"ΖΩΝΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ" : ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΑ ΤΑ ΚΤΗΝΗ;

 

Το έχετε διαβάσει, το έχετε ακούσει, πιθανόν να το έχετε δει : Ο βρετανός Jonathan Glazer (δεν είναι καθόλου τυχαίος, ψάξτε τον) γυρίζει το 2023 τη συγκλονιστική "Ζώνη Ενδιαφέροντος" δίχως να δείχνει ούτε μία φριχτή ή βίαιη σκηνή. Πώς γίνεται αυτό;

Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο διοικητής του Άουσβιτς ζει με την οικογένειά του σε ένα όμορφο σπίτι με ακόμη ωραιότερο κήπο ακριβώς δίπλα στο στρατόπεδο. Οι καπνοί από τους φούρνους συχνά καλύπτουν τον ουρανό, οι ήχοι ακούγονται καθαρά, ωστόσο η "καλή ζωή" της οικογένειας και διαφόρων επισκεπτών (φίλων ή συναδέλφων υψηλόβαθμων ναζί, με τους οποίους μιλούν "για δουλειές") συνεχίζεται απρόσκοπτα, σαν να μη συμβαίνει τίποτα.

Η αντίστιξη είναι που κάνει συγκλονιστικό το τελικό αποτέλεσμα. Η κάμερα ποτέ δεν δείχνει το στρατόπεδο, δεν περνά δηλαδή το δρομάκι που χωρίζει τον κήπο από το τείχος και τις εφιαλτικές καπνοδόχους. Μένει στον ειδυλλιακό κήπο, παρακολουθεί τις οικογενειακές στιγμές, τα χαριτωμένα παιδιά, τους μικροτσακωμούς, τις επισκέψεις, την κρίση που θα ενσκήψει στο ζεύγος όταν ο κύριος διοικητής θα μετατεθεί... Καθημερινές καταστάσεις δηλαδή, που βιώνουμε όλοι. Δίπλα χιλιάδες καίγονται...

Η Χάνα Άρεντ έρχεται βέβαια στο μυαλό μας με την "Κοινοτοπία του Κακού", όπου περιέγραφε τους φριχτότερους ναζί ως - εξωτερικά τουλάχιστον -  συνηθισμένους ανθρώπους, ακόμα και "ανθρωπάκια", και όχι ως τα αιμοσταγή τέρατα που φανταζόμαστε. Και διαπίστωνε έντρομη ότι αυτά τα συνηθισμένα ανθρωπάκια είχαν σκοτώσει εν ψυχρώ εκατομμύρια! 

Μπορούμε να το δούμε και ως αλληγορία της ανθρώπινης κατάστασης. Όλοι ζούμε στον μικρόκοσμό μας. Μπορεί ίσως να το σκεφτόμαστε κάπου - κάπου, αλλά στην πράξη πολλοί δίπλα μας να υποφέρουν, αλλά εμείς να συνεχίζουμε κανονικά. Τραβηγμένη ίσως αλληγορία. Στο φιλμ αυτοί που ζουν μια σχεδόν ειδυλλιακή καθημερινότητα είναι ακριβώς αυτοί που έκαιγαν τους άλλους δίπλα τους.

 Ιδιαίτερη μνεία για το εκπληκτικό σάουντρακ. Μπορεί οι εικόνες να μη δείχνουν την κόλαση, αλλά ο συνεχής ήχος μας κάνει - δίχως να το συνειδητοποιούμε - να ακούμε την κόλαση. Όχι με κραυγές, ουρλιαχτά και τέτοια. Καμία σχέση. Αλλά ως συνεχή παρουσία δίπλα μας.

ΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ "ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΡΜΑ";

Το φιλμ "Κάτω από το Δέρμα" του Jonathan Glazer γυρίστηκε το 2013 και βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του ολλανδού Michel Faber. Αυτό που πρέπει να τονιστεί από ην πρώτη στιγμή, είναι ότι δεν πρόκειται για ένα απλό φιλμ επιστημονικής φαντασίας, αλλά η σκηνοθεσία, η απόλυτα ελλειπτική αφήγηση και το όλο κλίμα το κάνουν σε ορισμένες περιπτώσεις να αγγίζει τα όρια του πειραματικού σινεμά. Οπότε, οι οπαδοί της mainstream ΕΦ ας το έχουν καλά στο μυαλό τους πριν το "τολμήσουν".
Η ταινία παρακολουθεί μια όμορφη, μοναχική γυναίκα σε ένα σχεδόν καθημερινά επαναλαμβανόμενο τελετουργικό: Οδηγώντας ένα φορτηγάκι, "ψαρεύει" μοναχικούς άντρες, τους οδηγεί σε ένα εκτός τόπου και χρόνου μαύρο δωμάτιο (;) και μετά... τι; Κανείς δεν αντιλαμβάνεται τι ακριβώς τους κάνει και γιατί, αλλά πάντως κανένα αρσενικό δεν βγαίνει ζωντανό από εκεί. Ένας μοτοσικλετιστής την ακολουθεί μόνιμα και μοιάζει να βρίσκεται στην υπηρεσία της, "καθαρίζοντας" τα ίχνη της.
Ποια (ή μάλλον τι) είναι αυτή η γυναίκα; Γιατί χρειάζεται τους άντρες; Ποιος είναι ο ακόλουθός της και γιατί τη βοηθά; Ο Glazer δεν θα απαντήσει ποτέ. Στόχος του δεν είναι να εξηγήσει οτιδήποτε, αλλά να δημιουργήσει ατμόσφαιρα και να παρακολουθήσει (ελλειπτικά κι αυτό) την ψυχολογική εξέλιξη (;) της σιωπηλής ηρωίδας. Ουσιαστικά αυτό που παρακολουθούμε με αργούς, τελετουργικούς ρυθμούς, είναι η πορεία ενός μοναχικού πλάσματος σε έναν κόσμο που δεν κατανοεί και στον οποίο δεν μπορεί να συμμετέχει. Όλα γύρω της τής δημιουργούν απορία, όλα είναι άβολα, ξένα. Η ηρωίδα μοιάζει να μην αντιλαμβάνεται το περιβάλλον της. Κάποια στιγμή θα προσπαθήσει να ενταχθεί στον κόσμο, να συμμετάσχει. Θα ελευθερώσει κάποιον που ψυχολογικά της μοιάζει, θα προσπαθήσει να απολαύσει την καλοσύνη όταν τη συναντά. Η αποτυχία της όμως είναι προδιαγραμμένη.
Η ζοφερή, σκοτεινή ατμόσφαιρα είναι δεδομένη. Το μουντό, μόνιμα συννεφιασμένο τοπίο της Σκωτίας, οι εξ ίσου μουντοί αστικοί, βιομηχανικοί χώροι, οι αργοί ρυθμοί, τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, όλα συμβάλλουν στο χτίσιμό της. Η Σκάρλετ Γιόχανσον, βουβή σχεδόν, συμβάλλει με την ερμηνεία της. Μερικές εικόνες, όπως αυτές με τους άντρες στον μαύρο, άμορφο χώρο, εντυπώνονται στο νου. Σίγουρα υπάρχει σκηνοθετική άποψη, σίγουρα το φιλμ διαφέρει κατά πολύ από το συνηθισμένο, ωστόσο δεν σας κρύβω ότι με κούρασε αρκετά. Τελικά καλό είναι να το δει κανείς σα μια σινεφίλ, εγκεφαλική άσκηση, υποβλητική, σκοτεινή, σαν μια μελέτη της μοναχικότητας και του αταίριαστου με το περιβάλλον ατόμου, αλλά δεν μπορώ να πω τελικά ότι απόλαυσα όλο αυτό το ψυχρό παιχνίδι.