Η "CARRIE" ΚΑΙ Η (ΜΗ) ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ

 

Το 1976 ο Brian De Palma βρισκόταν σε εξαιρετική δημιουργική φόρμα, ενώ το άστρο του Στίβεν Κινγκ ανέτειλε (δεν ήταν ακόμα ο σημερινός σούπερ σταρ). Τότε λοιπόν ο πρώτος βασίζεται σε βιβλίο του δεύτερου και γυρίζει μια από τις καλύτερες ταινίες τρόμου, την "Carrie" (Κάρι, Έκρηξη Οργής), με την εξαιρετική Σίσι Σπέισεκ στον ομώνυμο ρόλο, σε ένα φιλμ που την καθιέρωσε. 

Η Κάρι είναι τελειόφοιτη στο σχολείο και απομονωμένη, αμίλητη, δειλή, πράγμα που οφείλεται στη σκληρή καταπίεση και τις δρακόντειες απαγορεύσεις της θρησκόληπτης και παθολογικά σεξοφοβικής μητέρας της, με την οποία ζει. Αυτό οδηγεί σε μπούλινγκ από τους περισσότερους συμμαθητές της, το οποίο, ως φαύλος κύκλος, επιτείνει τη μοναχικότητά της. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: Η φοβισμένη από τον κόσμο Κάρι διαθέτει κάποιες παραφυσικές ικανότητες, όπως η τηλεκίνηση. Τι θα συμβεί όταν ο γόης του σχολείου, εκπλήσσοντας τους πάντες, της ζητά να την συνοδεύσει στον περίφημο "χορό αποφοίτησης", που τόσα πολλά σημαίνει για τους αμερικάνους;

Εξαιρετικό θρίλερ, που χτίζεται σιγά - σιγά, για να καταλήξει στο απώγειο, δηλαδή στον εφιάλτη του τέλους. Ταυτόχρονα μιλά για πολλά πράγματα: Για την άρνηση αποδοχής του όποιου "διαφορετικού" από το κοινωνικό περιβάλλον, ένα θέμα όχι και τόσο κοινό τότε, όπως συμβαίνει σήμερα, για τον φαύλο κύκλο της οικογενειακής καταπίεσης που οδηγεί στο φόβο και την απόσυρση, πράγμα που προκαλεί τη διαφορετικότητα και την συνακόλουθη απομόνωση από τους στενόμυαλους, αλλά και για τις επιπτώσεις της αντιμετώπισης του σεξ ως κάτι βρώμικο και "κακό" ("πηγή  όλων των κακών" για τη μητέρα της). Και φυσικά στηλιτεύει το είδος εκείνο του μαζοχιστικού, πουριτανικού χριστιανισμού, που μισεί κάθε εκδήλωση χαράς και ελευθερίας.

Για τους φίλους του τρόμου αποτελεί απόλυτο must μιας εποχής (70ς-80ς) που το είδος ανθούσε. Αλλά και για τους φίλους του σινεμά γενικότερα. Βλέποντάς το ξανά μετά πολλά πολλά χρόνια, μόνο να το επανεκτιμήσω μπορούσα.

ΥΓ: Σε δεύτερο ρόλο εμφανίζεται ο σχετικά άγνωστος τότε Τζον Τραβόλτα.

"ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ" ΚΑΙ ΤΑ ΣΑΛΤΑΡΙΣΜΕΝΑ ΜΙΟΥΖΙΚΑΛ

 Το 1974 ο Brian De Palma ήταν ένας νέος, ανερχόμενος σκηνοθέτης. Τότε γυρίζει το ροκ μιούζικαλ "Το Φάντασμα του Παραδείσου" (Phantom of the Paradise) με τον μουσικό και συνθέτη Πολ Γουίλιαμς και την Τζέσικα Χάρπερ στους βασικούς ρόλους. 

Όπου αδίστακτος και σατανικός (κυριολεκτικά, αφού έχει πουλήσει τη ψυχή του στο διάβολο) ροκ σούπερ σταρ με άπειρες επιτυχίες στο ενεργητικό του κλέβει τη μουσική που του εμπιστεύεται αφελής, άσημος συνθέτης και την παρουσιάζει ως δική του στη ροκ όπερα που στήνει στον Παράδεισο, το προσωπικό του παλάτι / θέατρο / συναυλιακό χώρα / κατοικία / στούντιο κι ό,τι άλλο θέλετε. Όμως ο αληθινός συνθέτης, παραμορφωμένος πλέον από ένα ατύχημα, θα στοιχειώσει τον "Παράδεισο"...

Πολλαπλές αναφορές και αναφορές σε αναφορές σε ένα πολύπλοκο (ως προς τις αναφορές εννοώ, όχι δυσνόητο) φιλμ: Είναι μια ροκ όπερα με θέμα... μια ροκ όπερα που ετοιμάζεται να ανέβει στη σκηνή. Και, φυσικά, το καταλάβατε όλοι, είναι ταυτόχρονα μια διασκευή "επί το μουσικότερον" του κλασικού "Φαντάσματος της Όπερας", που έχει διασκευαστεί πολλές φορές για την οθόνη. Και διαθέτει τα κλασικά στερεότυπα της ροκ μυθολογίας: Ιδιοφυής πλην όμως πτωχός και άσημος δημιουργός, κακός παραγωγός / ιδιοκτήτης εταιρίας που τον εκμεταλλεύεται αδίστακτα, θυσία των πάντων μπροστά στο όραμα της επιτυχίας και της δόξας (άλλοι αρκούνται στη φήμη, άλλοι την κυνηγούν αποκλειστικά σε συνδυασμό με το άφθονο χρήμα), άσωτη "ροκ" ζωή με όργια, χλιδή, dagadance κλπ. κλπ.

Σε όλα αυτά η σεναριακή αληθοφάνεια είναι το τελευταίο που αναζητά κανείς. Αφεθείτε να απολαύσετε ένα σαλταρισμένο, παραληρηματικό, ηθελημένα κιτς σε κάποια σημεία ροκ μιούζικαλ με στοιχεία (πολύ λίγα) τρόμου, που δεν έχει το χιούμορ του "Rocky Horror", αλλά είναι επίσης σημαντικό για την εποχή. Και έναν De Palma όπως δεν τον έχετε ποτέ ξαναδεί.

Ὁ ΣΗΜΑΔΕΜΕΝΟΣ῾ ΚΑΙ ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ

 

Το 1983 ο Brian De Palma, ακμαίος ακόμα τότε, γυρίζει τον ῾Σημαδεμένο῾ (Scarface), με έναν εξαιρετικό Αλ Πατσίνο, που έμελλε να γίνει μια από τις πιο εμβληματικές γκαγκστερικές ταινίες.

Το 1980 ο Κάστρο, πονηρός πάντοτε, επιτρέπει σε κάθε είδους διαφωνούντες να φύγουν από την Κούβα στις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, επιτρέπει το ίδιο σε κοινούς ποινικούς φυλακισμένους. Η Φλόριντα γεμίζει με φυγάδες (πολλοί από τους οποίους σμίγουν με συγγενείς τους που έμεναν εκεί), αλλά γεμίζει και με εγκληματίες. Ο νεαρός ήρωας είναι ένας από τους τελευταίους. Το μόνο που έχει στο μυαλό του είναι να πετύχει, να γίνει πλούσιος με κάθε τίμημα. Αρχικά δολοφονεί έναν κουβανό πρόσφυγα και από εκεί αρχίζει η ιλιγγιώδης του άνοδος στην ιεραρχία του εγκλήματος. Φυσικά μπλέκει με το εμπόριο ναρκωτικών, το πλέον προσοδοφόρο ῾῾επάγγελμα῾῾, και σύντομα, από άφραγκος μετανάστης θα γίνει βαρώνος του εγκλήματος.

Παρά τη μεγάλη της διάρκεια, δεν νομίζω ότι η ταινία κούρασε κανέναν. Το πορτρέτο ενός καθάρματοςε κόβει πραγματικά την ανάσα (όπως βέβαια και η ηθοποιία του Πατσίνο). Αδίστακτος, σκληρός όσο δεν παίρνει, κρυψίνους, καχύποπτος, τσαμπουκάς, διαθέτει όλα τα προσόντα να γίνει... εκατομμυριούχος. Αγαπά βέβαια την αδελφή του (η μητέρα του τον έχει απορρίψει γνωρίζοντας το χαρακτήρα του), κι αυτή όμως η αγάπη είναι αρωστημένη, ζηλότυπη, καταπιεστική. Ταυτόχρονα όμως φέρει μέσα του το σπέρμα της καταστροφής του: την ακόρεστη απληστία, γνώρισμα που κατέστρεψε πολλούς. Η πτώση είναι τόσο ιλιγγιώδης όσο και η άνοδος. Είναι τελικά απόλυτα αναμενόμενο ότι σε μια προσωπικότητα σαν κι αυτή στο τέλος θα επικρατήσει η καθαρή παράνοια.

Αυτά για τον αξέχαστο χαρακτήρα του ῾Σημαδεμένου῾. Κυρίως όμως, αυτό το οποίο κάνει κυρίως το φιλμ είναι να αντιστρέφει απόλυτα το περίφημο αμερικάνικο όνειρο. Ναι, μας λέει σαρκάζοντας, στην Αμερική πάντα υπάρχει ευκαιρία να πιάσεις την καλή. Πώς όμως και πότε; Αν είσαι αδίστακτος, αν δεν δίνεις δεκάρα για το τι είναι νόμιμο και τι όχι, αν είσαι σκληρός... Και, βέβαια, σε ορισμένα πεδία - αυτά του εγκλήματος - το ῾όνειρο῾ γίνεται πιο εύκολα αληθινό... Με τι τίμημα όμως; Το τίμημα που θα δείτε στην οθόνη. Θα μου πείτε η τελική μοναξιά, η απόλυτη αποξένωση από κάθε τι αγαπημένο (γυναίκα, αδελφή, φίλο) οφείλεται στο σκοτεινό χαρακτήρα του. Ναι, θα σας απαντήσω, αλλά και η τεράστια επιτυχία σ᾽αυτό ακριβώς οφείλεται. Είπαμε: Για όλα υπάρχει τίμημα. Τελικά, νομίζω ότι το φιλμ πάνω απ᾽όλα είναι μια σχεδόν παρωδία του αμερικάνικου ονείρου.

Σημαντική ταινία, παραμένει δυνατή στο χρόνο. Κλασική στο είδος της.

"PASSION", ΑΛΛΑ Ο ΝΤΕ ΠΑΛΜΑ ΔΕΝ ΘΑ ΞΑΝΑΒΡΕΙ ΤΟΝ ΠΑΛΙΟ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟ...

 

Το 2012 ο κάποτε αγαπημένος Brian De Palma προσπαθεί να επιστρέψει στα παλιά, πλήρη σεξουαλικότητας αστυνομικά ῾χωράφια῾ του με το "Passion", δεν νομίζω όμως ότι τα καταφέρνει. Όπως διάβασα το φιλμ βασίζεται σε παλιότερη γαλλική ταινία. 

Σε μεγάλη διαφημιστική εταιρία η ῾῾ανώτερη῾῾ και μια ανερχόμενη εργαζόμενη ανταγωνίζονται με κάθε τρόπο (όχι πάντοτε τίμιο, εννοείται). Το άσχημο παιχνίδι ξεκίνησε η πρώτη. Παρ᾽όλα τα διαρκή ῾῾μαχαιρώματα῾῾ωστόσο, μεταξύ τους υπάρχει και κάποια υπόγεια έλξη. Τα πράγματα θα περιπλακούν μετά από έναν φόνο και οι ανατροπές θα αρχίσουν.

Το μόνο θετικό που βρήκα (όχι ότι λέει τίποτα καινούριο βέβαια), είναι η καταγραφή του βρώμικου, αγχωτικού και άγρια ανταγωνιστικού κλίματος που επικρατεί στις μεγάλες εταιρίες, πολυεθνικές και μη, οι οποίες βεβαίως αποτελούν την καρδιά του σύγχρονου καπιταλισμού. Πισώπλατα μαχαιρώματα, κλοπή της δουλειάς του άλλου, έλλειψη κάθε ηθικής αποτελούν καθημερινότητα, ανάμεσα στα στελέχη τουλάχιστον. Από εκεί και πέρα η ταινία δεν κατάφερε, νομίζω, να μεταδώσει κανενός είδους πάθος, ερωτικου στην προκειμένη περίπτωση. Όσο. για την αστυνομική πλοκή... πώς να το πω, όλα γίνονται κάπως σχηματικά και εύκολα. Όχι υποχρεωτικά προβλεπόμενα, αλλά υπάρχει κάτι στην ατμόσφαιρα που δεν με έβαλε καθόλου βαθιά στην ιστορία, δεν με έκανε να συμμετάσχω.

Ο Ντε Πάλμα προσπαθεί βεβαίως να επαναλάβει το στιλ ταινιών που τον ανέδειξαν κάποτε (῾Προετοιμασία για Έγκλημα῾, ῾Διχασμένο Κορμί῾ κλπ.), δίχως αποτέλεσμα όμως. Μάλλον το έχει χάσει διά παντός. Θα τον θυμόμαστε από τα 70ς και τα 80ς, τις χρυσές εποχές του.

"ΔΙΧΑΣΜΕΝΟ ΚΟΡΜΙ": ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΜΑΤΙ ΣΤΟΝ ΧΙΤΣΚΟΚ

Το 1984 ο Brian De Palma έκανε ακόμα ενδιαφέρουσες ταινίες. Η παρακμή ήρθε αργότερα... Τότε λοιπόν γυρίζει το "Body Double" ("Διχασμένο Κορμί" στην Ελλάδα), αποτίοντας έναν απόλυτο φόρο τιμής στο Χίτσκοκ και σε κάποιες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις...
Ένας άσημος ηθοποιός που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα όπως μπορεί, πάσχει από κλειστοφοβία, πράγμα που τον κάνει να χάσει ένα ρόλο βαμπίρ, στον οποίο ήλπιζε. Ευτυχώς ένας καινούριος φίλος του παρέχει για λίγο καιρό ένα σούπερ σπίτι. Εκτός από τα πολλά προσόντα του σπιτιού αυτού, ένα τηλεσκόπιο του δίνει τη δυνατότητα θέας στην πόλη, η πιο ενδιαφέρουσα από τις οποίες είναι βεβαίως μια σέξι γειτόνισσα. Σύντομα θα γίνει ένας τακτικός ηδονοβλεψίας, ώσπου μια νύχτα αυτό που θα δει - ένας φόνος - θα αλλάξει εντελώς τη ζωή του...
Σας θυμίζει κάτι; Φυσικά τον "Σιωπηλό Μάρτυρα" του Χίτσκοκ. Θα σας πω ότι η πλοκή, εκτός από το βασικό αυτό μοτίβο, δανείζεται πολλά (τα περισσότερα ίσως) και από τον "Δεσμώτη του Ιλίγγου", το άλλο κλασικό φιλμ του μετρ. Πέραν αυτών των προφανώς ηθελημένων αναφορών, το φιλμ παίρνει τη θέση του στο χώρο των cult, με την απίθανη τροπή, το γρήγορο ρυθμό, τις μεγάλες και αγωνιώδεις σεκάνς κυνηγητών και όχι μόνο, το διακριτικό άγγιγμα του τρόμου, τις καυτές εμφανίσεις της νεαρής τότε Μέλανι Γκρίφιθ κλπ. Και, φυσικά, το σχόλιο πάνω σε διάφορες "αποκλίνουσες" ψυχικές καταστάσεις: Από την κλειστοφοβία (ο Στιούαρτ στον Χίστσκοκ έπασχε από υψοφοβία) και τη βίαιη θεραπεία της έως, βεβαίως, την κυρίαρχη ηδονοβλεψία. Για την τελευταία μοιάζει να μας λέει κάτι σαν "Μα γιατί "διαστροφή"; Αφού είναι κάτι το οποίο όλοι σχεδόν το έχουμε!" Ό,τι είχε πει κι ο Χίτσκοκ δηλαδή με πιο διακριτικό τρόπο. Εδώ όλα είναι πιο προφανή και φανερά (δεκαετία του 80 γαρ και πολλά ταμπού έχουν πέσει).
Ενώ μπορεί το σενάριο να είναι κάπως τραβηγμένο και απίθανο και να έχει κανείς διάφορες αντιρρήσεις, η ταινία, ως cult όπως είπαμε, "οφείλει" να έχει κάποια στραβοπατήματα, τα οποία παραβλέπονται. Οπότε τελικά νομίζω ότι παραμένει απολαυστική μέχρι σήμερα.

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ "ΑΔΕΛΦΕΣ"

Το 1973 ο Brian De Palma ήταν ακόμα ένας μάλλον άγνωστος νέος σκηνοθέτης, έχοντας στο ενεργητικό του μερικές σχετικά πειραματικές, μάλλον αναρχικές ταινίες, που αμφισβητούσαν το σύστημα και τον πόλεμο του Βιετνάμ ιδιαίτερα ("Hi Mom") - ό,τι δηλαδή έκαναν πολλοί δημιουργοί άμεσα επηρεασμένοι ή αποτελώντας ενεργό μέρος του ελεύθερου πνεύματος των 60ς. Τη χρονιά αυτή όμως ο εν λόγω σκηνοθέτης κάνει μια στροφή που θα αποτελούσε την αρχή του κλίματος που θα χαρακτήριζε το έργο του των 70ς και 80ς, της καλής του δηλαδή περιόδου (ας μη ξεχνάμε ότι ο De Palma είναι δυστυχώς σήμερα ένας από τους πλέον παρακμασμένους δημιουργούς).
Το "Sisters" είναι η αρχή της "αστυνομικής" στροφής του και, κυρίως, η αρχή της λατρείας του για τον Χίτσκοκ, που πάντοτε θεωρούσε δάσκαλό του. Η ταινία αφηγείται την ιστορία μιας κοπέλας που, ενώ θέλει να ερωτευτεί, πρέπει να αντιμετωπίσει την επικίνδυνη αδελφή της... (ή μήπως δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα;) και μιας άλλης κοπέλας, που ζει απέναντι και άθελά της γίνεται μάρτυρας ενός φόνου. Στη συνέχεια θα εμφανιστεί ένας εκκεντρικός "κακός" (που μοιάζει καταπληκτικά με τον Τζον Γουότερς!) και εν μέσω φόνων ή προσπαθειών για φόνο, αποκαλύψεων από το παρελθόν και ψυχαναλυτικών ερμηνειών, η δράση θα μεταφερθεί σ' ένα περίεργο ψυχιατρείο - δίχως πάντως να αποφεύγονται οι σεναριακές αφέλειες.
Πρόκειται για καθαρό b-movie (είπαμε ότι ο Ντε Πάλμα ήταν ακόμα σχετικά άγνωστος ανεξάρτητος δημιουργός τότε), αλλά με το φιλμ αυτό απέδειξε ότι ξέρει να φτιάχνει αποτελεσματικά θρίλερ - έστω και με τραβηγμένη πλοκή σ' αυτή την περίπτωση. Και για πρώτη φορά κάνει ανοιχτές αναφορές στον Χίτσκοκ. Η κοπέλα που γίνεται μάρτυρας εγκλήματος στο απέναντι διαμέρισμα παραπέμπει φυσικά άμεσα στον "Σιωπηλό Μάρτυρα", η σταδιακή κορύφωση του σασπένς το ίδιο, το υποβόσκον χιούμορ (γιατί υπάρχει κι αυτό) επίσης.
Σήμερα ίσως το φιλμ φανεί σε πολλούς αστείο και απλοϊκό. Είναι που έχουμε δει έκτοτε τόσα και τόσα παρόμοια... Είναι κι αυτή η απερίγραπτα 70ς αισθητική, με τα ντυσίματα, τα κουρέματα, την ξεθωριασμένη φωτογραφία... ένα συνολικό κλίμα δηλαδή που ή θα κάνει κάποιους να νοσταλγήσουν ή θα τους κάνει να βγάλουν σπυράκια (ή να βάλουν τα γέλια). Σίγουρα δεν είναι μια από τις καλύτερες ταινίες της καλής περιόδου του δημιουργού, ούτε το καλύτερο θρίλερ όλων των εποχών, είναι όμως η πρώτη, σχετικά πετυχημένη απόπειρά του στον χώρο που θα τον έκανε διάσημο και γι' αυτό έχει νομίζω τη δική της αξία. Μην το δείτε όμως μόνο για ιστορικούς λόγους. Πολλοί φίλοι των παλιών θρίλερ σίγουρα θα το απολαύσουν κιόλας.

ΣΚΟΤΕΙΝΗ, ΝΟΣΗΡΗ - ΑΛΛΑ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ - ΜΑΥΡΗ ΝΤΑΛΙΑ

Όταν διάβασα ότι ο Brian De Palma θα έκανε την περίφημη "Black Dahlia", το σκοτεινό και νοσηρό νουάρ του Τζέιμς Ελρόι, χάρηκα γιατί πίστεψα ότι ο σκηνοθέτης θα επανέκαμπτε μετά από σειρά αποτυχημένων ταινιών. Δυστυχώς το ίδιο το φιλμ με απογοήτευσε.
Βασικό του μειονέκτημα είναι ότι το εξαιρετικά πολύπλοκο σενάριο μάλλον δεν γίνεται κατανοητό, κάτω από το βάρος πληθώρας ονομάτων που πέφτουν με αστραπιαία ταχύτητα, τόση, ώστε αρκετές φορές να μη θυμάμαι ποιον ακριβώς αφορούν. Επίσης, ενώ μένει πιστό στο γράμμα του βιβλίου, χάνει, φοβάμαι, το πνεύμα του: Αυτό που μου έμεινε από το σκοτεινό βιβλίο του Ελρόι ήταν η πλήρης υπονόμευση των θεμελίων που στηρίζουν την αμερικάνικη κοινωνία, το αμερικάνικο όνειρο, τον αμερικάνικο τρόπο ζωής. Στην ταινία πολύ λίγα εισέπραξα απ' αυτά. Νομίζω ότι έμεινε στην επιφάνεια, παρουσιάζοντας την όλη ιστορία σαν μια υπόθεση απίστευτης διαστροφής (-ών) και παρακμής, που δεν ξεπερνά ωστόσο τα όρια της πλούσιας οικογένειας.
Μένει η πάντα δεξιοτεχνική σκηνοθεσία του De Palma, με κάποιες καλές στιγμές, που δεν φτάνουν όμως να ανεβάσουν το σύνολο. Μένει επίσης και νοσηρή και "σάπια" ατμόσφαιρα που κυριαρχεί, όπως και στο βιβλίο, την οποία κατάφερε νομίζω να "πιάσει" και να μεταδώσει στον θεατή. Η σταδιακή καταβύθιση των δύο φίλων ντετέκτιβ στην αρρωστημένη εμμονή με την υπόθεση, η αποκάλυψη όλο και πιο βρώμικων μυστικών. Από το πλήθος των χαρακτήρων ξεχώρισα την Χίλαρι Σουόνκ, εξαιρετική στο ρόλο της μοιραίας, καταστροφικής γυναίκας. Ωστόσο, έχω την συνολική αίσθηση ότι χάθηκε μια καλή ευκαιρία.