ΣΤΗΝ ΑΦΟΡΗΤΗ ΑΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ "BARDO"

Κανονικά ο μεξικανός Alejandro Inarritu μου αρέσει πολύ και πάντοτε παρακολουθούσα το έργο του. Μέχρι το 2022 που έκανε το ανοικονόμητο "Bardo, falsa crónica de unas cuantas verdades" (Μπάρντο, το Ψευδές Χρονικό ενός σωρού Αλήθειες), απ' όπου άρχισα να τον φοβάμαι.

Ένας διάσημος και βραβευμένος μεξικάνος σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ που ζει και δουλεύει στις ΗΠΑ επιστρέφει με την οικογένειά του για λίγο στην πατρίδα του για να παραλάβει ένα σημαντικό βραβείο. Από εκεί και πέρα το φιλμ είναι πλημμυρισμένο από τις φαντασιώσεις του, τους εφιάλτες του, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του που μεταμορφώνονται σε εικόνες, την αλαζονεία  και την (περίπου) ανθρωποφοβία του. 

Ουσιαστικά (θέλει να) είναι μια φελινική ταινία, με πρότυπο βεβαίως - αυτό είναι ξεκάθαρο - το περίφημο "8 1/2". Ωστόσο κατά τη γνώμη μου ο Ιναρίτου σπάει τα μούτρα του όταν πασχίζει να αναμετρηθεί με το πρότυπό του. Η ουσία είναι ότι προσωπικά βρέθηκα αφόρητα στην πάνω από δυόμιση ώρες διάρκεια του φιλμ (κάθε λίγο έριχνα ματιές στην ώρα για να μάθω πόσο ακόμα θέλει για να τελειώσει). Βασικά μας μιλά (με αλληγορικό τρόπο) για τα δημιουργικά αδιέξοδα του καλλιτέχνη, για την απέχθειά του στα βραβεία και τις κάθε λογής επίσημες συγκεντρώσεις και αναγνωρίσεις και, ίσως κυρίως, για τις πολύπλοκες σχέσεις αγάπης - μίσους της χώρας του (και των επιφανών καλλιτεχνών της) με τις γειτονικές πανίσχυρες και πολιτισμικά (εκτός των άλλων) ιμπεριαλιστικές ΗΠΑ. Καλά όλα αυτά, αλλά είναι τόσο φλύαρα, εγωκεντρικά και δοσμένα με "βαρύ" τρόπο που κουράστηκα αφάνταστα. Οι συχνά όμορφες και εξ ίσου συχνά σουρεαλιστικές εικόνες φοβάμαι ότι δεν αρκούν για να κάνουν μια καλή ταινία.

ΣΚΛΗΡΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΛΩΤΙΚΗ "ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ"

Με την "Επιστροφή" (The Revenant) του 2015 ο μεξικανός Alejandro Gonzalez Inarritu επιβεβαιώνει την γνώμη μου ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους δημιουργούς. Η ταινία βασίζεται (άγνωστο πόσο πιστά) σε αληθινά γεγονότα που συνέβησαν το 1823 στην Αμερική, στην εποχή των πιονιέρων, πριν ακόμα τα χρόνια των γουέστερν όπως τα γνωρίζουμε από τον κινηματογράφο.

Μια ομάδα κυνηγών, πολύ μακριά από το κοντινότερο κατοικημένο μέρος, ψάχνει για πολύτιμα δέρματα. Όταν ο οδηγός τους τραυματίζεται βαριά από επίθεση αρκούδας, οι σύντροφοί του αναγκάζονται να τον εγκαταλείψουν στα βουνά στην καρδιά του παγωμένου χειμώνα, πιστεύοντας ότι θα πεθάνει. Εκείνος όμως καταφέρνει να επιβιώσει και πασχίζει με κάθε τρόπο να επιστρέψει κόντρα σε πλήθος από αντιξοότητες. Μάλλον ο βασικότερος λόγος γι' αυτό - πέραν από το πανίσχυρο ένστικτο επιβίωσης - είναι η εκδίκηση...

Ο  Inarritu φτιάχνει μια από τις ρεαλιστικότερες, σκληρότερες, άγριες και ταυτόχρονα πανέμορφες ιστορίες επιβίωσης στην ιστορία του σινεμά. Σπάνια έχουμε δει τόσο ωμές σκηνές, που πραγματικά τρομάζουν. Και, συγχρόνως, σπάνια έχουμε δει τόσο όμορφα κινηματογραφημένη την άγρια φύση. Τα χιονισμένα, βουνίσια τοπία κόβουν την ανάσα, τόσο, που μπορούμε να μιλάμε για μια σχεδόν μεταφυσική αντιμετώπιση του τοπίου. Άλλωστε, μέσα στην ωμότητα και την αγριότητά τους, οι εικόνες είναι ποιητικές, ενώ ο άνθρωπος είναι ολομόναχος και μόνο το ένστικτο υπάρχει. Στη μεταφυσική αντιμετώπιση συνηγορούν και οι συμβολικές σκηνές που παραπέμπουν σε συνεχόμενους θανάτους και, στη συνέχεια, αναγεννήσεις. Ο ήρωας διαρκώς "ξαναγεννιέται" βγαίνοντας από ένα τάφο, από την κοιλιά ενός αλόγου, από ένα αυτοσχέδιο καταφύγιο... Άλλωστε το ονειρικό κλίμα - οι διαρκείς παραισθήσεις του ημιθανούς ήρωα - και τα λόγια και οι ψαλμωδίες των ινδιάνων που τον στοιχειώνουν, επιτείνουν το κλίμα αυτό. Προσωπικά νομίζω ότι η βία και η εμμονή στην εκδίκηση που ακολουθούν - ενστικτώδη και αυτά - κατέχουν δευτερεύουσα θέση σε σχέση με τα προηγούμενα. Ταυτόχρονα αποτυπώνεται - σε καθαρά ρεαλιστικό επίπεδο αυτό - ο απόλυτος ρατσισμός των λευκών αποίκων απέναντι στους ινδιάνους (τους οποίους, ως γνωστόν, ουσιαστικά εξολόθρευσαν).

Το φιλμ είναι σχετικά αργό (είπαμε, τον πρώτο λόγο έχει η καθηλωτική και μεγαλειώδης φύση), οι διάλογοι ελάχιστοι, ο ούτως ή άλλως λιγομίλητος ήρωας που ερμηνεύει ο Ντι Κάπριο περισσότερο μουγκρίζει παρά μιλά. Αναμενόμενο σε μια ταινία που, όπως είπαμε, κυριαρχεί το ένστικτο. Προειδοποιώντας λοιπόν τους υποψήφιους θεατές για τους αργούς ρυθμούς και την αγριότητα, τελειώνω λέγοντας ότι προσωπικά το θεωρώ από τις καλύτερες ταινίες του 2015.

O "BIRDMAN" ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΥΣΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ο Ρίγκαν Τόμσον είναι ένας διάσημος ηθοποιός των 90ς εξ αιτίας του ρόλου του στη σειρά σουπερ ηρωικών ταινιών με υπερήρωα Birdman. Τώρα όμως έχει ξεχαστεί και η καριέρα του κατρακυλά. Κάνοντας απότομη "ποιοτική" στροφή, τα παίζει όλα για όλα ανεβάζοντας στο Μπρόντγουέι το σοβαρό διήγημα του Κάρβερ "Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη", σε δική του μάλιστα διασκευή και σκηνοθεσία. Η πρώην σύζυγός του τον επισκέπτεται πού και πού, η κόρη του δουλεύει στο θέατρο, ένας ταλαντούχος ηθοποιός που έχει εμμονή με την με-κάθε-τρόπο-ρεαλιστική ερμηνεία προσλαμβάνεται (και συνήθως συγκρούεται μαζί του) και ο ίδιος διαθέτει μια διχασμένη προσωπικότητα αφού συχνά πιστεύει ότι όντως είναι ο Birdman...
Όλα αυτά συμβαίνουν στο φιλμ του μεξικανού Alejandro Inarritu "Birdman" (2014), ο οποίος έτσι κάνει μια αλλαγή στην καριέρα του γυρίζοντας μια παράξενη, πικρόχολη και σουρεαλιστική σάτιρα του κόσμου του θεάματος (θεάτρου και κινηματογράφου). Πολλά στοιχεία στο φιλμ είναι αμφίσημα: Η φαντασία και η πραγματικότητα μπερδεύονται (έχει όντως "δυνάμεις" ο ήρωας ή όλα βρίσκονται στη φαντασία του;), το δραματικό και το κωμικό στοιχείο επίσης, ενώ το φινάλε μένει ανοιχτό. Στο στόχαστρο, πάνω απ' όλα, βρίσκεται η παράνοια και η ανασφάλεια του κόσμου του θεάματος. Το αφόρητο άγχος για την επιτυχία, η αγωνία για την τέλεια ερμηνεία, τα ναρκωτικά και το (μπερδεμένο) σεξ, οι στριφνοί και σκληροί κριτικοί... Όπως επίσης και ο προβληματισμός για τις έννοιες της "υψηλής" και "χαμηλής" κουλτούρας (τα υπερηρωικά φιλμ από τη μία, το σοβαρό θέατρο από την άλλη). Ταυτόχρονα πολλά αληθινά ονόματα του θεάματος αναφέρονται συχνά, δημιουργώντας ένα παιχνίδι που θυμίζει τον "Παίχτη" του Altman.
Γυρισμένη κυρίως στα παρασκήνια ενός όντως ιστορικού θεάτρου της Νέας Υόρκης, η ταινία αποδεικνύει και τη σκηνοθετική ικανότητα του δημουργού της: Μοιάζει να είναι ολόκληρη γυρισμένη με ένα ατελείωτο μονοπλάνο. Ακόμα και οι μέρες και νύχτες αλλάζουν με έναν "συνεχή" τρόπο γυρίσματος. Όλα αυτά, καθώς και τα δαιδαλώδη θεατρικά παρασκήνια, προσδίδουν στην ταινία ένα είδος ρευστότητας και επιτείνουν την αγχωτική ατμόσφαιρα (το ίδιο και η μουσική, που βασίζεται σε έναν αυτοσχεδιασμό στα ντραμς).
Από τις πολύ καλές ταινίες που είδα τελευταία (κατά τη γνώμη μου πάντοτε), το "Birdman", άλλοτε κωμικό κι άλλοτε τραγικό, πιάνει όλη την παράνοια και τη σκληρότητα της showbiz ("υψηλής" ή "χαμηλής"), η οποία, ωστόσο, παρ' όλα αυτά εξακολουθεί να μας χαρίζει όνειρα.

BABEL Ή Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Η Babel του μεξικάνου Alejandro Gonzalez Inarritu είναι μία από τις συγκλονιστικότερες φετινές ταινίες. Τρεις φαινομενικά άσχετες ιστορίες σε τρία απομακρυσμένα μέρη του κόσμου, το Μεξικό, την Ιαπωνία και το Μαρόκο, "δένουν" με απροσδόκητο τρόπο καθώς, σιγά - σιγά, αποκαλύπτεται η τυχαία μερικές φορές σχέση τους. Ίσως είναι η πιο έξυπνη "εικονογράφηση" της θεωρίας του χάους που έχω δει στο σινεμά, αυτής δηλαδή που δηλώνει ότι "το πέταγμα μιας πεταλούδας στο Πεκίνο μπορεί να προκαλέσει μια καταιγίδα στη Νέα Υόρκη" ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων - μόνο που εδώ αυτή η θεωρία εφαρμόζεται σε αθρώπους και στις σχέσεις τους. Μια αόρατη αρχικά γραμμή συνδέει την ιστορία του πυροβολισμού μιας αμερικανίδας τουρίστριας στο Μαρόκο (που δημιουργεί διπλωματικό επεισόδιο) με αυτή μιας κωφάλαλης έφηβης γιαπωνέζας, που βιώνει την ερωτική απόρριψη των αγοριών, που τη θεωρούν "τέρας", ενώ η πρώτη συδέεται άμεσα μ' αυτήν μιας φτωχής μεξικάνας γκουβερνάντας που παίρνει για μια μέρα τα πλούσια αδελφάκια που προσέχει στο Μεξικό, για το γάμο του γιού της, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Το καταπληκτικό στην ταινία είναι - πέραν της δεδομένης ευαισθησίας του Inarritu - το κλιμακούμενο σασπένς, το γεωμετρικά αυξανόμενο αδιέξοδο στις παράλληλες ιστορίες, αδιέξοδο στο οποίο εγκλωβίζονται όλοι οι τόσο διαφορετικοί ήρωες. Ο θεατής καθηλώνεται, το στομάχι σφίγγεται, το αυξανόμενο άγχος των πρωταγωνιστών μεταδίδεται απόλυτα και σε μας. Αν επρόκειτο για θρίλερ ή ταινία τρόμου, θα έλεγα ότι πέτυχε άριστα το στόχο της. Η "Βαβέλ" όμως καταφέρνει να πετύχει τα ίδια ακριβώς αποτελέσματα σε μια απόλυτα ρεαλιστική ταινία. Και ταυτόχρονα, να κοιτάξει από κάθε δυνατή οπτική γωνία τους χαρακτήρες, δικαιώνοντας τον καθένα τους, αφού κανείς ουσιαστικά δεν φταίει για τις πολλαπλές επαπειλούμενες τραγωδίες.
Περιμένουμε πολλά από τον Inarritu, που κατάφερε να κάνει και τρίτη καλή ταινία, ενώ, αν συνυπολογίσουμε τον Cuaron με τα "Παιδιά των ανθρώπων" και τα πολύ καλά λόγια που ακούμε για τον καινούριο Del Toro, ίσως να πρέπει να μιλάμε για μεξικάνικη άνθηση.