"Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΤΟΥ ΒΟΡΑ" ΚΑΙ ΟΙ ΕΜΜΟΝΕΣ

Το 1973 ο Robert Aldrich (1918-1983) γυρίζει μια ταινία που μέχρι πρότινος αγνοούσα: Το "Emperor of the North" (Ο Αυτοκράτωρ του Βορρά), μια πολύ ενδιαφέρουσα σπουδή πάνω στις ανθρώπινες εμμονές και τις ανταγωνιστικές συνθήκες μέσα σε έναν κλειστό μικρόκοσμο: Αυτόν των τρένων και των οδηγών τους και των περιπλανόμενων άστεγων (των λεγόμενων hobos).
Βρισκόμαστε στη Αμερική της μεγάλης κρίσης, στα 1933 συγκεκριμένα. Πλήθος άστεγων περιπλανιέται από μέρος σε μέρος ψάχνοντας για ένα μεροκάματο κι ένα κομμάτι ψωμί. Αγαπημένος τρόπος μετακίνησης είναι τα τρένα, ατμοκίνητα και πολύ αργά την εποχή εκείνη. Λεφτά για εισιτήριο; Ούτε λόγος βέβαια. Έτσι οι hobos επιβιβάζονται σ' αυτά λαθραία, κρυμμένοι σε αποθήκες, ανάμεσα σε εμπορεύματα ή πιασμένοι κάτω απ' αυτά. Στα περισσότερα. Όχι όμως και στο περιβόητο "τρένο 19", του οποίου ελεγκτής είναι ο θηριώδης και σαδιστής "Shack", ο οποίος δεν διστάζει ακόμα και να σκοτώσει λαθρεπιβάτες. Από την άλλη ο πιο γνωστός, κάτι σαν "άρχοντας" των hobos, είναι ο επιλεγόμενος Number 1, ο οποίος έχει βάλει σκοπό της ζωής του να ταξιδέψει λαθραία στο διαβόητο τρένο δίχως να καταφέρει να τον πετάξει έξω ο Shack. Πολύ γρήγορα η ιστορία θα εξελιχτεί σε μια σχεδόν θανατηφόρα βεντέτα ανάμεσα στους δύο, ενώ στο παιχνίδι μπαίνει και ένας νεαρός, υπερφιλόδοξος hobo, που σκοπό έχει να πάρει την σεβάσμια θέση του Number 1 ανάμεσα στην παναμερικανική κοινότητα των αστέγων, επιτελώντας αυτός τον παραπάνω άθλο. Μόνο που εκείνος ξέρει να παίζει μόνο για πάρτη του...
Στη ραχοκοκαλιά του φιλμ βρίσκεται η βεντέτα - και η παρουσία - των δύο: Έρνεστ Μποργκνάιν και Λι Μάρβιν τα δίνουν όλα σε ένα θανατερό παιχνίδι επικράτησης και prestige. Πολύ σύντομα αντιλαμβανόμαστε ότι η ταινία δεν μιλά για την κρίση, δεν είναι κοινωνικοπολιτική, δεν ενδιαφέρεται για τα πώς και τα γιατί της εφιαλτικής κατάστασης της χώρας. Επικεντρώνεται σε ένα ατομικό παιχνίδι εξουσίας, που δεν διστάζει να φτάσει μέχρι τα άκρα. Από ένα σημείο και πέρα οι δύο βασικοί ήρωες δρουν παράλογα, αψηφούν κάθε κανόνα και κάθε ασφάλεια. Μοναδικός στόχος η επικράτηση του ενός πάνω στον άλλον, η διατήρηση του γοήτρου. Έτσι φτάνουμε σε μια μελέτη του εγωκεντρισμού, αλλά και των ανθρώπινων εμμονών, που μπορεί να οδηγήσουν στα πιο ακραία όρια.
Εξαιρετικοί οι δύο πρωταγωνιστές, καθώς και ο "τρίτος", ο Κιθ Καραντάιν, ενώ το σασπένς και οι όλο και πιο παράλογες (και συχνά βίαιες) καταστάσεις συνιστούν ένα πολύ ενδιαφέρον φιλμ πάνω στην ανθρώπινη εμμονή, την πάσει θυσία επιδίωξη του γοήτρου και την - σχεδόν - τρέλα. Και βέβαια πρόκειται για μια από τις χαρακτηριστικότερες ταινίες με αληθινούς ήρωες τα ίδια τα τρένα, που μοιάζουν να διασχίζουν αργά ένα ερημικό φυσικό τοπίο και πάνω στα οποία είναι γυρισμένο το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας.

"Η ΠΤΗΣΗ ΤΟΥ ΦΟΙΝΙΚΑ" ΚΑΙ Η ΔΥΣΚΟΛΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗ

Ένας από τους καλούς χολιγουντιανούς σκηνοθέτες, ο Robert Aldrich (1918-1983) γυρίζει το 1965 μια all star ταινία, την "Πτήση του Φοίνικα". Σημειώστε: Τζέιμς Στιούαρτ, Ρίτσαρντ Ατένμπορο, Πίτερ Φιντς, Χάρντι Κρούγκερ, Έρνεστ Μποργκνάιν...
Ένα αεροπλάνο που μεταφέρει εργαζόμενους σε μια πετρελαϊκή εταιρία πέφτει σε καταιγίδα και προσγειώνεται ανώμαλα στην έρημο. Το σκάφος σχεδόν συντρίβεται, οι περισσότεροι όμως από τους επιβάτες επιζούν. Και από εδώ αρχίζει το δράμα: Ναι, επιζούν, αλλά βρίσκονται καθηλωμένοι στο πουθενά, στο μέσον της Σαχάρας, και οι πιθανότητες να τους εντοπίσουν ειναι μηδαμινές. Από εδώ και πέρα η ταινία θα μετατραπεί σε φιλμ επιβίωσης. Ενας γερμανός μηχανικός αεροπλάνων ισχυρίζεται ότι μπορεί να φτιάξει ένα σκάφος που μπορεί να πετάξει από τα συντρίμια του αρχικού αεροπλάνου και ο αγώνας αρχίζει.
Η ταινία με κράτησε αρκετά με το σασπένς της και, βέβαια, το θέμα είναι ποιοι τελικά θα επιβιώσουν και ποιοι όχι. Παράλληλα υπάρχουν κάμποσες υποπλοκές που αφορούν τους πολύ διαφορετικούς χαρακτήρες και τις μεταξύ τους σχέσεις, οι οποίες δεν είναι πάντοτε οι καλύτερες. Λογικό, αφού ανάμεσά τους υπάρχει ένας μάλλον ξεροκέφαλος πιλότος, ένας αλκοολικός, ένας κυνικός εργάτης, ένας μηχανικός με ψυχρή λογική, ένας μάλλον διαταραγμένος τύπος, ένας σκληροπυρηνικός στρατιωτικός και κάμποσοι άλλοι. Καμιά ομοιομορφία. Σημειωτέον ότι οι χαρακτήρες αυτοί βρίσκονται πολύ μακριά από το σχηματικό διαχωρισμό σε "καλούς" και "κακούς". Αντίθετα διαθέτουν πολλές, συχνά αντικρουόμενες πλευρές, πράγμα που αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της ταινίας.
Ίσως να κουράζει κάπως η μεγάλη διάρκεια, σε γενικές γραμμές όμως πρόκειται για ένα ενδιαφέρον δράμα χαρακτήρων / περιπέτεια επιβίωσης, που επικεντρώνεται στην ανθρώπινη εφευρετικότητα σε πολύ δύσκολες στιγμές και στη δύναμη της ελπίδας.

Η BABY JANE ΜΕΓΑΛΩΣΕ...

Υπάρχουν ταινίες των οποίων η επίδραση στο θεατή είναι διαχρονική. Είχα δει άπειρα χρόνια πριν στην τηλεόραση το "What Ever Happened to Baby Jane?" (1962) του Robert Aldrich (1918-1983) και είχα μείνει με το στόμα ανοιχτό. Το ξαναείδα σήμερα και διαπίστωσα ότι η πολύ δυνατή εντύπωση παρέμενε αναλλοίωτη. Κι αν δοκιμάσετε να τη δείτε, θα αντιληφθείτε νομίζω ότι τα "άρρωστα" θρίλλερ που εξερευνούν την ψυχοπάθεια και κατορθώνουν να τρομάξουν το θεατή δεν "ανακαλύφτηκαν" στα 70ς, αφού η ασπρόμαυρη Baby Jane είναι ταινία του 1962.
Η νοσηρή σχέση δύο μεσήλικων αδελφών, η μία πρώην παιδί θαύμα, η άλλη σούπερ σταρ ως κοπέλα, με καριέρα που διακόπηκε απότομα εξ αιτίας ενός ατυχήματος που την άφησε ανάπηρη, δίνεται από τον Aldrich με έναν πολύ δυνατό τρόπο και έχει το πλεονέκτημα (για θρίλερ φυσικά) να ανεβάζει διαρκώς τους "βαθμούς" νοσηρότητας, να γίνεται όλο και πιο αφόρητο όσο περνά η ώρα, καταλήγοντας σε ένα συγκλονιστικό φινάλε - που περιέχει και μία μεγάλη ανατροπή. Φυσικά η ταινία υποστηρίζεται από τις δύο σούπερ σταρ πρωταγωνίστριες σε μια αξέχαστη ερμηνευτική μονομαχία: Την Μπέτι Ντέιβις και τη Τζόαν Κρόφορντ στο ρόλο της ανάπηρης αδελφής, που κρατιέται φυλακισμένη στην παρακμασμένη τους έπαυλη από τη μισότρελη, αλκοολική αδελφή της. Εκδίκηση, παιδικά τραύματα, ο χρόνος που περνά αδυσώπητα, η προσκόληση στην παιδική ηλικία, η μοναξιά, είναι μερικά μόνο από τα θέματα που θίγονται εδώ. Και, ταυτόχρονα, είναι μια από τις πρώιμες ταινίες που μιλάνε για τους μηχανισμούς του ίδιου του Χόλιγουντ, για τους όρους (σκληρούς βεβαίως) της παραγωγής θεάματος, για το τίμημα της δόξας. Και βέβαια εξαιρετικά ενδιαφέροντα βρίσκω τον χαρακτήρα της Μπέτι Ντέιβις, που σε κάνει να τη μισήσεις και να τη λυπηθείς συγχρόνως και που αποτελεί ένα αξέχαστο κράμα κακίας και παιδικής αθωότητας, σαδισμού και παρακμής.
Από τα κλασικά θρίλερ του σινεμά, η Baby Jane συνίσταται ανεπιφύλακτα στους φίλους των πνιγηρών θρίλερ, που δεν θα χαρακτήριζα ακριβώς τρόμου όσο νοσηρότητας και κλιμακούμενης αγωνίας. Και, αν και όχι ακριβώς τρόμου, όπως μόλις είπα, δείχνει ξεκάθαρα την παρακμή των σύγχρονων αξιοθρήνητων, σπλατεροειδών ως επί το πλείστον αποπειρών για κατασκευή ταινιών τρόμου από ανθρώπους που νομίζουν ότι τρόμος είναι εντυπωσιακά εφφέ με τέρατα και κάθε λογής φρικτές παρουσίες και συνεχή "μπου" στον θεατή...

KISS ME DEADLY Ή ΤΟ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ

Το "Kiss me deadly" του Robert Aldrich (1918-1983) γυρίζεται το 1955 και θεωρείται από τα κλασικά αμερικάνικα φιλμ νουάρ. Με αρκετές ιδιορυθμίες όμως.
Η ταινία διαθέτει όλο το κλίμα και όλες τις αρετές του είδους αυτού. Ατμόσφαιρα, υποβλητική ασπρόμαυρη φωτογραφία, ίντριγκες, ανατροπές, σασπένς, έξυπνες και διφορούμενες ατάκες. Και είναι μαύρο (εξ ού και νουάρ), δηλαδή κυνικό, απαισιόδοξο, βίαιο (αν και συχνά η βία δεν δείχνεται, βρίσκεται εκτός πλάνου). Ξεκινά με μια δυνατή αρχή, που "πιάνει" από την πρώτη στιγμή τον θεατή, αλλά και τον ήρωα, τον κλασικό σκληρό ντετέκτιβ, οδηγώντας τον όλο και πιο βαθιά, σε ένα είδος "κατάβασης στον Άδη". Αντίθετα με άλλους ρομαντικούς κατά βάθος νουάρ ήρωες, ο Μάικ Χάμερ, ο πρωταγωνιστής του Μίκι Σπιλέιν (σε βιβλίο του οποίου βασίζεται το φιλμ) είναι κατ' εξοχήν "άκαρδος" και σκληρός, ένας μάλλον αρνητικός ήρωας, με υπεροπτική συμπεριφορά στις γυναίκες και με εμμονή να χώνεται εκεί όπου δεν πρέπει. Αν το καλοσκεφτούμε, πολλά από τα δεινά (φόνοι και άλλα), συμβαίνουν εξ αιτίας του. Και από την περιέργειά του ν' ανοίξει ντε και καλά το "κουτί της Πανδώρας", το μυστηριώδες αντικείμενο που όλοι κυνηγούν (κλασικό μοτίβο κι αυτό στο νουάρ. Θυμηθείτε π.χ. το "Γεράκι της Μάλτας").
Και ερχόμαστε στη βασική ιδιορυθμία της ταινίας, που αναφέραμε στην αρχή: SPOILER SPOILER. Το εντελώς "κουφό" τέλος. Ενώ, όπως είπαμε, παρακολουθούμε ένα τυπικό, καλό νουάρ, στο τελος όλα ανατρέπονται με το μεταφυσικό, παράδοξο φινάλε, που, λόγω της ηθελημένης του ασάφειας, μπορεί να εκληφθεί ως υπερφυσικό ή ως επιστημονική φαντασία. Ποτέ δεν θα μάθουμε τι ακριβώς είναι το περιβόητο αντικείμενο, αντιλαμβανόμαστε όμως ότι οι υπαινιγμοί περί "κουτιού της Πανδώρας" είναι μάλλον κυριολεκτικοί. ΤΕΛΟΣ SPOILER. Ωστόσο αυτό δεν ενοχλεί. Το θέμα είναι το ταξίδι, το πώς φτάνουμε ως εκεί. Και μέχρι τότε, έχουμε απολαύσει ένα δυνατό νουάρ. Το οποίο, ως μια παράξενη πινελιά ακόμα, είναι κατ' ουσίαν ένα b-movie, αφού όλοι οι ηθοποιοί είναι σχεδόν άγνωστοι (του πρωταγωνιστή συμπεριλαμβανομένου. Εγώ τουλάχιστον αγνοούσα τον Ralph Meeker), και ενίοτε πάσχει από κακή ηθοποιία.

Ενδιαφέρον προκαλεί η συχνή αναφορά σε αρχαιοελληνικούς μύθους, αλλά και το βασικό μοτίβο "η περιέργεια σκότωσε τη γάτα". Και, φυσικά, η συχνή στο νουάρ σκιαγράφηση μιας αρνητικής κοινωνίας, που αποτελείται από άντρες - καθάρματα και απελπισμένες γυναίκες (που ενίοτε χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα) και είναι πλημυρισμένη από διαφθορά και απληστία.

Δείτε το αν μπορέσετε, όχι μόνο ως ένα καλό νουάρ, αλλά και ως ένα πραγματικά αξιοπερίεργο νουάρ.