμβεύσει επί της (δυτικής) ανθρωπότητας για πολύ πάνω από 1000 χρόνια... Μέσα σ' αυτή την κόλαση ο ορθολογισμός, ο "επιστημονικός" τρόπος έρευνας και η ευφυϊα του ήρωα, ως πρώιμη φιγούρα του επερχόμενου Διαφωτισμού, φαντάζουν σαν τη μύγα μεσ' το γάλα. Η κατηγορία εναντίον του ως "αιρετικού" είναι αναπόφευκτη.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν βεβαίως ιδέες του μυθιστορήματος. Όπως και το πλήθος απολαυστικών αναφορών (του Έκο) σε πλήθος λογοτεχνικών ή υπαρκτών προσώπων (ο ήρωας παραπέμπει σαφώς στον Σέρλοκ Χολμς, ο νεαρός μοναχός που τον βοηθά είναι βεβαίως ο Γουότσον, ο τυφλός βιβλιοθηκάριος της μονής είναι ο Μπόρχες κλπ. κλπ.) Και, πέραν όλων αυτών των αναφορών, των ιδεών κλπ., παρακολουθούμε με αγωνία μια κανονική αστυνομική ιστορία με διαρκές σασπένς και όλο και πιο αγχωτικές καταστάσεις...

Οι λίγοι που δεν το έχετε δει, να το ψάξετε.

7 ΧΡΟΝΙΑ... ΜΕΤΑΜΕΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΘΙΒΕΤ

Το έχω ξαναπεί: Πάντα θεωρούσα ότι ο Jean-Jacques Annaud "μεγαλοπιάνεται" (συγχωρείστε με για την έκφραση). Νομίζω ότι ψάχνει πάντοτε το εντυπωσιακό θέαμα, την ντε και καλά πρωτοτυπία... Μερικές φορές του έχει βγει, όχι όμως πάντοτε. Γενικά τον θεωρώ κάπως υπερφίαλο (αν και υπάρχουν ταινίες του που μου αρέσουν).
Το "7 Χρόνια στο Θιβέτ" του 1997 μάλλον δεν συγκαταλέγεται σ' αυτές. Εδώ ασχολείται με μια αληθινή περιπέτεια, που, αν μη τι άλλο, από τη φύση της προσφέρεται για μπόλικο εξωτισμό. Στα τέλη της δεκαετίας του 30 ναζί "ήρωας" ορειβάτης (είχε κατακτήσει και μετάλιο σε Ολυμπιακούς) πηγαίνει στην Ινδία για να ανέβει (για λογαριασμό της χιτλερικής Γερμανίας φυσικά) στην 9η ψηλότερη κορυφή των Ιμαλαϊων, η οποία είναι όμως από τις πλέον δύσκολες. Λίγοι ξέρουν ότι έχει ουσιαστικά χωρίσει από την έγγυο γυναίκα του (αμφότεροι αποτελούν πρότυπα της άρειας φυλής και κάμποση ναζιστική προπαγάνδα βασίζεται σ' αυτό). Η αποστολή αρχικά αποτυγχάνει, το θέμα όμως είναι ότι ενώ βρίσκεται στην Ινδία θα ξεσπάσει ο πόλεμος και οι άγγλοι κατακτητές της χώρας θα αιχμαλωτίσουν τα μέλη της γερμανικής αποστολής. Δύο (αν θυμάμαι καλά) χρόνια μετά θα δραπετεύσουν και με τον αρχηγό της αποστολής θα φτάσουν στο κλειστό στους ξένους Θιβέτ και, μέσα από διάφορες συγκυρίες ο ήρωάς μας θα φτάσει να γίνει ο απόλυτος έμπιστος και μοναδικός ουσιαστικά φίλος του νεαρού τότε Δαλάι Λάμα, ο οποίος δεν είναι ακόμα παρά ένα παιδί (αυτό που λέμε "κλεισμένο σε χρυσό κλουβί").
Αυτό που μας δείχνει εδώ ο Ανό είναι ουσιαστικά η μεταβολή του χαρακτήρα του ήρωα, ο οποίος από αντιπαθέστατος, εγωιστής και ξεροκέφαλος (και ναζί από πάνω) θα γίνει συμπονετικός, υπομονετικός, πράος. "Φταίει" (για την προς το καλό αλλαγή εννοώ) ο προσωπικός του πόνος (δεν έχει ποτέ δει τον γιο του), οι κακουχίες που πέρασε στο στρατόπεδο και κυρίως μετά τη δραπέτευσή του, η έκθεσή του σε μια παντελώς διαφορετική κουλτούρα, αυτή των βουδιστών, με εκ διαμέτρου διαφορετικές αξίες από τις δυτικές, η σχέση του με το παιδί Δαλάι Λάμα, στο οποίο κατά βάθος προβάλλει τον γιο του, ο συνδυασμός όλων αυτών μαζι... Πάντως το σίγουρο είναι ότι μετά από τα 7 χρόνια του τίτλου θα είναι ένας παντελώς διαφορετικός άνθρωπος. Παράλληλα βλέπουμε και το "μαρτύριο" του νεαρού αρχηγού του κράτους, ενός παιδιού ουσιαστικά που στερείται την οικογένειά του, την παρέα άλλων παιδιών, το παιχνίδι, και, δίχως ουσιαστικά παιδική ηλικία, προορίζεται για απόλυτος μονάρχης. Πόσο δύσκολο είναι αυτό για ένα παιδί;
Καλά όλα αυτά, μερικές εντυπωσιακές εικόνες της άγριας φύσης και της εξωτικής θιβετιανής κουλτούρας υπάρχουν, ο νεαρός τότε Μπραντ Πιτ, αλλά και ο Ντέιβιντ Θιούλις, είναι ταιριαστοί στους βασικούς ρόλους, αλλά νομίζω ότι άπό το φιλμ λείπει κάπως το νεύρο. Το βρήκα επίσης κάπως απλοϊκό: Το Θιβέτ παρουσιάζεται ως ένας χαμένος, αποκομμένος παράδεισος, που σύντομα θα αρχίσει να υποφέρει κάτω από την μπότα των πολύ κακών κινέζων κατακτητών. Όλα εκεί είναι ειδυλιακά (υπάρχει βέβαια το θέμα της προδοσίας του υπουργού ή του πολιτικού του ρεαλισμού αν προτιμάτε, αλλά η καθημερινότητα των κατοίκων κυλά ουσιαστικά σε μια μακάρια φτώχια). Μου φαίνονται πολύ απλοϊκά ή πολύ άσπρο - μαύρο όλα αυτά, δίχως τα ενδιάμεσα που θα δημιουργούσαν εντάσεις και αληθινό ρεαλισμό. Η ματιά ενός θαμπωμένου από τον εξωτισμό δυτικού. Φοβάμαι ότι ποτέ δεν υπήρξαν φτωχές-και-ειδυλιακές κοινωνίες... 
Δείτε το για το θέαμα και για την κατάδειξη μιας ξένης κουλτούρας, δεν το θεωρώ όμως μεγάλη ταινία.

"ΔΥΟ ΑΔΕΛΦΙΑ" ΠΟΥ... ΜΟΥΓΚΡΙΖΟΥΝ

Ο Jean-Jacques Annaud πάντοτε αρεσκόταν να καταπιάνεται με μεγαλεπήβολα θέματα ή, τέλος πάντων, με φιλμ που απαιτούν πολύ δύσκολα γυρίσματα. Όχι πάντοτε με επιτυχία κατά τη γνώμη μου, παρά το ότι συνήθως τα οπτικά αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Το 2004 λοιπόν, θέλοντας ίσως να επαναλάβει την επιτυχία της παλιότερής του "Αρκούδας", γυρίζει τα "Δύο Αδέλφια" (Deux Freres), με πρωταγωνίστριες (εκτός του Γκάι Πιρς) δύο τίγρεις.
Στην Ινδοκίνα της δεκαετίας του 20 δύο τιγράκια αποχωρίζονται βίαια μετά τον φόνο της μητέρας τους και βρίσκονται υπό διαφορετικές το καθένα συνθήκες αιχμαλωσίας. Στην ιστορία εμπλέκονται ένας παράξενος, σκεπτόμενος κυνηγός - εξερευνητής (κλέβει και βουδιστικά αγάλματα, τα οποία πουλά στη Δύση), ένας γάλλος διοικητής και το δεκάχρονο παιδί του, οι ιδιοκτήτες ενός τσίρκου, ο ντόπιος εκδικητικός διοικητής και άλλοι. Ο κυνηγός δένεται με το ένα τιγράκι, το αγόρι του διοικητή με το άλλο... και μετά από κάποιον καιρό τα δύο αδέλφια τίγρεις θα ξανασυναντηθούν με απρόβλεπτα αποτελέσματα.
Φυσικά οι βασικοί πρωταγωνιστές είναι τα δύο πανέμορφα ζώα - και το εξωτικό τοπίο της ζούγκλας με τους ερειπωμένους ναούς. Η ταινία προσπαθεί να βγάλει συγκίνηση, τα γυρίσματα πρέπει να ήταν όντως δύσκολα, οι εικόνες είναι συχνά πανέμορφες (θυμίζουν βέβαια National Geographic), η όλη ιστορία όμως λίγο με έπεισε. Βλέπετε, η συμπεριφορά των ζώων μου φάνηκε αρκετά ανθρωποκεντρική. Δεν ξέρω με λίγα λόγια αν αληθινές τίγρεις θα συμπεριφέρονταν, θα ένοιωθαν και θα έκαναν όλα όσα περιγράφονται. Γενικά η ταινία μου φάνηκε ότι μάλλον απευθύνεται σε εφηβικό κοινό και όλα ρέουν σαν ένα είδος παραμυθιού. Στο τέλος υπάρχει και κείμενο για τον αριθμό των τίγρεων που μειώνεται ραγδαία.
Δείτε το αν σας αρέσουν οι εξωτικές εικόνες και, φυσικά, αν ενδιαφέρεστε για τα ζώα - εδώ οι τίγρεις είναι μεγαλοπρεπείς. Γενικά για την ωραία εικόνα του. Τώρα αν θα συγκινηθείτε κιόλας... δικό σας θέμα.

ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΑΤΑΣ ΚΑΙ ΠΟΝΤΙΚΙΟΥ ΣΤΟ "ENEMY AT THE GATE"

Τελικά ο μεγαλεπήβολος και συχνά εντυπωσιακός Jean-Jacques Annaud έχει κάνει πολύ λίγες καλές ταινίες. Η τελευταία του που προβλήθηκε στην Ελλάδα ήταν το μακρινό 2001. Μιλάμε για το πολεμικό δράμα "Enemy at the Gates" (Εχθρός προ των Πυλών) με το καλό πρωταγωνιστικό δίδυμο Τζουντ Λο - Εντ Χάρις.
Η ιστορία διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της φριχτής και αιματηρότατης πολιορκίας του Στάλιγκραντ από τους ναζί, των οποίων η ήττα καθόρισε ίσως την τύχη του πολέμου. Καθώς οι ρώσοι υπερασπιστές της πόλης αποδεκατίζονται και το ηθικό τους βρίσκεται στο ναδίρ, η ζωή ενός αξιωματικού σώζεται από έναν νεαρό, απλό βοσκό από τα Ουράλια, ο οποίος, εκπαιδευμένος από παιδί να σκοτώνει λύκους, έχει την ικανότητα να είναι εξαιρετικός (και υπομονετικός) σκοπευτής. Ο αξιωματικός έχει τη φαεινή ιδέα να κάνει τον νεαρό ελεύθερο σκοπευτή και να τον μετατρέψει σε ήρωα, ινδάλμα για τους υπόλοιπους στρατιώτες, αλλά και για ολόκληρο τον ρωσικό λαό, καθώς οι πολεμικές επιτυχίες του γίνονται πρωτοσέλιδα, ενώ το ηθικό ανεβαίνει κατακόρυφα..Οι ναζί θα στείλουν έναν εξ ίσου άψογο σκοπευτή, αξιωματικό και αριστοκράτη, και οι δυο τους θα ξεκινήσουν ένα αγωνιώδες παιχνίδι γάτας - ποντικιού.
Τα σκηνικά της κατεστραμένης  πόλης είναι εντυπωσιακά, οι σκηνές μάχης το ίδιο, ενώ ο πάντα φιλόδοξος Annaud καταφέρνει να δημιουργήσει σασπένς, παρά τη μεγάλη διάρκεια του φιλμ, με τη "μονομαχία" των δύο ελεύθερων σκοπευτών, οι οποίοι εκμεταλλεύονται και την παραμικρή λεπτομέρεια. Άλλωστε από τις ελάχιστες λεπτομέρειες εξαρτάται η τελική νίκη - και η επιβίωσή τους. Βρήκα ενδιαφέρουσα τη διαδικασία μετατροπής ενός καλού στρατιώτη σε ήρωα και πολεμική διασημότητα, καθώς και την κατάδειξη του ψυχολογικού παράγοντα, του ηθικού, στην έκβαση μιας μάχης ή και ενός ολόκληρου πολέμου. Φυσικά ο Annaud δεν παραλείπει να τονίσει την βάναυση συμπεριφορά των "ανωτέρων κλιμακίων" κομμουνιστών στους στρατιώτες (και τον λαό) και γενικότερα τη σκληρότητα του σταλινικού καθεστώτος (ο Μπομπ Χόσκινς μάλιστα ερμηνεύει έναν Χρουστσόφ στα όρια της καρικατούρας). Από ιστορική άποψη διαβάζω μάλλον κακά λόγια, αν και αυτό προσωπικά δεν με ενδιαφέρει τόσο. Δεν θα μάθω ιστορία από το σινεμά. Σημειώστε ότι ο ήρωας του φιλμ είναι υπαρκτό πρόσωπο. Από την άλλη βρήκα αφελή και εύκολη την προσθήκη ενός love story και τη σύγκρουση για μια γυναίκα των δύο ρώσων.
Συνολικά το φιλμ, παρά τις σεναριακές του αδυναμίες, νομίζω ότι κρατά τον θεατή και πιθανόν να αρέσει στους φίλους των πολεμικών ταινιών. Πάντως, από εκεί και πέρα, αγνοώ πλήρως τη δουλειά του Ανό (έχει γυρίσει άλλες 4 ταινίες).