ΒΙΡΙΔΙΑΝΑ: ΕΝΑ ΠΑΝΤΟΤΕ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ

Ο Luis Buñuel (1900-1983), πάντοτε ασεβής και προκλητικός, είναι ένας από τους 2-3 αγαπημένους μου σκηνοθέτες. Το 1961, σε μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της καριέρας του, γυρίζει τη "Βιριδιάνα", μια από τις καλύτερες - κατά τη γνώμη μου και όχι μόνο - ταινίες του.
Η "Βιριδιάνα" είναι πρώτα απ' όλα μια επίθεση στην καθολική εκκλησία, αλλά και σε μια σειρά από χριστιανικά σύμβολα και κλισέ γενικότερα (γι' αυτό άλλωστε είχε αφοριστεί στην εποχή της). Και μόνο για την τόλμη της αυτή έχει ιδιαίτερη αξία. Σκεφτείτε ότι βρισκόμαστε στο 1961 και στην Ισπανία σοβεί η στυγνή δικτατορία του Φράνκο - αν και νομίζω ότι ο Μπουνιουέλ τη γύρισε στο Μεξικό. Ταυτόχρονα, εξετάζοντάς την από οπτική άποψη, θα βρούμε μια σειρά από σουρεαλιστικά σύμβολα (αλοίμονο, μιλάμε για τον σημαντικότερο σουρεαλιστή σκηνοθέτη), μερικά από τα οποία ιδιαίτερα τολμηρά (ένας σταυρός - σουγιάς, ένα αγκάθινο στεφάνι που καίγεται κλπ.)
Αυτό που είναι σημαντικότερο όμως στην ιστορία της καλόγριας Βιριδιάνας που αποτυγχάνει παταγωδώς να εφαρμόσει τη χριστιανική φιλοσοφία και, τελικά, παραδίδεται στην ύλη, είναι τα νοήματα και οι ιδέες του φιλμ. Νομίζω ότι, δίχως να έχει τίποτα που εξωτερικά να θυμίζει κάτι τέτοιο, είναι μια βαθιά πολιτική ταινία. Κατ' αρχήν ο
δαιμόνιος Μπουνιουέλ επιτίθεται στην ιδέα τηυς ελεημοσύνης και της φιλανθρωπίας. Ή μάλλον όχι σ' αυτές καθ' εαυτές τις ιδέες, αλλά στην ουσιαστικά αχρηστία τους σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο και στην παντελή αδυναμία τους να αλλάξουν τον κόσμο. Τι ακριβώς λέει; Ότι εφ' όσον η κοινωνία είναι απόλυτα ταξική και οι κοινωνικές διαφορές και ανισότητες βαθύτατες και απαράδεκτα άδικες, όσο φιλάνθρωπος ή ελεήμων κι αν είσαι, στην ουσία κάνεις μια τρύπα στο νερό. Τα πάντα παραμένουν τα ίδια. Η εκπληκτική σκηνή με τον δεμένο στο αμάξι σκύλο (ας μην την περιγράψω γιατί δεν θα τελειώσω ποτέ) συνοψίζει θαυμάσια, λειτουργώντας ως παραβολή, τις ιδέες αυτές. Το ίδιο ακριβώς θέμα άλλωστε έχει επεξεργαστεί ο Μ. και σε μαι άλλη μεγάλη ταινία του, το "Ναζαρέν".
Από την άλλη μιλά για την ανθρώπινη φύση και τα βαθιά, υποσυνείδητα ανθρώπινα ένστικτα. Οι λούμπεν ζητιάνοι της ταινίας παραμένουν βίαιοι και ζωώδεις, ανταποδίδοντας με κτηνωδία την ελεημοσύνη που δέχτηκαν. Είναι "εκ φύσεως κακοί"; Μάλλον όχι. Αλλά όταν βρίσκεσαι σε όλη σου τη ζωή στο περιθώριο, στην απόλυτη εξαθλίωση και την αρρώστια, δίχως να ξέρεις αν θα φας αύριο ή όχι, και υπομένοντας μάλιστα τις κοροϊδίες και την αποστροφή των άλλων, ο χαρακτήρας σου έχει πλέον διαμορφωθεί απόλυτα και η ελεημοσύνη δεν μπορεί με τίποτα να τον αλλάξει. Το "κακό" δεν είναι εκ γενετής, αλλά μια κοινωνική διαστροφή, κάτι που δημιουργείται για κοινωνικούς λόγους.
Συγχρόνως η μαζοχιστική πλευρά του χριστιανισμού, αυτή της απόλυτης εγκατάλειψης της σάρκας και της λατρείας του πνεύματος και μόνο, καυτηριάζεται ώς είτε, πολύ απλά, ανεφάρμοστη, είτε απάνθρωπη, που απέχει πολύ από του να χαρίσει την ευτυχία - κι αν τη χαρίσει, θα το κάνει σε ελάχιστους που τυχαίνει να είναι έτσι από τη φύση τους και όχι στην ανθρωπότητα (αν και, εδώ που τα λέμε, κι αυτό ακόμα αμφισβητείται, αφού η ίδια η ηρωίδα υποκύπτει τελικά στην απόλυτα φυσιολογική ανάγκη της για απολαύσεις και υλικής φύσης - προσοχή στο "και" - πράγμα που δεν έχει τίποτα το κακό). Έτσι ο Μ. επιτίθεται όχι ακριβώς στη χριστιανική πίστη, αλλά στη χριστιανική φιλοσοφία, θεωρώντας την αν μη τι άλλο κοινωνικά άχρηστη, αλλά και ουσιαστικά ανεφάρμοστη.
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις ιδέες που μπορεί να προκαλέσει στο θεατή το φιλμ. Υπάρχουν κι άλλες - ή πιθανόν διαφορετικές αναγνώσεις, αλλά σταματώ εδώ. Νομίζω ότι, τόσα χρόνια μετά, η ταινία δεν έχει χάσει τίποτα από το μεγαλείο της. Διαθέτει μάλιστα και φοβερή κορύφωση, που έρχεται στις εκπληκτικές σκηνές του συμποσίου των ζητιάνων (που αποτελούν μια απίστευτη "αυλή των θαυμάτων") και στη βλάσφημη παρωδία του Μυστικού Δείπνου.
Για μένα είναι μια από τις κορυφαίες ταινίες όλων των εποχών. Αν δεν την έχετε δει κάντε το. Μπορεί να τη λατρέψετε, μπορεί και να σας εξοργίσει, σίγουρα όμως θα σας κάνει να σκεφτείτε πολύ.