"ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΝΑ ΒΑΛΩ ΤΕΛΟΣ": ΠΟΛΥ ΘΑ ΤΟ ΗΘΕΛΑ, ΚΥΡΙΕ ΚΑΟΥΦΜΑΝ

 Ο Charlie Kaufman είναι ο γνωστός σεναριογράφος (και μερικές φορές σκηνοθέτης) σειράς από παράδοξα φιλμ. Πάντα πολύπλοκος, πρωτότυπος, καταφέρνει να εντυπωσιάζει (αν δεν εκνευρίζει, αν και μερικές φορές τα καταφέρνει αμφότερα). Θυμηθείτε σενάρια όπως "Στο Μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς", "Η Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού", "Adaptation" κ.ά.). Αυτές, για μένα είναι μερικές από τις καλές στιγμές του. Όσο περνά ο καιρός όμως γίνεται νομίζω όλο και πιο στρυφνός, χαοτικός και, εν τέλει, αφόρητα κουραστικός. Στο "Σκέφτομαι να Βάλω Τέλος" (I'm Thinking of Ending Things) του 2020 νομίζω ότι το τερματίζει. 

Μια νέα κοπέλα πηγαίνει να γνωρίσει τους γονείς του φίλου της. Το ζευγάρι οδηγεί το αυτοκίνητό του εν μέσω χιονοθύελλας προς την απομονωμένη περιοχή όπου κατοικούν οι γονείς. Στο ταξίδι μιλούν ακατάπαυστα για τα πάντα (η κοπέλα σκέφτεται να τερματίσει τη σχέση τους). Στο σπίτι των γονιών, όπου φτάνουν τελικά (αφού μας έχουν εξοντώσει με ατελείωτο διάλογο στο αυτοκίνητο) συμβαίνουν παράξενα φαινόμενα, που σχετίζονται με το χρόνο και την ηλικία των γονιών. Στην επιστροφή το απόκοσμο κλίμα και οι παράξενες συναντήσεις συνεχίζονται...

Ίσως κάπου μου θύμισε το υποβλητικό, παραισθητικό κλίμα των ταινιών του Λιντς. Αυτό σε πολλούς μπορεί να φανεί πλεονέκτημα. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω όμως ότι ελάχιστες φορές έχω τόσο κουραστεί σε ταινία. Ατελείωτη διάρκεια (135 λεπτά), ατελείωτοι επί παντός επιστητού διάλογοι, μερικοί για πολύ εξειδικευμένα θέματα και με ενδιαφέρουσες μεν, αλλά για λίγους αναφορές, απόλυτα χαώδης ατμόσφαιρα και πλοκή, ανερμήνευτα γεγονότα, παράξενες, μεταλλασσόμενες  συμπεριφορές από τους ήρωες (πολύ καλές ηθοποιίες ωστόσο), ποίηση, φιλοσοφία, όλα μπερδεύονται αξεδιάλυτα. Θα επαναλάβω: Δεν είναι μόνο το ακατανόητο στα όσο συμβαίνουν και το αναπάντητο ερώτημα του τι θέλει να πει ο δημιουργό. Σε ορισμένα φιλμ, αν καταφέρεις να αφεθείς δίχως να ζητάς πολλές εξηγήσεις, η εμπειρία μπορεί να αποβεί απολαυστική. Εδώ όμως το φιλμ είναι τόσο αργό, με τόσο μακρόσυρτες σκηνές (και, όπως είπαμε, τεράστια διάρκεια), που δεν κατάφερα να απολαύσω τίποτα.

Εντάξει: Κάποια θετικά στοιχεία έχει. Καταφέρνει από την αρχή να δημιουργήσει ανησυχητική, απόκοσμη ατμόσφαιρα, κάποιες από τις συζητήσεις του ζεύγους είχαν ενδιαφέρον για μένα, για τις καλές ηθοποιίες είπαμε... Αλλά, συγνώμη, αυτά τα θεωρώ πολύ λίγα για να κάνουν τη στάση μου θετική προς την ταινία. Θα επαναλάβω ότι κουράστηκα πολύ (και δεν κατανόησα το σκοπό του δημιουργού και το τι είναι όλα αυτά που βλέπουμε). Ευχαριστώ, κύριε Κάουφμαν, αλλά δεν θα πάρω.

ΠΡΩΤΟΦΑΝΩΣ ΕΝΗΛΙΚΗ ΚΑΙ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ (ΓΙΑ ΑΝΙΜΑΤΙΟΝ) "ANOMALISA"

Υπάρχουν animation που απευθύνονται αποκλειστικά σε ενήλικες και, μερικές φορές, κρίνονται "ακατάλληλα". Ένα απ' αυτά είναι η "Anomalisa" (2015), η επιστροφή του χαμένου για χρόνια ευφυούς και παράδοξου σεναριογράφου (κυρίως) και σκηνοθέτη Charlie Kaufman σε συνσκηνοθεσία Duke Johnson.

Ένας πολύ πετυχημένος συγγραφέας βιβλίου για αυτοβελτίωση και επαγγελματική επιτυχία ταξιδεύει για μια διάλεξη που θα δώσει στο Σινσινάτι. Όχι και πολύ ισορροπημένος ψυχικά ο ίδιος, στα πρόθυρα κατάθλιψης, θα γοητευτεί από μια θαυμάστριά του, η οποία ωστόσο, τόσο ψυχικά όσο και εμφανισιακά, είναι το άκρον άωτον της κοινοτοπίας. Σ' αυτή την περίεργη και σύντομη σχέση που αναπτύσσεται ίσως κρύβεται το "φάρμακο" για τη δική του θεραπεία,  για να πάψει να βλέπει αρνητικά τους υπόλοιπους ανθρώπους.
Οι ιδιομορφίες της ταινίας είναι πολλές: Η βασική είναι η απόλυτη και λεπτομερής κατάδειξη του κοινότοπου, του καθημερινού, του συνηθισμένου και άχαρου, του ρεαλισμού δηλαδή της καθημερινής μας ζωής όπως ποτέ δεν έχει αποτυπωθεί σε animation. Εντελώς απρόσωποι χώροι - κυρίως στο όμοιο με πάμπολλά άλλα ξενοδοχείο -, εντελώς συνηθισμένες συνομιλίες, σιωπές, καθημερινές πράξεις (ακόμα και κατούρημα ή απλή ξάπλα στο κρεβάτι), μια σκηνή εξ ίσου κοινότοπου και μάλλον δίχως ιδιαίτερου πάθους σεξ, τα πάντα συμβάλλουν στην απεικόνιση μιας ρεαλιστικής, απόλυτα μπανάλ καθημερινότητας. Ακόμα και η τεχνική που χρησιμοποιείται (κούκλες και πρόσωπα εμφανώς τεχνητά, από αφρολέξ) συμβάλλουν στην δημιουργία μιας συνειδητά και επίτηδες άχαρης καθημερινής ατμόσφαιρας. Όσο για τον ήρωα, πάσχει από μια σπάνια ψυχολογική (και υπαρκτή, όπως διάβασα) ασθένεια: Θεωρεί όλους τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν το ίδιο πρόσωπο. Γι' αυτό άλλωστε και όλοι, άντρες γυναίκες και παιδιά, μιλάνε με την ίδια ακριβώς αντρική φωνή, προσθέτοντας έτσι έναν έντονο τόνο απειλής και αλλόκοτου στην κοινότοπη ατμόσφαιρα που προαναφέραμε. Ο ήρωας γοητεύεται από την τόσο συνηθισμένη κοπέλα ακριβώς επειδή σ' αυτή και μόνο αναγνωρίζει κάτι διαφορετικό (γι' αυτό και είναι η μόνη στο φιλμ που μιλά με διαφορετική από τις άλλες, κανονική γυναικεία φωνή). 
Στόχος είναι μάλλον να καταδειχτεί  η ανθρώπινη αποξένωση, η αδυναμία επικοινωνίας με τους άλλους, η εσωστρέφεια, το απρόσωπο, το μαζικό και ομοιόμορφο που κυριαρχούν στο σύγχρονο κόσμο. Πρωτότυπα όλα αυτά για animation, αλλά θα ομολογήσω ότι όλο αυτό το κλίμα (δημιουργημένο απόλυτα επίτηδες θα επισημάνω και πάλι) και οι αργοί ρυθμοί (όπως ακριβώς η καθημερινότητα, όπου τις πιο πολλές φορές "δεν συμβαίνει τίποτα") με κούρασαν κάπως. Μου φαίνεται ότι κόντεψα να βγω κι εγώ με κατάθλιψη. Ο Kaufman παραμένει σίγουρα πρωτότυπος σε ό,τι κάνει, η ταινία είναι αξιόλογη και παράδοξη από πολλές απόψεις, δεν μπορώ να πω όμως ότι με γοήτευσε. Δείτε την όμως αν ψάχνετε για κάτι πρωτότυπο και απόλυτα ενήλικο στο χώρο του
animation.

Η ΑΦΟΡΗΤΗ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΣΥΝΕΚΔΟΧΗΣ

Για να ξεκαθαρίσω τη θέση μου απ' την αρχή: Α. Συνήθως θαυμάζω τον Charlie Kaufman, τα σενάριά του και τις απίστευτες ιδέες του. Συνήθως. Γιατί μερικές φορές είμαι σίγουρος ότι ούτε αυτός καταφέρνει να ελέγξει το υλικό του. Β. Βαρέθηκα αφόρητα με την πρώτη σκηνοθετικά ταινία του, τη "Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης" (2008), την απερίγραπτη εγκεφαλικότητά της (με την οποία συχνά δεν έχω κανένα πρόβλημα), το αφάνταστα δαιδαλώδες και πολυεπίπεδο σενάριο, που τελικά φτάνει να βραχυκυκλώσει ακόμα και έναν απόλυτα σινεφίλ θεατή.
Για μια ακόμα φορά βρήκα την ιδέα έξυπνη: Ένας θεατρικός σκηνοθέτης, υποχόνδριος και με πλήθος υπαρξιακών ερωτημάτων, επιχειρεί να μετατρέψει μια ολόκληρη περιοχή της Ν. Υόρκης σε ένα τεράστιο θέατρο, όπου προσπαθεί να δώσει στους (ανύπαρκτους) θεατές την απόλυτη αλήθεια: Την ίδια του τη ζωή, όπως ακριβώς αυτή συμβαίνει, με την καθημερινότητα και τις παραμικρές της λεπτομέρειες.
Στην αρχή παρακολουθούσα την ταινία με ενδιαφέρον. Όσο όμως προχωρούσε άρχισε να με κουράζει - και συχνά να με ενοχλεί - όλο και περισσότερο. Μου φάνηκε ότι άρχισε να χάνει επαφή με οτιδήποτε, να πασχίζει άνευ λόγου "να τα πει όλα", να μπερδεύει διαρκώς πραγματικότητα, φαντασία, συμβολισμούς, σουρεαλισμό και ό,τι άλλο. Υποθέτω ότι για τον ίδιο τον Κάουφμαν όλα αυτά, ακόμη και η μικρότερη λεπτομέρεια, θα έχουν κάποιο νόημα. Λυπάμαι, αλλά από ένα σημείο και πέρα έπαψα να συμμετέχω και να το αναζητώ. Βέβαια υπάρχουν σκόρπιες πολύ καλές ιδέες, ατάκες ή σκηνές. Πνιγμένες όμως, κατά τη γνώμη μου, σε έναν ανεξέλεγκτο καταρράχτη. Εκτός της πολυπλοκότητάς της όμως (όλο αυτό το κατασκεύασμα με τη-ζωή-μέσα-στο-θέατρο-και-το-θέατρο-μέσα-στο-θέατρο) και της μεγάλης της διάρκειας, το φιλμ μου φάνηκε ότι έχανε και κινηματογραφικά, ότι "δεν τσούλαγε" όπως θα λέγαμε κοινώς, με αποτέλεσμα το ακατάληπτο να γίνεται και κουραστικό (δεν έχω ντε και καλά κάτι με την έννοια του ακατάληπτου. Βρίσκω, ας πούμε, για να χρησιμοποιήσω ένα εντελώς διαφορετικού στιλ παράδειγμα, το Eraserhead ακατάληπτο αλλά γοητευτικό). Και με ενοχλούσε και όλη αυτή η εμμονή με τα προβλήματα υγείας του ήρωα, από την αρχή μάλιστα, όταν ακόμα το φιλμ φαινόταν σχετικά ρεαλιστικό.
Ο Kaufman, το είπαμε, έχει πάντοτε φοβερά πρωτότυπες ιδέες. Αν τις τιθάσσευε θα μπορούσε να κάνει αριστουργήματα. Κρίμα.
ΥΓ: Η ιστορία με το τόσο πιστό θέατρο, ώστε να αντιγράφει πλήρως τη ζωή, όπως θα τη δείτε με σουρεαλιστικό τρόπο να αναπτύσσεται στην ταινία, μου θυμίζει μια από τις υπέροχες ιδέες του Μπόρχες, που σε ένα διήγημά του λέει ότι στην προσπάθειά τους οι άνθρωποι να φτιάξουν τον πιο πιστό χάρτη του κόσμου που έγινε ποτέ, να περιλάβουν σ' αυτόν κάθε σπίτι, κάθε πέτρα, κάθε δέντρο, έφτιαξαν, απλούστατα, έναν χάρτη που είχε ακριβώς το μέγεθος του κόσμου. Αλλά τότε, ποια μπορεί να είναι η χρησιμότητα ενός τέτοιου χάρτη;