ΟΛΟ ΚΑΙ ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΣΕ ΜΙΑ ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΕΝΗ "EUROPA"

Στην αρχή της καριέρας του, τότε που ακόμα μου άρεσε ανεπιφύλακτα, ο Lars von Trier γύρισε μια τριλογία με θέμα μια κατεστραμένη Ευρώπη, θέμα που διαπραγματεύεται άλλοτε με φανταστικούς και άλλοτε με "ιστορικούς" (σε εισαγωγικά πάντα όταν έχουμε να κάνουμε με τον Τρίερ) όρους. Ξέρω ότι οι περισσότεροι από την τριλογία αυτή εκτιμούν κυρίως το "Στοιχείο του Εγκλήματος". Προσωπικά ωστόσο εκτιμώ εξ ίσου και το σκοτεινό "Europa", το τρίτο μέρος που γυρίστηκε το 1991 (ενώ θυμάμαι ότι είχα πλήξει στο "Epidemic").
Το "Europa" είναι το μέρος της τριλογίας όπου ο δανός σκηνοθέτης πιάνει μια ιστορική και όχι φανταστική, ακαθόριστου χρόνου, στιγμή της ηπείρου: Την κατεστραμένη, υπό κατοχή των συμμαχικών δυνάμεων Γερμανία αμέσως μετά το τέλος του 2ου παγκόσμιου πόλεμου (εποχή που δείχνεται με εξ ίσου συγκλονιστικό τρόπο στον "Τρίτο Άνθρωπο" του Ριντ, αλλά και στο "Berlin Experiment" του Τουρνέρ). Ναι, μπορεί η στιγμή να είναι ιστορική και η Γερμανία τότε να ήταν όντως σε άθλια κατάσταση, αλλά ο τρόπος του Τρίερ μπορούμε να πούμε ότι σχεδόν αγγίζει τα όρια του φανταστικού. Στην ουσία η σκοτεινή, άκρως καταθλιπτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί πολύ λίγο διαφέρει από την αντίστοιχη φανταστική του "Στοιχείου". Κοινό επίσης στα δύο φιλμ είναι και το στοιχείο του υπνωτισμού, που κι εδώ χρησιμοποιείται με μάλλον ανεξήγητο τρόπο. Φαντάζομαι ότι έχει χρησιμοποιηθεί επειδή γοήτευε τον Τρίερ και όχι για καθαρά σεναριακούς λόγους.
Ο αμερικανός, γερμανικής καταγωγής, ήρωας φτάνει στην πάμφτωχη, εξαθλιωμένη Γερμανία για να εργαστεί στο τρένο της εταιρίας Europa, που διασχίζει ολόκληρη τη χώρα. Εκεί θα γνωρίσει την κόρη του ιδιοκτήτη της εταιρίας, αλλά και αρκετούς άλλους, παράδοξους μερικές φορές τύπους, όπως ο αρχηγός της τρομοκρατικής οργάνωσης "Λυκάνθρωποι", ο θείος του κλπ. Καθώς βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στο ζοφερό κλίμα της εποχής, τα πάντα γύρω του μοιάζουν να μην είναι αυτό που δείχνουν αρχικά, οι αποκαλύψεις διαδέχονται η μία την άλλη, όλα καταρέουν με γοργούς ρυθμούς, όλα είναι δισυπόστατα καθώς αντίροπες δυνάμεις παλεύουν για αντίθετους σκοπούς (με τελικά θύματα τους απλούς ανθρώπους).
Η εικόνα του φιλμ είναι εντυπωσιακή. Ο Τρίερ χρησιμοποιεί ασπρόμαυρη φωτογραφία, που συχνά χρωματίζει σε κάποια σημεία, διπλοτυπίες και κάθε λογής άλλες πειραγμένες εικόνες, δημιουργώντας ένα εικαστικό αποτέλεσμα που προσωπικά βρήκα πολύ ενδιαφέρον. Η αφήγηση είναι κι αυτή υπνωτική, όπως και το κυρίαρχο θέμα του υπνωτισμού που αναφέραμε αρχικά, η διαρκής βροχή δημιουργεί ένα μόνιμα υγρό κλίμα (γενικά το υγρό στοιχείο κυριαρχεί κι εδώ, όπως στο "Στοιχείο του Εγκλήματος"), η ιστορία γίνεται όλο και πιο ασφυκτική και αγχώδης καθώς ο ήρωας οδηγείται σε αδιέξοδο, το τέλος είναι κι αυτό απισιόδοξο. Ιδεολογικά ο δημιουργός μοιάζει να συμπονά την διαλυμένη και διχασμένη χώρα (διάλυση βεβαίως που κράτησε λίγο μόνο χρόνια, καθώς η Γερμανία ανέκαμψε ταχύτητα για να γίνει σύντομα η ισχυρή χώρα που ξέρουμε σήμερα). Γενικά η αίσθηση της χαμένης, παλιάς δόξας και της οδύνης για την καταστροφή, είναι κυρίαρχες.
Πιθανότατα η τριλογία συμβολίζει την παρακμή της Ευρώπης, της κάποτε κυρίαρχης στον κόσμο δύναμης, που τώρα τρέχει πίσω από την Αμερική και τις αναδυόμενες ασιατικές δυνάμεις. Ό,τι κι αν συμβολίζει πάντως, ο Τρίερ, πριν γίνει συχνότατα εξοργιστικός, καταφέρνει να το δώσει με εξαιρετική δύναμη εικόνων και (παρακαλώ προσέξτε το αυτό) με έναν τρόπο σχεδόν πειραματικό, που σίγουρα θα ξενίσει και θα κουράσει πολλούς (όπως είπα στην αρχή δεν συγκαταλέγομαι ανάμεσά τους).