"ΕΓΩ, ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ" : ΠΩΣ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΕ ΚΟΛΑΣΗ

 

Ο Matteo Garrone έχοντας στο ενεργητικό του ταινίες όπως τα "Γόμμορα" ή το "Dogman", είναι από τους σημαντικούς σύγχρονους ιταλούς δημιουργούς. Το 2023 γυρίζει το "Εγώ Καπετάνιος" (Io Capitano), ένα φιλμ που ασχολείται με ένα από τα πλέον φλέγοντα θέματα της εποχής μας: Το μεταναστευτικό. 

Δύο 16χρονοι από τη Σενεγάλη ονειρεύονται να γίνουν σταρ της μουσικής στην χλιδάτη (όπως τη φαντάζονται) Ευρώπη. Κάνουν άγριες οικονομίες και τελικά φεύγουν, παρά τις συμβουλές των δικών τους για το αντίθετο. Τίποτα όμως δεν είναι όπως το περίμεναν. Θα βιώσουν μια οδύσσεια από εφιαλτικές περιπέτειες, κακουχίες και τρόμους όχι στην Ευρώπη, αλλά πολύ πριν φτάσουν (;) σ' αυτή. Η οδύσσειά τους είναι αφρικανική, τουλάχιστον μέχρι την κατάληξή της σε ένα ουσιαστικά ακυβέρνητο, υπερφορτωμένο σαπιοκάραβο, απ' αυτά που τόσο συχνά βλέπουμε στις όλο και πιο δυσβάσταχτες ειδήσεις!

Ο Garrone έχει γυρίσει και παραμύθια. Οι πιο δυνατές του όμως ταινίες είναι αυτές που διαθέτουν ντοκιμαντερίστικη αισθητική και (δυστυχώς) βγαλμένη από την πραγματικότητα σκληρότητα. Εδώ κάνει κάτι ενδιάμεσο. Η κατάδειξη της απανθρωπιάς, του εξευτελισμού και της αδιαφορίας για την ανθρώπινη ζωή (για αξιοπρέπεια ούτε λόγος) και της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο δείχνεται με τον πιο δυνατό τρόπο, ταυτόχρονα όμως διαθέτει κάποιες ποιητικές, ονειρικές σκηνές και μερικές πανέμορφες εικόνες, που δεν μοιάζουν καθόλου με την ωμή καθημερινότητα που απεικονίζεται στις 2 ταινίες που ανέφερα στην αρχή.

Μερικές φορές γίνεται συναισθηματική και ίσως μελό, ωστόσο παραμένει μια δυνατή μαρτυρία για ένα ακανθώδες σύγχρονο θέμα που μας απασχολεί όλους! Ναι, οι άνθρωποι είναι κτήνη πολύ πιο συχνά απ' όσο πιστεύουμε...

ΝΕΟΣ, ΠΙΣΤΟΤΕΡΟΣ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ῾ΠΙΝΟΚΙΟ῾

Ὁ ιταλός Matteo Garrone είναι περίεργος σκηνοθέτης: Από τη μία κάνει πυκνές, κοινωνικοπολιτικές, ντοκιμαντερίστικου στιλ ταινίες (῾῾Γόμμορα῾῾, ῾῾Ντόγκμαν῾῾) και από την άλλη σκηνοθετεί... πᾶραμύθια, τα οποία υπεραγαπά. Έτσι το 2019 γυρίζει τη δική του κινηματογραφική εκδοχή του κλασικού ῾῾Πινόκιο῾῾, χρησιμοποιώντας μάλιστα τον Ρομπέρτο Μπενίνι, σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή της προηγούμενης ῾ἁπόπειρας῾῾, αυτή τη φορά στο ρόλο του Τζεπέτο.
Μάλλον ξέρετε την ιστορία. Ένας πάμπτωχος ξυλουργός που ζει μόνος φτιάχνει μια ξύλινη μαριονέτα, η οποία ζωντανεύει και γίνεται ο γιος που πάντοτε ποθούσε. Ωστόσο ο Πινόκιο, που επιθυμεί διακαώς να γίνει κανονικό αγόρι, είναι ανώριμος παρασύρεται εύκολα και ανυπάκουος στον πατέρα του, αλλά και στην καλή νεράιδα που τον προστατεύει, και έτσι γνωρίζει πολλές δυσάρεστες περιπέτειες και παθήματα.
Η ταινία είναι καλογυρισμένη, διαθέτει μερικές όμορφες εικόνες και η μεγαλύτερρη αρετή της είναι ότι μένει αρκετά πιστή στο πρωτότυπο βιβλίο του Κολόντι (που γράφτηκε στα τέλη του 19ου αιώνα). Μερικές σκηνές της δεν είναι καθόλου παιδικές, άλλες είναι κάπως δυσάρεστες ή τρομαχτικές και, γενικά, βρισκόμαστε πολύ μακρυά από το χαζοχαρούμενο κλίμα του κλασικού κινομένου σχεδίου του Ντίσνεϊ, από το οποίο έμαθε τον Πινόκιο ο περισσότερος κόσμος. Όσο για τα διδάγματα που περιέχει... ε... αυτά είναι σαφή: Τα παιδιά πρέπει να υπακούουν τους γονείς (αλλά και τους μεγαλύτερους γενικότερα). Συγχρόνως τονίζεται και η ουσιαστική αξιία της παιδείας, η έλλειψη της οποίας είναι ένα σημείο στο οποίο φοβάμαι ότι πάσχει ο σύγχρονος κόσμος (η πληθώρα δωρεάν πληροφορίας δεν αποτελεί παιδεία). Τελικά η ιστορία του Πινόκιο ίσως να είναι η γνωστότερη ιστορία που παρουσιάζει ανάγλυφα την διαδικασία ενηλικίωσης ή/και κοινωνικοποίησης, το πέρασμα από το εγωιστικό και ανεύθυνο παιδί στον έμπειρο ενήλικα, που έχει γνωρίσει τη ζωή και τις κακοτοπιές της.
Συμπαθητικό φιλμ, δίχως όμως να το θεωρώ μεγάλη ταινία. Απλώς ενδιαφέρουσα προσπάθεια.

ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ "DOGMAN"

Τον ιταλό Matteo Garrone τον γνωρίσαμε από τα πολύ καλά "Gomorra". Μετά από δύο διαφορετικού στιλ ταινίες, ο ιταλός σκηνοθέτης επανέρχεται στο κλίμα όπου αποδίδει καλύτερα με το συγκλονιστικό "Dogman" του 2018. Ο άγνωστος μάλιστα πρωταγωνιστής Μαρτσέλο Φόντε δίκαια πήρε το βραβείο αντρικής ερμηνείας στις Κάννες.
Σε μια απίστευτα παρακμιακή περιοχή της Ιταλίας (κάπου βόρεια της Νάπολι διάβασα), σε σχεδόν ερειπωμένες πολυκατοικίες ζουν εξ ίσου ανθρώπινα ερείπια. Οι περισσότεροι, άσχετα με το αν έχουν κανονικές δουλειές, είναι και μικροεγκληματίες. Ένας απ' αυτούς, μικρόσωμος, καλόψυχος και με ιδιαίτερη αγάπη για τα ζώα, διατηρεί κατάστημα περιποίησης σκύλων (και σπρώχνει καμιά φορά και λίγη κόκα). Διατηρεί όμως μια περίεργη σχέση εξάρτησης με έναν κτηνώδη, ναρκομανή, μονίμως παραβατικό και καθόλου ισορροπημένο ψυχολογικά τύπο, που τρομοκρατεί με το έτσι θέλω τους πάντες και παρασύρει (ή μάλλον επιβάλλει στον ήρωά μας) σε εγκληματικές πράξεις. Η σχέση τους - εξ αιτίας της απαράδεκτης συμπεριφοράς του τύπου - θα οδηγηθεί στα άκρα...
Χαρακτήρισα το φιλμ συγκλονιστικό. Είναι τόσο βαθιά η παρακμή που αναδύεται σε κάθε δευτερόλεπτο, τόσο λόγω του απίστευτου οικιστικού περιβάλλοντος όσο και λόγω του ανθρώπινου τοπίου, που διαπερνά κυριολεκτικά τον θεατή. Η βία, έστω και καλυμμένη, είναι πανταχού παρούσα. Η ηθική απουσιάζει παντελώς. Η απαισιοδοξία κυριαρχεί. Η σαπίλα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, το ίδιο. Η ανθρωπιά βεβαίως υπάρχει σε κάποιους ανθρώπους (που και οι ίδιοι μπορεί να παρανομούν), απλώς όμως προσπαθεί να επιβιώσει και να εκδηλωθεί στο εφιαλτικό περιβάλλον. Ο ίδιος ο Garrone δηλώνει με φρίκη ότι "η ιδέα της κυριαρχίας του δυνατού κερδίζει καθημερινά έδαφος σε όλο τον κόσμο". Αν δεν είναι αυτό υπαρκτός εφιάλτης, τι είναι;
Τη θεωρώ από τώρα μια από τις πιο δυνατές ταινίες της χρονιάς και σίγουρα θα έχει θέση στη λίστα με τα καλύτερα. Προσοχή όμως: Προειδοποιώ ότι βλέπεται δύσκολα. Η ασφυκτική ατμόσφαιρα και η εσωτερική και εξωτερική μιζέρια βρίσκονται παντού. Και, με τρόμο αναρωτιέμαι, αν αυτό που βλέπουμε βρίσκεται και συμβαίνει στη γειτονική, ευρωπαϊκή Ιταλία (έστω και στον υποβαθμισμένο νότο της), τι να περιμένουμε άραγε από την πορεία ενός ολόκληρου πλανήτη, που μάλλον βρίσκεται υπό κατάρρευση;

ΓΟΜΟΡΡΑ Ή Η ΚΟΛΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ

Έχουμε δει δεκάδες ταινίες για τη Μαφία, είτε στην ιταλική είτε στην αμερικάνικη, γιαπωνέζικη κλπ. εκδοχή της. Ίσως καμιά όμως δεν είναι τόσο ρεαλιστικά, ωμά, ντοκιμαντερίστικα δοσμένη όσο τα "Γόμορρα" (2008) του Matteo Garrone. Η ταινία εξετάζει την καθημερινότητα του ιταλικού νότου όπου, σε κάθε πτυχή της ζωής, κυριαρχεί η περιβόητη Καμόρα. Για να πιάσει ακριβώς αυτή την καθημερινότητα, δεν αφηγείται μια συγκεκριμένη "μαφιόζικη" ιστορία, αλλά 5 διαφορετικές, όχι όμως σπονδυλωτά. Οι ιστορίες περιπλέκονται, "μπαίνουν" η μια στην άλλη, κάποιοι από τους ήρωες συναντιούνται... Φαίνεται λίγο χύμα σε πρώτη ματιά, στην πραγματικότητα όμως είναι μελετημένο και άψογα δομημένο. Και, όπως είπα, πολύ πιο ντοκιμαντερίστικο, πραγματικό, από το "Νονό", τον "Σημαδεμένο" και άπειρα άλλα σχετικά φιλμ. (Μην παρεξηγηθώ. Δεν υποτιμώ ούτε κατά διάνοια τις ταινίες αυτές, που πολλές αποτελούν κινηματογραφικά ορόσημα και μ' αρέσουν ιδιαίτερα. Απλώς επισημαίνω τη διαφορά στην οπτική τους από τα "Γόμορρα": Ενώ όλες τους αφηγούνται μια συγκεκριμένη ιστορία, αυτή εδώ πιάνει την καθημερινότητα, τίς επιπτώσεις στη ζωή ολόκληρης της συγκεκριμένης κοινωνίας).
Αυτό πού πραγματικά σε παγώνει είναι ότι δείχνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο το πόσο ριζωμένη στην καθημερινή ζωή είναι στις υποβαθμισμένες αυτές περιοχές η Καμόρα και η εγκληματική δραστηριότητα γενικότερα. Ο φόβος, η υποταγή και η συχνή βία είναι κάτι παραπάνω από κοινοτοπίες. Κι ακόμα χειρότερα, όλοι το θεωρούν δεδομένο αυτό. Τα παιδιά μεγαλώνουν σ' αυτό το άρρωστο περιβάλλον και το όνειρό τους είναι να γίνουν ισχυροί μαφιόζοι, αφεντικά συγκεκριμένων περιοχών ή δραστηριοτήτων. Και, φυσικά, στρατολογούνται από πολύ μικρά στην οργάνωση (πράγμα που και τα ίδια το επιθυμούν πολύ). Είναι συνηθισμένο λοπόν να δουλεύουν γι' αυτήν 12χρονα ή 13χρονα. Βλέπουμε επίσης έντρομοι τον πατέρα να είναι πολύ χαρούμενος και περήφανος που ο αρχιμαφιόζος πήρε τον 25άρη γιο του στη δουλειά (όπως οι δικοί μας που χαίρονται επειδή το παιδί τους διορίστηκε, έστω παράνομα, στο δημόσιο) - αλλιώς, πολύ απλά, ο γιος θα ήταν άνεργος.
Όλα αυτά τα εφιαλτικά συμβαίνουν σε ένα απίστευτα άσχημο περιβάλλον, με άθλιες, γιγάντιες πολυκατοικίες, εργοστάσια εν λειτουργία και μη, και ανύπαρκτη, κατεστραμμένη φύση, που μολύνεται όλο και περισσότερο με παράνομα τοξικά απόβλητα που θάβουν στα σπλάχνα της (μια από τις πιο προσοδοφόρες επιχειρήσεις της οργάνωσης). Και αυτό που κάνει ακόμα εφιαλτικότερη την όλη κατάσταση είναι ότι δεν υπάρχει καμιά διέξοδος από αυτόν τον φαύλο κύκλο της παρανομίας και του αίματος που χύνεται άφθονο στους συχνούς πολέμους ανάμεσα στις ανθυποσυμμορίες. Το πράγμα πάει πολύ βαθειά, είναι συνυφασμένο με την κοινωνία και τη δομή της. Και στο τέλος ο θεατής μένει με την τρομακτική αίσθηση ότι, πολύ απλά, είναι αδύνατο να ξεριζωθεί.
Η ταινία, διάβασα, ενόχλησε πολύ τον Μπερλουσκόνι και την κυβέρνησηή του, αφού παρουσιάζει ένα κάθε άλλο παρά ελκυστικό και τουριστικό πρόσωπο της σύγχρονης νότιας Ιταλίας. Αυτό σημαίνει ότι αυτό που βλέπουμε είναι πέρα για πέρα αληθινό, αλλιώς δεν θα δήλωνε επίσημα την ενόχλησή της κοτζάμ κυβέρνηση. Κι αυτό κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα και αδιέξοδα.