"DAWN OF THE DEAD" : ΔΙΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΡΟΜΕΡΟ

Είχαμε ήδη μπει στην τρίτη δεκαετία μετά τα κλασικά δεύτερα ζόμπι του Ρομέρο, το "Dawn of the Dead" συγκεκριμένα. Στα 2004 για την ακρίβεια ο πρωτοεμφανιζόμενος τότε Zack Snyder αναλαμβάνει τη διασκευή του πρωτότυπου φιλμ.
Αν θυμάστε η αυθεντική ταινία ήταν αυτή που διαδραματιζόταν κυρίως σε ένα εμπορικό κέντρο. Ο Snyder κρατά την ιστορία, με κάποιες αλλαγές βεβαίως. Καθώς οι άνθρωποι γύρω τους ζομποποιούνται ταχύτατα και η μάστιγα εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα, μια ομάδα επιζώντων (μια γυναίκα που μόλις είδε τον άντρα της να δολοφονείται, ένας μαύρος αστυνομικός, ένα νεαρό ζευγάρι με έγκυο γυναίκα κλπ.) καταφεύγουν στο εμπορικό κέντρο της περιοχής, όπου ταμπουρώνονται. Οι σχέσεις με τους σεκιουριτάδες του κέντρου είναι μάλλον περίεργες και περνούν από διάφορες φάσεις. Κάποια στιγμή πάντως αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να δραπετεύσουν από εκεί, καθώς είναι αδύνατο να μείνουν για πάντα, και καταστρώνουν ένα σχέδο διαφυγής, περνώντας μέσα από τις ορδές ζόμπι που τους πολιορκούν.
Η ταινία, πρέπει να πω, δεν είναι κακή - για ριμέικ τουλάχιστον. Και η αγωνία υπάρχει και ο ρυθμός, οι σχέσεις και οι χαρακτήρες των ετερόκλητων επιζώντων δίνονται αρκετά καλά και γενικά το πράγμα κυλά ευχάριστα (ευχάριστα για κλειστοφοβική ταινία τρόμου βεβαίως). Ο πρωτοεμαφνιζόμενος σκηνοθέτης και μετάπειτα μπλογκμπαστεράς, εδώ μάλλον τα κατάφερε. Ίσως δεν έχει τόσο έντονα το σαρκαστικό / καταγγελτικό στοιχείο του Ρομέρο, αλλά πάντως κάποια συμπεράσματα βγαίνουν: Οι άνθρωποι είναι ικανοί να φαγώνονται μεταξύ τους μέχρι την εντελώς τελευταία στιγμή. Κι αν ομονοούν προσωρινά, είναι μόνο όταν ο κόμπος φτάνει στο χτένι και παίζεται πλέον η ίδια η επιβίωση. Πάντως - για τους φίλους του τρόμου μιλώ φυσικά - πριν ψάξετε για συμπεράσματα, καλύτερα να αφεθείτε να "απολαύσετε" το σπλάτερ σε συνδυασμό με κάποιο (λίγο) χιούμορ, την κλειστοφοβική ατμόσφαιρα και το παιχνίδι του "ποιος ζει και ποιος πεθαίνει".
Συνολικά το θεωρώ καλή προσπάθεια. Την οποία όμως, βεβαίως, έχουμε ξαναδεί. Έτσι, όπως κάθε ριμέικ, πάσχει εξ ορισμού από έλλειψη πρωτοτυπίας. Γιατί τόση μανία επιτέλους να ξαναφτιάχνουν κλασικές ή μη ταινίες; Προφανώς η πρώτη απάντηση που αυθόρμητα έρχεται στο νου είναι η έλλειψη έμπνευσης. Κρίμα...

MAN OF STEEL Ή "ΞΥΛΟ" ΜΕΧΡΙΣ ΕΣΧΑΤΩΝ

Ποτέ δεν υπήρξα φαν του Superman και των σούπερηρωικών κόμικς ή ταινιών γενικότερα (εξαιρεση αποτελούν ορισμένοι Batman και ελάχιστες άλλες περιπτώσεις). Ο Σούπερμαν ιδιάιτερα αποτελεί έναν "άκαμπτο" κατά τη γνώμη μου ήρωα, από τη μεταφορά του οποίου στην οθόνη ουδέποτε περίμενα πολλά. Ας δούμε λοιπόν τι κατά τη γνώμη μου συμβαίνει στο "Man of Steel" του Zack Snyder (σε παραγωγή Κρίστοφερ Νόλαν μάλιστα) του 2013:
Τον μύθο τον ξέρουμε. Εδώ οι δημιουργοί αποφασίζουν να κάνουν ένα remake ουσιαστικά, αρχίζοντας την όλη ιστορία από την αρχή. Από τη γέννηση δηλαδή του υπερήρωα στον πλανήτη Κρυπτόν, την έλευσή του στη γη κλπ. Με αρκετές παραλλαγές βέβαια, που κυρίως αφορούν τη σχέση του με τη δημοσιογράφο Λόις Λέιν, η οποία ξέρει από την αρχή την αληθινή ταυτότητα και ιστορία του Σούπερμαν / Κλαρκ Κεντ και την αποκρύπτει συνειδητά. Η ιστορία λοιπόν καθ΄εαυτή ιδεολογικά με ενοχλεί. Αρχικά με ενοχλεί η προφανής μεσιανικότητα του ανίκητου ήρωα και απόλυτου οπαδού του Καλού, που έρχεται "από τον ουρανό" για να σώσει την ανθρωπότητα. Και αν έχετε την παραμικρή αμφιβολία για την συνειδητή αναφορά, λέγεται κάμποσες φορές ότι ο ήρωάς μας - εντελώς τυχαία, υποθέτω - είναι ακριβώς 33 χρονών! Γενικά δεν πιστεύω ότι θα μας σώσει κανένας μεσίας οποιασδήποτε μορφής. Ή θα σωθούμε μόνοι μας ή θα αυτοκτονήσουμε μεγαλοπρεπώς ως είδος (λόγω βλακείας). Σαν κερασάκι στην "ιδεολογική" τούρτα έρχεται και η ξεκάθαρη υπενθύμιση ότι ο εν λόγω μεσίας "είναι αμερικάνος, από το Κάνσας" (!) όπως τονίζει ο ίδιος προς το τέλος, προτρέποντας έτσι κάποιον στρατηγό να μην ανησυχεί αφού "δικός μας είναι". Μάλιστα...
Ας βάλουμε όμως (αν γίνεται) σε δεύτερο επίπεδο το ιδεολογικό μέρος. Ας δούμε κινηματογραφικά την ταινία. Εδώ βρήκα τα πράγματα καλύτερα, μέχρις ενός σημείου όμως. Στο πρώτο μέρος μπορώ να πω ότι μου άρεσε κιόλας, καθώς το ευρισκα αξιοπρεπέστατο ως μπλογκμπάστερ που εκπληρώνει τον στόχο του: Να μας προσφέρει δύο ώρες διασκέδασης. Το πρώτο 20λεπτο περίπου, που δοαδραματίζεται στον πλανήτη Κρυπτόν, ήταν για μένα το καλύτερο της ταινίας, για οπτικούς κυρίως λόγους, δηλαδή για την κατασκευή ενός εξαιρετικά ευφάνταστου εξωγήινου περιβάλλοντος. Νομίζω ότι θα αρέσει σε κάθε φίλο της επιστημονικής φαντασίας. Αλλά και μετά την έλευση στη γη τα πράγματα συνέχισαν να πηγαίνουν καλά για μένα. Γίνεται μια προσπάθεια εμβάθυνσης του χαρακτήρα, με το βάρος να πέφτει στην υποχρεωτική μοναχικότητα και την προφανή διαφορετικότητά του, ενώ η ιστορία του δίνεται με ενδιαφέροντα μπρος - πίσω στο χρόνο. Πάνω λοιπόν που έλεγα "να ένα καλό μπλογκμπάστερ" (πράγμα που λέω πολύ σπάνια), έρχεται δυστυχώς στο δεύτερο μέρος, εμφανίζεται ο Κακός (ο πραξικοπηματίας στρατηγός Ζογκ), κάθε μορφή ευφάνταστου σεναρίου υποχωρεί και... απολαμβάνουμε κάπου μια ώρα διαρκούς υπερηρωικής κλωτσοπατινάδας, με εντυπωσιακά υποτίθεται εφέ (τα οποία έχω σκυλοβαρεθεί) και τους αντίπαλους να παίζουν ξύλο με γελοίο τρόπο μέχρις εσχάτων! Σημειωτέον ότι κατά τη διάρκεια της υπερ πάντων αυτής σύγκρουσης οι αντίπαλοι καταστρέφουν τα πάντα: Από τη μικρή πόλη όπου γεννήθηκε ο Σούπεμαν μέχρι τη μισή Νέα Υόρκη, με τους ουρανοξύστες να πέφτουν σωρηδόν ο ένας πάνω στον άλλον και να σε κάνουν να θεωρείς την 11η Σεπτέμβρη απλή, ελάχιστη γρατζουνιά... Σημειωτέον και πάλι ότι παρά το ότι πρέπει να υπάρχουν χιλιάδες αθώοι νεκροί δεν δείχνεται ούτε σταγόνα αίμα, ούτε μισός τραυματίας. Μόνο τα κτίρια και τα αυτοκίνητα οδηγούνται σε ολοκαύτωμα...
Συμπέρασμα: Μετά το πρώτο μισό το IQ του φιλμ υποχωρεί κάθετα, προφανώς για να ικανοποιήσει τα εκατομύρια αντίστοιχου IQ εφήβων που σκάνε τα λεφτά για ταινίες σαν κι αυτή. Κρίμα μεν, αλλά όλο αυτό δεν αποτέλεσε σε καμία περίπτωση έκπληξη για μένα. Ήμουν σίγουρος ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε...

"SUCKER PUNCH"...ΚΙ ΟΠΟΙΟΣ ΑΝΤΕΞΕΙ

Η πρώτη σας απορία είναι απόλυτα δικαιολογημένη: Γιατί πάει κάποιος άνω των 15 να δει το "Sucker Punch" που γύρισε ο Zack Snyder (2011); Και μάλιστα όταν σε γενικές γραμμές αντιπαθεί τον Snyder; Η απάντηση είναι μάλλον ότι πρόκειται για μια σινεφίλ διαστροφή, που θέλει όσους την έχουν να βλέπουν ενίοτε και σκουπίδια - εν γνώσει τους μάλιστα - έτσι, για να έχουν άποψη και για τα σκουπίδια. Από την άλλη, όπως έχω ξαναγράψει, ποτέ δεν ξέρεις αν μια ταινία μπορεί να καταχωρηθεί στο προσωπικό σου πάνθεον ως "ένοχη απόλαυση".
Δυστυχώς τίποτα τέτοιο δεν συνέβει με το εν λόγω φιλμ. Αν έπρεπε να το περιγράψω με δυο λόγια, θα το χαρακτήριζα ως τον απόλυτο αχταρμά (συνοδευόμενο μάλιστα με άφθονη βαβούρα). Ο Snyder ακολουθεί υποτίθεται μια μεταμοντέρνα οπτική και βάζει άπειρες αναφορές σε είδη. Μαζεύει και 6 (νομίζω) σέξι και φερέλπιδα κοριτσάκια και φτιάχνει μια ταινία που αποτελείται από ένα όνειρο μέσα στο όνειρο μέσα στο όνειρο (3 επίπεδα) χώνοντας αδίστακτα σκηνές από fantasy, επιστημονική φαντασία, τρόμο, ανατολικές πολεμικές τέχνες, πολεμικά φιλμ και δεν συμμαζεύεται. Ίσως ακούγεται ενδιαφέρον σαν εγχείρημα. Εγώ πάντως μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι είχα βαρεθεί αφόρητα στο πρώτο μισάωρο. Όλα τα ετερόκλητα στοιχεία που χρησιμοποιεί (επίτηδες βέβαια), πολύ απλά δεν δένουν καθόλου κατά τη γνώμη μου, με αποτέλεσμα το όλο πράγμα να μπάζει από παντού και απλώς να βλέπεις ένα απίστευτο συνοθύλευμα εντελώς ετερόκλητων καταστάσεων. Κι ολα αυτά με την απαραίτητη βιντεοκλιπίστικη οπτική και την βαβούρα των εκρήξεων και όλων των άλλων εκκωφαντικών ήχων. Ουφ!
Υπάρχει πιθανόν δεξιοτεχνία στο γύρισμα και στις άπειρες σκηνές δράσης; Δεν το αρνούμαι. Αλλά στην εποχή μας, όπου - περίπου - "όλα έχουν γίνει" και υπάρχει ένα στάνταρ τεχνικό επίπεδο στο Χόλιγουντ τουλάχιστον, αυτό είναι παντελώς αδύνατο να κάνει από μόνο του μια καλή - ή έστω υποφερτή - ταινία. Αφείστε που οι πολλές σκηνές του "τρίτου επίπεδου" των φαντασιώσεων (όχι σεξουαλικών, μη χαίρεστε) της ηρωίδας στερούνται κάθε σεναριακού ενδιαφέροντος, αφού πολύ απλά τις κοπέλες μας "δεν τις πιάνουν οι σφαίρες" και όσο και να τους ρίχνουν από παντού, αυτές μένουν αλώβητες και θα νικήσουν στο τέλος. Ή περίπου. Και υπάρχουν και τα συνεχή "διδακτικά" τσιτάτα, που ίσως εκστομίζονται εν είδει παρωδίας, αλλά δεν παύουν να είναι κλισέ και πολλά, πάρα πολλά, ώστε η επανάληψη να κουράζει. Πολύ περισσότερο όταν είναι του στιλ "Η ζωή του μαχητή έχει ενδιαφέρον, ενώ ο βολεμένος βαριέται" (η ίδια φασιστική οπτική με τους "300"). Αν θέλετε να πάτε στον πόλεμο για να πάψετε να βαριέστε, με γεια σας με χαρά σας. Εγώ πάντως έχω κάτι δουλειές και δεν θα ακολουθήσω.
ΥΓ: Θα πω και του στραβού το δίκιο. Η ταινία διέθετε μια πρωτοτυπία: Το απρόσμενο τέλος, που κάθε άλλο παρά κλισέ είναι, όπως όλο το υπόλοιπο φιλμ. Τόση σκοτεινιά δεν την έχουμε συνηθίσει σε τέτοιες ανούσιες υπερπαραγωγές. Ακόμα κι αυτό όμως το έπνιξε με ένα πλήθος διδακτικών - σε βαθμό εμετικό - κλισέ, που ακούγονται μάλιστα με φωνή off. Κι άλλωστε, ακόμα κι ένα απροσδόκητο τέλος δεν βελτιώνει ιδιαίτερα μια ανυπόφορη ταινία.

ΠΟΙΟΣ ΜΑΣ ΦΥΛΑΕΙ ΑΠ' ΤΟΥΣ WATCHMEN;

Να πω αρχικά ότι το Watchmen (1986) των Alan Moore / Dave Gibbons είναι ίσως το αγαπημένο μου κόμικς - ή, τέλος πάντων, ένα από τα αγαπημένα μου - όλων των εποχών. Έτσι, μοιραία, ήμουν κι εγώ αρκετά επιφυλακτικός για τη μεταφορά του στο σινεμά. Ουσιαστικά πίστευα ότι, πολύ απλά, κάτι τόσο πολύπλοκο και πολυεπίπεδο είναι αδύνατο να μεταφερθεί σε μια τρίωρη έστω ταινία. Νομίζω ότι εν μέρει είχα δίκιο, από την άλλη όμως δεν βρήκα το φιλμ και τόσο κακό όσο φοβόμουν (όπως ας πούμε, συνέβει με ένα άλλο καλό κόμικς του Moore, το League of Extraordinary Men, που μετατράπηκε σε μια κυριολεκτικά άθλια ταινία).
Ο Zack Snyder των "300" (από τις ταινίες που μισώ) έκανε αυτό που κάνει πάντα: Μια πιστότατη μεταφορά του κόμικς στο σινεμά. Οι στολές και οι χαρακτήρες είναι ίδιοι, τα καρέ συχνά μεταφέρονται αυτούσια, οι ατάκες ολόϊδιες. Φυσικά υπάρχουν παραλείψεις (έχουν αφαιρεθεί ολόκληρες υποπλοκές), αυτό όμως το βρίσκω αναγκαίο γιατί αλλιώς δεν θα έφταναν ούτε 5 ώρες. Έτσι βρέθηκα κι εγώ να παρατηρώ καρέ - καρέ (συγνώμη, πλάνο - πλάνο θέλω να πω) και άθελά μου να προβαίνω σε διαρκείς συγκρίσεις με το πρωτότυπο.
Αντίθετα με όσα έγραψαν ή είπαν κριτικοί ή φίλοι αντίστοιχα, δεν νομίζω ότι πρόδωσε το πεσιμιστικό πνεύμα του κόμικς. Οι πρωταγωνιστές υπερήρωες είναι ανασφαλείς ή νάρκισοι ή φασίστες / σαδιστές ή φανατικοί όσο και στο πρωτότυπο. Ο κόσμος γύρω τους είναι το ίδιο βρώμικος και υπό διάλυση. Το τέλος (δεν θα το αποκαλύψω φυσικά) το ίδιο. Το σίγουρο είναι ότι ο "αμύητος" στο κόμικς θεατής αντιλαμβάνεται από το πρώτο λεπτό ότι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ένα ακόμα σούπερ-ηρωικό φιλμ, βλ. Superman, Spiderman, Ironman, Hulk, Batman (ό οποίος Batman μ' αρέσει, αλλά αυτό είναι άσχετο), αλλά με κάτι εντελώς διαφορετικό και "ενήλικο": Με μια απόλυτη απομυθοποίησή τους. Σ' αυτό τουλάχιστον πετυχαίνει διάνα.
Όπως καταλαβαίνετε, όλα τα παραπάνω τα γράφει ένας φανατικός του κόμικς. Δυστυχώς τη φορά αυτή, και παρά τα όσα πιστεύω για τη σχέση ταινιών - κόμικς / βιβλίων / θεατρικών ή απ' όπου αλλού προέρχονται, αυτή τη φορά στάθηκε αδύνατο να αποστασιοποιηθώ από το πρωτότυπο και ό,τι γράφω είναι συγκριτικό και όχι απόλυτο. Εδώ είναι και η μεγαλύτερη πιθανή μου αντίρηση - ή μάλλον ο μεγαλύτερος φόβος μου: Αν κάποιος ανύποπτος θεατής, που δεν έχει διαβάσει το κόμικς (όπως φυσικά είναι η πλειοψηφία των θεατών) δει την ταινία, θα καταλάβει τις λεπτές σχέσεις, την τέλεια δομημένη πλοκή που δεν αφήνει στον αέρα ούτε την παραμικρή λεπτομέρεια, τα πολλά επίπεδα (όλα αυτά ισχύουν για το κόμικς), τη χρονική αλληλουχία με τα συνεχή φλας μπακ στο πρώτο μέρος ή θα εισπράξει έναν αχταρμά και σύντομα θα χάσει "τα αυγά και τα πασχάλια"; Αν συμβαίνει το τελευταίο, πράγμα που δεν μπορώ να κρίνω ως "μυημένος", τότε φυσικά το φιλμ έχει αποτύχει απόλυτα. Άλλη, μικρότερη αντίρηση, είναι το παραπάνω βάρος που ο Snyder έδωσε στη βία και στις "σπλάτερ" σκηνές. Η ίδια βία υπάρχει στο κόμικς, δεν δείχνεται όμως όπως στην ταινία. Τέλος πάντων, αυτό το θεωρώ μικρότερο κακό. Δεν μπορώ όμως να μην αναφέρω την κλασική κατηγορία εναντίον του σκηνοθέτη για το ότι μέχρι σήμερα δεν έχει κάνει τίποτα πρωτότυπο, αλλά αρκείται στο να "ξεπατικώνει" κυριολεκτικά από διάφορα μέσα, φιλμ ή κόμικς. Μήπως αυτό αποτελεί καλλιτεχνικό αυνανισμό;
Τέλος πάντων, ας αφήσω να κρίνουν άνθρωποι που αγνοούν το κόμικς. Εγώ είμαι πολύ "χωμένος" σ΄αυτό για να αποφύγω μια συγκριτική και μόνο γραφή.

300 Ή ΟΤΑΝ Η ΥΨΗΛΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΟΝ ΦΑΣΙΣΜΟ

Όχι, δεν με ενοχλεί το θέμα της ιστορικότητας. Δεν με νοιάζει η πιστότητα των στολών ή το ακριβές όνομα του μπατζανάκη του Λεωνίδα. Πρόκειται για ταινία μυθοπλασίας (και μάλιστα χολιγουντιανή) και μπορεί να παίρνει όσες "ελευθερίες" θέλει. Αυτό που με ενόχλησε αφάνταστα στους "300" του Zack Snyder είναι το απόλυτα στρατόκαυλο του πράγματος, ο απόλυτος ύμνος του μιλιταρισμού.
Πριν πάμε σ' αυτά όμως, να πω ότι η ταινία μου άρεσε αισθητικά, ή μάλλον, για να ακριβολογήσω, ως εικόνα και μόνο. Χρησιμοποιώντας μια ιδιόρυθμη, περιορισμένη χρωματική γκάμα (χρυσό - βυσινί - μαύρο), "πειράζοντας" τις εικόνες, καταφέρνει να δώσει ένα ενδιαφέρον, απόκοσμο αποτέλεσμα. Είναι η δεύτερη φορά μετά το Sin City που ένα κόμικς μεταφέρεται τόσο πιστά (και δεν εννοώ σεναριακά μόνο, αλλά και αισθητικά) στην οθόνη. Οι εικόνες του μοιάζουν να ξεπηδούν κατ΄ ευθείαν από τις σελίδες της Varley, που χρωμάτισε με τρόπο χαρακτηριστικό το πασίγνωστο πλέον κόμικς του Frank Miller (του οποίου οι "σχετικά δεξιές" απόψεις είναι γνωστές).
Από εκεί και πέρα όμως... Είναι απίστευτη η χαρά των Σπαρτιατών που θα πεθάνουν στη μάχη, η ηδονή που νοιώθουν με την απ' την αρχή ως το τέλος σφαγή, η τρομακτική κατάφαση στον πιο σκληρό μιλιταρισμό. Νοιώθουμε την καύλα του αφηγητή - δημιουργού - σκηνοθέτη όταν εκθειάζει το σχεδόν φασιστικό σπαρτιατικό καθεστώς, που πετά τα ανάπηρα παιδιά στον Καιάδα και όσα επιβιώσουν από τις υπόλοιπες δοκιμασίες τα ανατρέφει σαν στρατιώτες και μόνο, λες και δεν έχουν να κάνουν τίποτα πιο ενδιαφέρον στη ζωή τους. Νοιώθουμε τη βαθειά του απέχθεια όχι ακριβώς προς τους υποψήφιους κατακτητές, αλλά προς τους "βάρβαρους ασιάτες". Από την άλλη, οι Σπαρτιάτες ουρλιάζουν από την αρχή μέχρι το τέλος ως Νεάντερταλ, καταχαρούμενοι που θα γνωρίσουν ένδοξο θάνατο, ουρλιάζουν υπέρ της ελευθερίας (του μιλιταριστικού, δουλοκτητικού και, μη ξεχνάμε, με βασιλιά και όχι δημοκρατικού καθεστώτος τους). Ναι, ξέρω, όταν απειλείσαι από ξένη εισβολή είναι λογικό να υπερασπίζεσαι το όποιο καθεστώς σου, αλλά όλη αυτή η υπερβολή είναι από εξοργιστική έως αστεία. Και να φανταστείτε ότι έτυχε να τα δω όλα αυτά κολλητά με τα αντιπολεμικότατα "Γράμματα από την Ιβοζίμα".
Πέραν αυτών... αρχίζει η καθαρή πλάκα. Τα Ορκς, τα cyborgs (αστακάνθρωπος ήταν μάλλον), τα τρολ, τα σχεδόν προϊστορικά τέρατα που κουβαλούν οι Πέρσες και εμφανίζουν ένα-ένα ως ατραξιόν, ο δίμετρος, γκέι, με φωνή Νταρθ Βέιντερ Ξέρξης, ο Κουασιμόδος - Άνθρωπος-Ελέφαντας Εφιάλτης, ο λύκος - μαχαιρόδοντας της αρχής, οι επίλεκτοι Πέρσες Νίντζα που πολεμούν στη ζέστη της Ελλάδας με μάσκα... Συνεχώς περίμενα ότι από κάπου θα σκάσει μύτη και το Γκόλουμ! Άφείστε που στην εποχή της Σπάρτης δεν είχε ακόμα εφευρεθεί η πνευμονία, αφού με οποιοδήποτε καιρό, με ζέστη ή με χιονοθύελλα (χιονοθύελλα; Στη Σπάρτη;;;) παιδιά, ενήλικες και γέροι ζουν και πολεμούν ημιξεβράκωτοι. Μάλλον επειδή οι Άντρες Δεν Κρυώνουν.
Αν θέλετε να πεθάνετε καταχαρούμενοι και γεμάτοι καύλα στον πόλεμο, με γειά σας με χαρά σας. Εμένα όμως μη με καλέσετε. Έχω μια δουλειά...