ΔΥΣΚΟΛΗ "ΑΓΑΠΗ"

Ας πούμε από την αρχή ότι οι ταινίες του Michael Haneke βλέπονται εξαιρετικά δύσκολα. Νομίζω ότι αυτό είναι απόλυτα συνειδητό από τη μεριά του σκηνοθέτη. Ο Χάνεκε έχει έναν δικό του, ανατριχιστικό τρόπο να δείχνει την αλήθεια. Αλήθεια που πολύ συχνά ενοχλεί, τι λέω, μερικές φορές γίνεται αφόρητη. Το ίδιο δύσκολα με την "7η Ήπειρο", το "Funny Games", τις "76 Συμπτώσεις..." λοιπόν βλέπεται και η "Αγάπη" του 2012. Συμβαίνει όμως εδώ κάτι παράδοξο: Ενώ ταινίες όπως αυτές που αναφέραμε (όπως και η "Λευκή Κορδέλα", ο "Κρυμμένος" κ.ά.) ασχολούνται με θέματα δύσκολα, βίαια, σχεδόν ταμπού, η "Αγάπη" μιλά ακριβώς γι' αυτό που λέει ο τίτλος και η είναι πλημμυρισμένη από τρυφερότητα και συγκίνηση. Είναι σίγουρα η πιο τρυφερή του ταινία. Γιατί λοιπόν είναι τόσο δύσκολη;
Μιλήσαμε πριν για την αλήθεια. Ο Χάνεκε κινηματογραφεί τα πράγματα από κοντά, ωμά, δίχως το παραμικρό φτιασίδι, όπως ακριβώς συμβαίνουν (ή θα συνέβαιναν) στην πραγματικότητα. Αυτή η εξαντλητική, από απόσταση αναπνοής ματιά είναι, πιστεύω, που κάνει τόσο δύσκολη τη θέαση των ταινιών του. Γι' αυτό και, ανεξάρτητα με το θέμα, είτε αυτό είναι τρυφερό ("Αγάπη") είτε εφιαλτικά σκληρό ("Funny Games"), απαιτείται προσπάθεια για να ειδωθεί. Τι σημασία αν ασχολείται με τον απόλυτο έρωτα και την αγωνιώδη προσπάθεια ενός ανθρώπου να διατηρήσει ακέραια την αξιοπρέπειά του; Η θέαση παραμένει δύσκολη.
Ένα ζευγάρι ηλικιωμένων, ερωτευμένο μετά τόσα χρόνια, με μια ευτυχισμένη, πολλών δεκαετικών κοινή πορεία, φτάνει μοιραία στο τέλος, όταν η γυναίκα προσβάλλεται από εγκεφαλικό και, στη συνέχεια, η κατάστασή της χειροτερεύει διαρκώς. Τότε ό σύζυγος συνειδητοποιεί ότι ο έρωτας, εκτός από απόλαυση και ολοκλήρωση, κρύβει και δυσκολίες, που μερικές φορές, προς το τέλος, αγγίζουν τα όρια του αφόρητου.
Ο φακός παρακολουθεί τις εξελίξεις με απόλυτο ρεαλισμό, από κοντά, δίχως να κρύβει τίποτα. Να λοιπόν πώς μπορεί μια τόσο δύσκολη θέαση να κρύβει τόση ανθρωπιά, αγάπη, τρυφερότητα, ρομαντισμό στην ουσία. Ρομαντισμό μέσα σε μια κοινότατη και εφιαλτική συγχρόνως καθημερινότητα.
Σκέφτομαι ότι αυτό που μπορεί να "πειράζει" τον θεατή είναι ότι όλο αυτό που παρακολουθούμε είναι αρκετά συνηθισμένη κατάσταση και μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε. Και το ότι ο Χάνεκε μας φέρνει, δίχως την παραμικρή ωραιοποίηση, πρόσωπο με πρόσωπο μ' αυτό που όλοι γνωρίζουμε καλά και ξέρουμε ότι είναι αναπόφευκτο, αλλά διστάζουμε (ή "αναβάλλουμε") να σκεφτούμε και να δεχτούμε: Τον θάνατο και, ακόμα χειρότερα, τη ραγδαια φθορά που φέρνει το αμείλικτο πλησίασμά του. Και να που, απροσδόκητα, μέσα σ' αυτή την καθημερινή φρίκη, χωράει τόσος έρωτας, τόσος ρομαντισμός, τόση ανθρωπιά, ακόμα και τόσο ποιητικό, μεταφυσικό σχεδόν τέλος.
 Εκπληκτικοί είναι και οι πρωταγωνιστές, στη δύση κι αυτοί της ζωής τους, να υποδύονται υπέροχα κάτι που πολύ σύντομα μπορεί δυστυχώς να τους συμβεί: Οι ωραίοι κάποτε Ζαν Λουί Τρεντινιάν και Εμανουέλ Ριβά, που στα γέρικα πρόσωπά τους βλέπουμε τα βαθειά, ανεξίτηλα σημάδια του χρόνου.
Το συμπέρασμα βγαίνει αβίαστα: Μόνο η αγάπη και η ανθρωπιά μπορεί να απαλύνει την αναπόφευκτη, τραγική ανθρώπινη μοίρα. Κι ας βγαίνει το συμπέρασμα αυτό τόσο επώδυνα... Εν τέλει πιστεύω πρόκειται για εξαιρετική ταινία. Αν την αντέξετε...

Η "ΛΕΥΚΗ ΚΟΡΔΕΛΑ" ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ

Ο Michael Haneke ήταν πάντοτε ένας μεγάλος σκηνοθέτης, του οποίου οι ταινίες όμως βλέπονται δύσκολα. Εννοώ ότι ενοχλούν βαθιά και σε πολλά επίπεδα. Έτσι και η "Λευκή Κορδέλα" του (Das weisse Band) δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική.
Αυτή τη φορά, με ασπρόμαυρη φωτογραφία, μας μεταφέρει στις αρχές του 20ού αιώνα, σ' ένα γερμανικό χωριό, ήσυχο και ειρηνικό φαινομενικά, όπου αρχίζουν να συμβαίνουν διάφορα παράδοξα περιστατικά βίας. Ο δάσκαλος (ο μόνος ίσως "υγιής" απ' όλους τους χαρακτήρες του φιλμ) είναι ο αφηγητής που προσπαθεί να διελευκάνει την υπόθεση. Φυσικά αυτό που πολύ σύντομα γίνεται αντιληπτό είναι ότι η φιλειρηνική, ήσυχη εικόνα δεν είναι παρά μόνο η απατηλή επιφάνεια. Στο βάθος συμβαίνουν μύρια όσα εφιαλτικά. Ο πυθμένας βρίθει από καλά κρυμένα, σκοτεινά μυστικά. Οι χαρακτήρες (με αποκορύφωμα αυτόν του γιατρού, του οποίου το ξαφνικό ψυχικό "ξεγύμνωμα" σοκάρει) είναι σκληροί, φανατικοί θρησκόληπτοι, βίαιοι, άτεγκτοι. Κι ας μοιάζουν συχνά ειρηνικοί και καλοκάγαθοι.
Και μόνο αυτό το μοτίβο θα αρκούσε σαν "μήνυμα" του φιλμ. Ωστόσο μπορούμε να ανιχνεύσουμε κι άλλα πράγματα. Βασικό επαναλαμβανόμενο στοιχείο είναι η αφόρητη (για τα σημερινά δυτικά δεδομένα τουλάχιστον) καταπίεση των παιδιών, στα οποία είναι απαγορευμένη σχεδόν κάθε χαρά. Τα παιδιά υφίστανται μια εκπαίδευση που τα κάνει να νοιώθουν ένοχα για κάθε ηδονή και ευχαρίστηση. Η αυστηρότητα, η ατσάλινη πειθαρχία και η έλλειψη χαράς παραμονεύουν σε κάθε τους βήμα. Καμιά ανθρώπινη αδυναμία δεν επιτρέπεται στο απάνθρωπο αυτό σύστημα. Και, όπως πάντοτε, βασικοί συντελεστές της καταπίεσης των παιδιών είναι το κλασικό τρίπτυχο σχολείο, εκκλησία, οικογένεια. Η κοινωνικοποίηση και η εκπαίδευση γίνονται εδώ ταυτόσημα με την προσπάθεια κατασκευής ενοχικών, βαθιά συντηρητικών και φοβισμένων με τα πάντα χαρακτήρων.
Το ίδιο το σύστημα εξουσίας του χωριού μοιάζει αρτηριοσκληρωτικό και αμετάβλητο εδώ και αιώνες: Από τη μία η απόλυτη κοσμική εξουσία του βαρώνου, στον οποίο πρακτικά ανήκουν τα πάντα, από την άλλη η εξ ίσου "φασιστική" πνευματική εξουσία του πάστορα, που έχει μια μαζοχιστική αντίληψη για τον χριστιανισμό και για τον οποίο κάθε μικρή, ανθρώπινη παρέκλιση είναι ταυτόσημη με την αμαρτία. Όλα συγκλίνουν σε ένα τελικό αποτέλεσμα: Σε μια ζωή δίχως χαρά.
Κι ερχόμαστε στο χωροχρονικό σημείο που ο Haneke τοποθετεί την ιστορία του: Γερμανία, λίγο πριν την έναρξη του Α' παγκόσμιου πόλεμου. Που σημαίνει ότι αυτά τα παιδιά που βλέπουμε, αυτά που ανατράφηκαν μέσα σ' αυτή την πολιτικοθρησκευτική σκοτεινιά θα γίνουν σε καμιά εικοσαριά χρόνια οι ναζί, αυτοί που υποστήριξαν τον ολοκληρωτισμό, αυτοί που ψήφισαν τον Χίτλερ όταν ακόμα αυτός ήταν ηγέτης κόμματος και κατέβαινε στις εκλογές. Νομίζω ότι τα συμπεράσματα είναι προφανή. Μόνο με τέτοιες ρίζες μπορεί να "ανθίσει" ο φασισμός.
Ο Haneke δεν ενδιαφέρεται τόσο για το "αστυνομικό" μέρος της πλοκής. Μας δίνει μια λύση, η οποία είναι σχετική με τα όσα είπαμε παραπάνω και είναι και συγκλονιστική αν την αναλογιστεί κανείς, αλλά κι αυτή μένει στα όρια της πιθανότητας. Δεν είναι αυτό όμως το ζητούμενο. Τα όσα λέει είναι πολύ βαθύτερα. Και όπως πάντα, τα λέει συχνά με ενοχλητικό τρόπο για τον θεατή.

ΚΡΥΜΜΕΝΟΣ ΑΠ' ΟΛΟΥΣ

Θεωρώ τον "Κρυμμένο" (Cache) του Michael Haneke μια από τις σημαντικότερες ταινίες της χρονιάς. Κάπως περισσότερο βατή από τις παλιότερες του Αυστριακού σκηνοθέτη, αφήνει τον θεατή πραγματικά συγκλονισμένο, έχοντάς τον προηγουμένως προβληματίσει σε πολλά επίπεδα. Οι ενοχές και οι τύψεις, ο κοινωνικός διαχωρισμός σε προνομιούχους και μη, ο ρατσισμός, τα παιδικά τραύματα που σε κυνηγάνε σ' όλη σου τη ζωή, η ψεύτικα ήρεμη επιφάνεια της καθημερινότητας της καλής κοινωνίας, ενώ από κάτω καταχωνιάζονται επιμελώς (;) σκοτεινά μυστικά, η σύγκρουση ιδιωτικού και δημόσιου, βρίσκονται όλα εδώ. Η αργή γραφή του Haneke, όχι μόνο δεν κουράζει - κατά τη γνώμη μου -, αλλά συντελεί στην υποβλητικότητα της ταινίας. Το έξυπνο εύρημα με τα ακίνητα πλάνα, που δεν καταλαβαίνεις αν είναι "αληθινά" ή κομμάτια από τα παράνομα βίντεο, η απόλυτη και φριχτή κατανόηση του τι σημαίνει να σε παρακολουθούν και τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στις ανθρώπινες σχέσεις, όλα συμβάλλουν στην αγχωτική ατμόσφαιρα που διαποτίζει το φιλμ. Ίσως η καλύτερη δουλειά του Haneke, που ωστόσο δεν ξεφεύγει από την μέχρι τώρα προβληματική του.
Προσοχή! Όχι για εθισμένους στα Village θεατές!