"FARGO": Η. ΑΠΑΤΗ ΚΑΙ Η ΒΛΑΚΕΙΑ

 

Πάντοτε μου άρεσαν οι αδελφοί  Coen. Από το μακρινό 1984 και το ῾῾Μόνο Αίμα῾῾ μέχρι τώρα (με ελάχιστες εξαιρέσεις). Το 1996 πάντως, σε μια από τις καλύτερες περιόδους τους, γυρίζουν το περίφημο "Fargo", ένα από τα καλύτερα φιλμ τους, με απολαυστικούς τους Φράνσις ΜακΝτέρμοντ, Ουίλαμ Μέισι και Στιβ Μπουσέμι.

Σε επαρχιακή πόλη ένας τύπος που δουλεύει για τον πάμπλουτο πεθερό του και χρειάζεται επειγόντως λεφτά αναγκάζεται να καταφύγει στα ῾῾μεγάλα μέσα῾῾. Συννενοείται με δύο μικροκακοποιούς αμφιβόλου εξυπνάδας: Θα απαγάγουν τη γυναίκα του, εκείνος θα ισχυριστεί ότι ο απαγωγέας ζητά ένα τεράστιο ποσό, το οποίο βεβαίως θα πληρώσει ο πεθερός, εκείνος θα δώσει τα ψίχουλα που υποσχέθηκε στους απαγωγείς και θα καρπωθεί το υπόλοιπο ποσό. Όλα θα γίνουν αναίμακτα και καθόλου βίαια. Η απαγωγή θα γίνει, από την πρώτη όμως στιγμή όλα θα πάνε στραβά και, αντί της μη βαίαιης διευθέτησης, το αίμα θα ρέει όλο και περισσότερο. Την υπόθεση αναλαμβάνει η τοπική ατυνομικός, μια εντελώς μικροαστή οικογενειάρχης, η οποία είναι και προχωρημένα έγκυος...

Φυσικά το αίμα που προαναφέραμε είναι αδύνατο να απομονωθεί από το σαρδόνιο κοενικό χιούμορ που κατακλύζει την ταινία. Η οποία, βεβαίως, είναι μια πινακοθήκη από απίστευτους τύπους, απόλυτα συνηθισμένους, απόλυτα πιστευτούς (άντε, ας εξαιρέσουμε τον έναν από τους δύο απαγωγείς, που είναι εντελώς σάικο), που δρουν σε απόλυτα μπανάλ χώρους. Και, βεβαίως και πάλι, πολλοί απ᾽αυτούς έχουν χαμηλό IQ, πράγμα συνηθέστατο στο κοενικό σύμπαν... και στην αληθινή ζωή. Πέραν όμως της εξερεύνησης της σκοτεινής πλευράς της ανθρώπινης φύσης, της απληστίας συμπεριλαμβανομένης (βλ. πεθερός), της κατάδειξης μιας εφιαλτικής Αμερικής που δεν διαθέτει πλέον ίχνος ανθρωπιάς (ή ίσως αυτή κρύβεται στους πιο απρόσμενους και τετριμένους χώρους, όπως στο σπίτι της αστυνομικού) και της περιδιάβασης σε κιτς χώρους διαβίωσης και μη, το φιλμ διαθέτει άψογο ρυθμό, σφιχτό σενάριο και κρατά απόλυτα τον θεατή, που έκπληκτος παρακολουθεί τη μία καταστροφή να έρχεται μετά την άλλη με μαθηματική ακρίβεια. Οσο για τη ΜακΝτέρμοντ, νομίζω ότι είναι μια από τις ευφυέστερες επινοήσεις αντιηρώων που έχουν ποτέ περάσει από την οθόνη. 

Δικαίως θεωρείται μια από τις καλύτερες ταινίες τους.

ΥΓ: Είπα ότι η ανθρωπιά ίσως κρύβεται στους πιο απρόσμενους και τετριμένους χώρους, όπως στο σπίτι της αστυνομικού. Αν το καλοσκεφτούμε όμως, στη ζεστή ῾῾φωλίτσα῾῾που έχουν φτιάξει  με τον χαζό σύζυγο, πού βρίσκεται η ανθρωπιά όταν μόνιμο θέμα συζήτησης είναι τα γραμματόσημα, η ζωγραφιές με... πάπιες του συζύγου και το φαγητό, τη στιγμή που λίγο μακρύτερα το αίμα ρέει άφθονο; Μήπως δεν πρόκειται ακριβώς για ανθρωπιά, αλλά για τη μακαριότητα που φέρνει η βλακεία;

"Ω ΑΔΕΛΦΕ, ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ;῾῾ : Η ΚΑΤΑ ΚΟΕΝ... ΟΔΥΣΣΕΙΑ

 

Μόνο οι δαιμόνιοι αδελφοί Coen (Joel και Ethan) θα μπορούσαν το 2000 να μεταφέρουν στο νότο των ΗΠΑ της δεκαετίας του 30 την... ομηρική Οδύσσεια. Το Ὡ Αδελφέ, Πού Είσαι;῾῾ ("O Brother, Where Art Thou?") είναι ακριβώς αυτό. Και με τι καστ! Τζορτζ Κλούνεϊ, Τζον Τουρτούρο, Τζον Γκούντμαν, Χόλι Χάντερ κ.α.

Όπου τρεις κατάδικοι δραπετεύουν και περιπλανώνται στο Νότο με προορισμό μια πόλη όπου βρίσκεται κρυμμένος ένας θησαυρός. Αρχικά βέβαια είναι δεμένοι και οι τρεις με αλυσίδες, σέρνοντας ο ένας τον άλλον, οπότε πρώτα πρέπει να λυθούν. Από εκεί και πέρα οι περιπέτειες και τα όσα θα αντιμετωπίσουν δεν έχουν τελειωμό. Και... μη ξεχνάτε: Οι Σειρήνες, ο Κύκλωπας, η Πηνελόπη που περιμένει... βρίσκονται όλα στο δρόμο τους!

Απολαυστικό, εξαιρετικά αστείο σε πολλά σημεία, με τους διαφορετικούς χαρακτήρες και στιλ των τριών να αποτελούν πηγή διασκέδασης, το φιλμ παραμένει από τα χαρακτηριστικότερα των Κοέν. Υπέροχες εικόνες και φωτογραφία, νότος των ΗΠΑ στα 30ς με όλη την μυθολογία που τον περιβάλλει, απίστευτη μουσική με παλιά φολκ, μπλουζ  και γκόσπελ τραγούδια της εποχής (το σάουντρακ είχε κάνει τότε μεγάλη επιτυχία) και, φυσικά, μαζί μ᾽όλα αυτά η απαραίτητη σάτιρα των Κοέν που σπάει κόκαλα: Η ανθρώπινη βλακεία (αγαπημένο τους θέμα), οι πέρα για πέρα διεφθαρμέρνοι πολιτικοί, ο ρατσισμός και η Κου Κλουξ Κλαν, η θρησκεία, το απάνθρωπο σωφρονιστικό σύστημα, όλα έχουν τη θέση τους στο κοενικό σύμπαν. Και ο αρχαίος ελληνικός από μηχανής θεός ακόμα! Και ένα έξτρα μπράβο στον Τουρτούρο και τον Τιμ Μπλέικ Νέλσον, που είναι πραγματικά ξεκαρδιστικοί. 

Για μένα παραμένει απολαυστικὄ! Αν δεν το έχετε δει, ψάξτε το.

"HAIL CAESAR" Ή ΟΙ ΚΟΕΝ ΣΤΑ ΑΔΥΤΑ ΤΟΥ ΧΟΛΙΓΟΥΝΤ ΤΟΥ 50

Αυτή τη φορά, εν έτει 2016, σειρά να δεχτεί την "επίθεση" των φοβερών αδελφών Joel & Ethan Coen είχε το ίδιο το Χόλιγουντ. Όχι το σύγχρονο, αυτό της δεκαετίας του 50 - αν και υπάρχουν πολλές ομοιότητες. Έτσι το "Χαίρε, Καίσαρ!" (Hail, Caesar!) είναι μια σινεφίλ κωμωδία, η οποία όμως δεν παύει ούτε στιγμή να σαρκάζει τη "Μέκα του Κινηματογράφου" και μάλιστα στη χρυσή εποχή της.
Ο έμπειρος ήρωας, που δουλεύει για την κινηματογραφική εταιρία Capitol, είναι ο άνθρωπος που αναλαμβάνει όλες τις πολύπλοκες μικρές δουλειές για να πάνε όλα καλά στο γύρισμα: Να ικανοποιήσει τα καπρίτσια των σταρ, να μιλήσει γι' αυτούς στον Τύπο λέγοντας μόνο ό,τι συμφέρει το στούντιο και - διορθώνοντας και εξωραϊζοντας την εικόνα τους - να καλύψει κάθε λογής σκάνδαλα κλπ. Κουράζεται πολύ, αλλά μοιάζει να το απολαμβάνει. Ώσπου ένας σούπερ σταρ που πρωταγωνιστεί σε... χριστιανική  ταινία "χλαμύδας" (δηλαδή με Ρωμαίους, σταύρωση κτλ.) εξαφανίζεται από τα γυρίσματα. Εμείς μαθαίνουμε σύντομα ότι έχει πέσει θύμα απαγωγής από... κομμουνιστές σεναριογράφους που θέλουν να υπονομεύσουν εκ των έσω την κινηματογραφική βιομηχανία... και η δράση αρχίζει.
Σε πρώτο επίπεδο πρόκειται για μια απόλυτα σινεφίλ κωμωδία. Καθώς στα μεγάλα στούντιο γυρίζονταν πολλές ταινίες ταυτόχρονα, οι Κοέν βρίσκουν την ευκαιρία να γυρίσουν σκηνές από μιούζικαλ, γουέστερν, "χλαμύδα", κοινωνικό δράμα κλπ. και, βεβαίως να κάνουν αναφορές σε πλήθος παλιών σταρ (Έστερ Γουίλιαμς, Κάρμεν Μιράντα, Τζιν Κέλι κλπ.) χρησιμοποιώντας μάλιστα πλειάδα σύγχρονων σταρ σε μικρές εμφανίσεις (εκτός των πρωταγωνιστών Τζος Μπρόλιν και Τζορτζ Κλούνεϊ βλέπουμε την Σκάρλετ Γιόχανσον, τον Ρέιφ Φάινς, την Τίλντα Σουίντον κ.ά.) Διασκεδάζουμε λοιπόν πολλαπλά και, αν θέλετε, νοσταλγικά. Πλήν όμως, κάτω από την απαστράπτουσα εικόνα της κολοσιαίας "μηχανής που παράγει διασκέδαση" βλέπουμε πλήθος από σκοτεινές πτυχές, αστείες ή μη: Τα σκάνδαλα, αλλά και την ηλιθιότητα των σταρ (αλοίμονο αν οι Κοέν δεν ασχολούνταν κι αυτή τη φορά με την ηλιθιότητα μεγάλου μέρους της αμερικάνικης κοινωνίας), την επιδερμική αντιμετώπιση σημαντικών θεμάτων, την προσπάθεια "να τα έχουμε καλά με όλους" για να βγάλουμε όσο πιο πολλά λεφτά γίνεται (η συνάντηση των παπάδων διαφόρων θρησκειών για τον.. Χριστό είναι χαρακτηριστική και πολύ αστεία), ακόμα και τον ρατσισμό και, εν γένει, την κάθε λογής βρωμιά. Και, βέβαια, οι "κομουνιστές σεναριογράφοι" υπάρχουν διότι η χρυσή εποχή του Χόλιγουντ ήταν και η εποχή του μακαρθισμού και της δίωξης και φίμωσης αριστερών ή συμπαθούντων.
Δεν αμφιβάλλω ότι οι Κοέν θέλανε και να διασκεδάσουν οι ίδιοι, γυρίζοντας "μια σκηνή από κάθε είδος". Ωστόσο δεν παύουν να καυτηριάζουν και να σατιρίζουν ανελέητα μια βιομηχανία που μπορεί ταυτόχρονα να παράγει αριστουργήματα (και μάλιστα τολμηρά, με προοδευτικά μηνύματα, όπως λένε οι σεναριογράφοι) και ηλιθιότητες και να αποκαλύπτουν τις σκοτεινές πτυχές της.
Δεν τη θεωρώ από τις καλύτερες ταινίες των αδελφών, τη βρήκα ωστόσο και σαρκαστική και διασκεδαστική. Ιδιαίτερα αν είστε σινεφίλ και εντοπίζετε τις πολλές αναφορές .

Ο ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΣ LLEWYN DAVIS

Δηλωμένος φαν των αδελφών Joel και Ethan Coen, μου αρέσει σχεδόν ό,τι έχουν κάνει μέχρι σήμερα (εκτός του "Ladykillers"). Τα τελευταία χρόνια τα φοβερά αδέλφια έχουν κάπως απομακρυνθεί από τον παλαβό και ξεκαρδιστικό συχνά σουρεαλισμό που χαρακτήριζε τις παλιότερες ταινίες τους και έχουν στραφεί σε ένα πιο "σοβαρό" σινεμά, από το οποίο βέβαια δεν λείπει καθόλου το κυνικό και μαύρο χιούμορ, οι μπερδεμένες καταστάσεις και, φυσικά, οι ωδές στην ανθρώπινη βλακεία.
Σ' αυτό το κλίμα κινείται και το "Inside Llewyn Davis" του 2013, μια ταινία που μας μεταφέρει στην παγωμένη Νέα Υόρκη των αρχών της δεκαετίας του 60, τότε που στη μουσική άκμαζε το κίνημα της φολκ (που επηρέασε πάμπολλους δημιουργούς μέχρι σήμερα). Τότε που στο προσκήνιο ήταν οι Peter, Paul & Mary, ο Pete Seeger, η Joan Baez, ξεκινούσε ο Bob Dylan, ο Donovan στην Αγγλία κλπ. Ο Llewyn Davis λοιπόν είναι ένας τέτοιος μουσικός - τροβαδούρος, που δεν μπορεί όμως να βρεθεί κι αυτός στο προσκηνιο, να απολαύσει το αμερικάνικο όνειρο της επιτυχίας. Λίγο ο άστατος και αυτοκαταστροφικός του χαρακτήρας, λίγο η σταθερή του άρνηση για οποιαδήποτε παραχώρηση, λίγο οι ατυχίες και οι αντίξοες συνθήκες, βρίσκεται πάντα άφραγκος και ουσιαστικά άστεγος, ψάχνοντας διαρκώς κάποιο σπίτι γνωστών για να φιλοξενηθεί. Κι έχει να νοιαστεί και για έναν γάτο, που του ήρθε κατά λάθος... Στο μεταξύ θα προλάβει να κάνει ένα απιστευτο ταξίδι στο Σικάγο και θα επιστρέψει σε χρόνο dt...
Η αναπαράσταση της εποχής, ακόμα και με το στιλ της φωτογραφίας, που θυμίζει φωτογραφίες εξωφύλλων δίσκων του είδους, είναι άψογη. Προσωπικά μάλιστα μ' αρέσει η μουσική αυτή, οπότε ένας λόγος παραπάνω να με ενδιαφέρει η ταινία και η σκηνή την οποία τόσο καλά αναπαριστά. Αν όμως η φολκ σάς είναι αδιάφορη ή και βαρετή; Τότε μένει να απολαύσετε τις χαλαρές περιπέτειες του Llewyn, τους απίθανους και καμιά φορά γκροτέσκους χαρακτήρες που πλημμυρίζουν το φιλμ (όλα τα λεφτά ο αξεπέραστος Τζον Γκούντμαν), το κυνικό χιούμορ, το απροσδόκητο, "κυκλικό" φινάλε, την road movie διάσταση του φιλμ, την κατά βάθος απελπισμένη οπτική, καθώς το "θαύμα", αμερικάνικο ή μη, δεν συμβαίνει ποτέ και ο ήρωάς μας βρίσκεται πάντοτε "στον άσσο"...Η επιτυχία, βλέπετε, δεν θα έρθει ποτέ και ας υπόσχεται το αντίθετο το αμερικάνικο πρότυπο. Όπως δεν ήλθε και στον αληθινό folk μουσικό, τον Ντέιβ βαν Ρονκ, στη ζωή του οποίου βασίζεται χαλαρά (πολύ - πολύ χαλαρά, μην πάτε δηλαδή να δείτε βιογραφία) η ταινία.
Είναι αλήθεια ότι δεν συμβαίνουν πολλά πράγματα στο φιλμ και κάποιοι θα μπορούσαν να το χαρακτηρίσουν κάπως άνευρο. Ωστόσο διαθέτει πολύ απολαυστικές στιγμές και πολύ καλό κλίμα, οπότε προσωπικά μου άρεσε. Στοκάτω - κάτω η σφραγίδα των Κοέν είναι πάντοτε ορατή.

ΑΛΗΘΙΝΟ ΘΡΑΣΟΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΣΑΡΚΑΣΜΟΣ

Δηλώνω από την αρχή φανατικός οπαδός των αδελφών Joel και Ethan Coen. Είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις που μ' αρέσουν όλες οι τανίες τους (με εξαίρεση το βαρετό "Ladykillers"). Έτσι είναι φυσικό να μου αρέσει και το "True Grit" (Αληθινό θράσος) του 2010, ριμέικ του ομώνυμου γουέστερν του Hathaway με τον Τζον Γουέιν. Το οποίο είναι ένα "κανονικό", απολαυστικό, κλασικό γουέστερν (αν σας αρέσει το είδος τέλος πάντων), το οποίο όμως φέρει εμφανή τη σφραγίδα των δαιμόνιων αδελφών. Ποια είναι αυτή; Το σαρκαστικό, συχνά κυνικό και συχνά κατάμαυρο χιούμορ τους και η κάθε λογής απομυθοποίηση που περιμένει τα εκάστοτε θέματά τους.
Κατά τα άλλα πρόκειται για μια τυπική για γουέστερν ιστορία εκδίκησης. Μια δεκατετράχρονη πεισματάρα και με φαρμακερή γλώσσα κοπελίτσα προσπαθεί να εκδικηθεί με κάθε τρόπο τον άδικο θάνατο του πατέρα της. Προσλαμβάνει λοιπόν έναν μισοτελειωμένο, αλκοολικό κυνηγό επικηρυγμένων και η περιπέτεια αρχίζει. Περιπέτεια που παρακολουθεί όχι μόνο την αναζήτηση του δολοφόνου, αλλά και την εξέλιξη των μεταξύ τους σχέσεων, καθώς και των σχέσεων με τον άλλο κυνηγό - αστυνομικό, από το Τέξας αυτόν, τον καυχησιάρη και επιτηδευμένο Ματ Ντέιμον.
Όπως και σε άλλα φιλμ των Coen, τη δράση και το έντονα δραματικό στοιχείο διαδέχεται το χιούμορ και η απομυθοποίηση των "ηρώων" του Φαρ Ουέστ. Αδίστακτοι, μέθυσοι, φανφαρόνοι, κυνικοί ήταν αυτοί που κατέκτησαν τη Δύση και δημιούργησαν τη σημερινή Αμερική. Καθολου τυχαίο νομίζω... Οι Coen βεβαίως, άλλο που δε θέλουν να αναδείξουν τα στοιχεία αυτά, τονίζοντας το κυνικό στοιχείο (οι κοφτεροί διάλογοι είναι όλα τα λεφτά), που υπάρχει έντονο και στη μικρή πρωταγωνίστρια, η οποία κάθε άλλο παρά αθώο και αβοήθητο κορίτσι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Και μέσα σε όλα αυτά, όσο προσχωράμε προς το τέλος, οι σπίθες τρυφερότητας και φιλίας δεν λείπουν από το σκληρό και άγριο κατά τα άλλα ανθρώπινο τοπίο της Άγριας Δύσης.
Από την άλλη ο Τζεφ Μπρίτζες είναι και πάλι εκπληκτικός ως γερασμένος, σκληρός, αδίστακτος, αλκοολικός και γενικότερα μάλλον παρακμασμένος κυνηγός επικηρυγμένων.
Γενικά πάντως δεν νομίζω ότι χωράνε και πολλές πολλές αναλύσεις διότι, κατά τη γνώμη μου πάντα, οι Coen εδώ και σχεδόν 30 χρόνια κάνουν, πάνω απ' όλα, απολαυστικό σινεμά με όποιο είδος κι αν ασχοληθούν (νουάρ, γουέστερν, κωμωδία κλπ.). Με τον μόνιμο σαρκασμό που διαθέτουν, που είναι μάλλον το κυρίαρχο χαρακτηριστικό τους και τη σε βάθος εξερεύνηση της ανθρώπινης βλακείας (εδώ το στοιχείο αυτό δεν υπάρχει και τόσο). Μακάρι να συνεχίσουν έτσι για πάντα.

ΟΤΑΝ ΟΙ ΚΟΕΝ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΚΑΤΑΜΑΥΡΟΙ ΚΑΙ ΙΔΙΑΖΟΝΤΩΣ "ΣΟΒΑΡΟΙ"

Είμαι ορκισμένος φαν των δαιμόνιων αδελφών Ethan και Joel Coen, που τους θεωρώ από τους σημαντικότερους σύγχρονους δημιουργούς. Μ' αρέσουν και οι σοβαρές πλευρές τους (Το Πέρασμα του Μίλερ, Μόνο Αίμα) και οι πολλές πιο "ανάλαφρες", πλην όμως πάντοτε κοφτερές σαν ξυράφι. Ωστόσο το "Ένας Σοβαρός Άνθρωπος" (A Serious Man) μάλλον με απογοήτευσε λιγάκι. Έχει σποραδικά το σατανικό κοενικό χιούμορ και κριτικάρει για μια ακόμα φορά την ανθρώπινη - και ιδιαίτερα την αμερικάνικη - ηλιθιότητα, αλλά όλα γίνονται πολύ αργόσυρτα και βασανιστικά και τελικά αυτό που μου έμεινε - παρά τις πολύ αστείες στιγμές, ξαναλέω - ήταν μια βαθιά αίσθηση μαυρίλας.
Η ιστορία, που διαδραματίζεται στη δεκαετία του 60, πάρα πολύ απλά περιγράφει τη ζωή ενός "σοβαρού", συμβατικού εβραίου οικογενειάρχη, όπου ξαφνικά όλα, μα όλα, του πάνε από στραβά έως απόλυτα καταστροφικά. Κι αυτό είναι όλο μέχρι τέλους - ή μέχρι τελευταίας ρανίδας αν προτιμάτε, δίχως την παραμικρή χαραμάδα ελπίδας. Σα να μας λένε "ξεχάστε όσα συνήθως βλέπετε στο σινεμά. Η ζωή είναι σκληρή και παράλογη, δίχως ίχνος δικαιοσύνης, και στο τέλος πεθαίνεις κιόλας".
Το ενδιαφέρον είναι ότι όλα αυτά συμβαίνουν μέσα στους κόλπους μιας πραγματικά ασφυκτικής εβραϊκής κοινότητας στην Αμερική, ενός αληθινού πολιτισμικού "γκέτο", που ελάχιστα πράγματα αντιλαμβάνεται από το χαμό των δεύτερων μισών των 60ς που συμβαίνει γύρω τους. Όλα αναφέρονται στον ιουδαϊσμό. Τα σχολεία είναι θησκευτικά, οι ραβίνοι είναι οι μόνοι άνθρωποι που δίνουν καθημερινές συμβουλές επί παντός επιστητού, οι τελετές και τα έθιμα τηρούνται σχολαστικά κλπ. Φυσικά οι Κοέν σατιρίζουν όλον αυτό τον εγκλωβισμό - και ίσως στο συγκεκριμένο φιλμ αυτός να είναι ο στόχος τους στη μόνιμη μελέτη της ανθρώπινης βλακείας που αποτελεί βασική συνιστώσα του έργου τους. Δεν νομίζω πάντως ότι ο στόχος είναι οι εβραίοι. Αυτοί αποτελούν απλώς ένα σύμβολο. Νομίζω ότι με τον ίδιο τρόπο θα αντιμετώπιζαν οποιαδήποτε κλειστή, φανατική σχεδόν, κοινότητα. Σατιρίζουν επίσης βαθιά ριζωμένα αμερικάνικα κλισέ και "πιστεύω", όπως το τακτοποιημένο, συντηρητικό αμερικάνικο όνειρο από το οποίο σχεδόν κανείς δεν ξεφεύγει (και τη διάψευσή του, αφού όλη η στιλπνή, καθώς πρέπει εξωτερική επιφάνεια κρύβει από κάτω οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε), ή τα "όμορφα" υποτίθεται, πλην όμως απόλυτα νεκρά, κομφορμιστικά και αποστειρωμένα αμερικάνικα προάστια. Ωστόσο, σας το εξομολογήθηκα ήδη, κουράστηκα αρκετά, πράγμα στο οποίο συνέβαλλαν και οι ασυνήθιστοι για Κοέν αργοί ρυθμοί.
Μένουν για μένα λίγες ανατρεπτικές, ξεκαρδιστικές στιγμές, απόλυτα στο πνεύμα τους. Προσωπικά την καταβρήκα κυρίως με τις σκηνές με τους 3 ραβίνους, που διαδοχικά επισκέπτεται ο ταλαίπωρος ήρωας - με αποκορύφωμα την σουρεαλιστική απαγελία από τον γεροντότερο και σοφότερο απ' αυτούς των στίχων του κλασικού White Rabbit των Jefferson Airplane, ενός τραγουδιού που παίζει καθοριστικό ρόλο στο φιλμ.
Παρά το μούδιασμα πάντως, περιμένω από τώρα εναγωνίως το επόμενο φιλμ τους. Είναι τόσο ελάχιστα αυτά που με έχουν απογοητεύσει και τόσο πολλά τα διαμάντια τους, που δεν τους φοβάμαι.

Ο ΛΕΜΠΟΦΣΚΙ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΒΛΑΚΕΙΑ (ΞΑΝΑ)

Οι Ethan και Joel Coen σε όλο σχεδόν το σπαρταριστό έργο τους εξερευνούν με διάφορους τρόπους τα βάθη (απύθμενα όπως αποδεικνύεται) της ανθρώπινης βλακείας. Μια από τις καλύτερες ταινίες τους παραμένει νομίζω το ιδιοφυές Big Lebowski (1998). Ταινία που θεωρώ κλασική των τελευταίων χρόνων για πολλούς λόγους.
Ας αρχίσω με το απλό ότι η παρακολούθησή της (για μένα τουλάχιστον αλλά και για πολλούς άλλους που γνωρίζω) παραμένει πάντοτε απολαυστικότατη. Το χιούμορ, το σασπένς, η εξέλιξη της απίθανης ιστορίας, κρατάνε πάντοτε σε υψηλά επίπεδα το ενδιαφέρον του θεατή. Κι έπειτα είναι και όλοι αυτοί οι απίστευτοι τύποι που παρελαύνουν από το φιλμ: Ο ίδιος ο Λεμπόφσκι πρώτα - πρώτα, ίσως "ο μεγαλύτερος τεμπέλης του κόσμου", πλην όμως συμπαθέστατος, καλοπερασάκιας, που τον ενδιαφέρει μόνο το χόρτο και το μπόουλινγκ και που δεν μπορείς παρά να ταυτιστείς μαζί του. Αλλά στον χαρακτήρα του και σε ό,τι αντισυμβατικό σημαίνει θα επανέλθουμε αργότερα. Ο φαφλατάς (ηλίθιος θα ήταν πιο ταιριαστό) και ξεκαρδιστικός John Goodman, η προσωποποίηση της βλακείας που λέγαμε στην αρχή, που η μεγάλη ιδέα που έχει για τον εαυτό του περιπλέκει διαρκώς καταστάσεις που από μόνες τους θα ήταν απλούστατες. Ο Steve Buscemi, σε μικρό, χαρακτηριστικό ρόλο, που δεν κάνει σχεδόν τίποτα, αλλά είναι τόσο αστείος... Ο ανεκδιήγητος John Torturo σε μικρή, όλα-τα-λεφτά εμφάνιση... Κι είναι μόνο λίγοι απ' όσους εμφανίζονται, γιατί και οι άλλοι χαρακτήρες είναι ένας κι ένας.
Παράλληλα με όλα αυτά βρίσκω την ταινία βαθιά ανατρεπτική κάτω από την αστεία επιφάνειά της. Είναι ένας ύμνος στην καλοπέραση, το άραγμα και μοιάζει να φτύνει τις τρέχουσες και επικρατούσες αξίες της παραγωγικότητας, της κατανάλωσης, της ταχύτητας. Οι Coen παίρνουν σαφή θέση όταν στο τέλος δηλώνουν ότι «ευτυχώς που υπάρχουν τύποι σαν τον Λεμπόφσκι». Οι υπόλοιποι, αυτοί που με τις συμβατικές αξίες θα θεωρούνταν πετυχημένοι, είναι αντιπαθείς, κλέφτες, γλείφτες και διάφορα άλλα καθόλου κολακευτικά.
Και μια γενικότερη παρατήρηση: Εδώ, όπως και σε άλλα φιλμ των Coen, όλα κινούνται γύρω από ένα τίποτα. Αυτό που διακυβεύεται είναι το απόλυτο κενό, όλοι μοιάζουν να τρέχουν, να αγωνίζονται, να κινδυνεύουν, να σκοτώνονται ενίοτε, δίχως κανένα λόγο. Μήπως πρόκειται για ένα εκούσιο ή ακούσιο σχόλιο για την εποχή μας; Εκτός αυτού οι κοενικοί ήρωες (εδώ επανερχόμαστε στο θέμα της βλακείας) μοιάζουν να δρουν ακολουθώντας στερεότυπα που διδάχτηκαν από την τρέχουσα φτηνή κουλτούρα, να επαναλαμβάνουν μεγαλεπήβολες κουβέντες που έχουμε συναντήσει στο σινεμά, στη λογοτεχνία και αλλού, που στην πραγματική ζωή όμως πολύ απλά δεν έχουν νόημα ή αντικείμενο. Κι ίσως αυτά να είναι τα βαθύτερα νοήματα του «Λεμπόφσκι» και όχι μόνο.
Αρκετά φλυάρησα όμως για ένα φιλμ που μου αρέσει πολύ. Αν ξεχάσετε όλες αυτές τις φιλοσοφίες, πολύ απλά θα απολαύσετε κάτι που δικαίως έχει γίνει πλέον καλτ

ΚΑΥΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ Ή ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΩΔΗ ΣΤΗΝ ΗΛΙΘΙΟΤΗΤΑ

Μετά το ζοφερό και καθόλου κωμικό "Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους" οι φοβεροί Joel και Ethan Coen επιστρέφουν στην προσφιλή τους μαύρη κωμωδία, τον σαρκασμό του αμερικάνικου τρόπου ζωής (αλλά και του δυτικού γενικότερα, αφού αυτά πλέον μοιάζουν όλο και περισσότερο), την κατάδειξη της ανθρώπινης ηλιθιότητας και κενότητας. Για να δειχτούν όλα αυτά οι ταινίες τους έχουν ως όχημα ένα συνήθως πολύπλοκο σενάριο, με ίντριγκες, παρεξηγήσεις, συμπτώσεις, απροσδόκητες αποκαλύψεις και άφθονο, συχνά μαύρο χιούμορ.
Έτσι και το "Καυτό Απόρρητο" (Burn after reading, 2008) σατιρίζει σε ένα πρώτο επίπεδο τις ταινίες κατασκοπείας, στο βάθος όμως παίζει με τις έμμονες ιδέες των αμερικανών, είτε πολιτικές (αν και όσο υπάρχουν) είτε άλλες (πλαστικές επεμβάσεις, κυνήγι χρήματος, εύκολου αν είναι δυνατόν, καλή φυσική κατάσταση, δικηγόροι, πλήρης άγνοια πολιτικών συνθηκών κλπ.) Ακόμα και η CIA παρουσιάζεται μάλλον ως αμήχανη σε βαθμό ανικανότητας παρά οτιδήποτε άλλο. Και βέβαια, αφού βρισκόμαστε σε ταινία των Κοέν, όλα συμβαίνουν με ιδιαίτερα κωμικούς τρόπους, με άψογους σκηνοθετικούς ρυθμούς και σφιχτό σενάριο, που σε κρατά σε όλη τη διάρκεια του φιλμ. Κυρίως όμως είναι όλη αυτή η ηλιθιότητα (των Μπραντ Πιτ και Φράνσις ΜακΝτέρμοντ βασικά, αλλά και του Κλούνεϊ, εδώ που τα λέμε, που δεν πάει και πολύ πίσω), που και εδώ κερδίζει τον τίτλο της βασικής ιδιότητας των χαρακτήρων.
Διασκέδασα ιδιαίτερα με την ταινία και επιβεβαίωσα ότι οι δημιουργοί βρίσκονται σε φόρμα (κι ας είναι τόσο διαφορετική αυτή εδώ από την βραβευμένη προηγούμενή τους).
Είναι βέβαια και το ασυνήθιστα πλούσιο καστ που κεντρίζει το ενδιαφέρον, αλλά πιστέψτε με, δεν είναι αυτός ο λόγος που σας προτείνω να την δείτε. Α, να μην το ξεχάσω: Ο Μπραντ Πιτ είναι όλα τα λεφτά ως ηλίθιος γυμναστής. Μήπως του πάνε τελικά ρόλοι ηλιθίων;
Είμαι βέβαια φαν των Κοέν και γι' αυτό ίσως και να είμαι θετικά προκατειλημένος, αλλά πιστεύω ότι εκτός από το βαρετό "Lady killers", τα δύο αδέλφια δεν έχουν κάνει ποτέ κακή ταινία.

ΚΑΜΙΑ ΕΛΠΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΖΩΝΤΑΝΟΥΣ

Οι αδελφοί Joel και Ethan Coen συγκαταλέγονται ανάμεσα στους αγαπημένους μου δημιουργούς. Με μοναδικό τους, κατά τη γνώμη μου, στραβοπάτημα το βαρετό Ladykillers, έκαναν πάντοτε καλές ταινίες που κυμαίνονται από τον απόλυτο χαβαλέ (Αριζόνα Τζούνιορ) μέχρι την απόλυτη σκοτεινιά και απαισιοδοξία (Blood Simple) - ή και τα δύο μαζί. Σ' αυτή την τελευταία κατηγορία (της σκοτεινιάς εννοώ) πρέπει να εντάξουμε και το "No Country for Old Men" (Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους, 2007), αν και διακρίνεται στο βάθος κάτι από το κατάμαυρο και σαρδόνιο χιούμορ των αδελφών (στο γελοίο κούρεμα του φοβερού δολοφόνου, ας πούμε).
Και σ' αυτή τους την ταινία υπάρχει η κατάδυση στην (πολύ) σκοτεινή πλευρά της Αμερικής. Όντως οι Coen πάντοτε αρέσκονταν να δείχνουν μια Αμερική ζοφερή, απελπισμένη ή κατοικημένη σχεδόν αποκλειστικά από άπληστους και ηλίθιους (από αυτή την τελευταία κατηγορία "ηλιθίων" μάλιστα πηγάζει μεγάλο μέρος του χιούμορ τους). Οι όψεις αυτές μιας τρομαχτικής Αμερικής υπάρχουν σαφώς κι εδώ. Δολοφόνοι, άπληστοι για χρήμα τύποι, έμποροι ναρκωτικών και κάθε λογής παράνομοι αποτελούν το φόντο της ιστορίας. Ο μοναδικός "καλός", ο ρομαντικός - και συντηρητικός βέβαια - σερίφης, πράγματα που συχνά πάνε μαζί, πολύ απλά αδυνατεί να κάνει οτιδήποτε για να βελτιώσει τα πράγματα. Γι' αυτό και αποσύρεται νοιώθοντας άχρηστος, όπως ο ίδιος θα πει. Άλλο ένα σχόλιο για το αδιέξοδο στο οποίο έχουν φτάσει τα πάντα.
Ωστόσο διαβλέπω και μια γενικότερη, απαισιόδοξη πάντοτε, αλληγορία στην ταινία. Νομίζω ότι οι Coen μιλάνε όχι μόνο για την Αμερική, αλλά για το Κακό γενικότερα. Ο παρανοϊκος serial killer (ο φοβερός Μπαρδέμ), μια κινούμενη μηχανή θανάτου, μου φαίνεται ότι μάλλον συμβολίζει το Κακό ή, πιθανόν, τον ίδιο το θάνατο, που δεν κάνει διακρίσεις και μπορεί να έρθει ανά πάσα στιγμή σε δίκαιους και άδικους, αθώους ή ένοχους. Γι΄αυτό και αποφασίζει στη τύχη, με ένα κέρμα, ποιους θα σκοτώσει και ποιους όχι. Γι΄αυτό και είναι αδύνατο να σταματήσει οποιοσδήποτε το "έργο" του, που πάει πολύ μακρύτερα από τα συμβάλαια θανάτου και τις όποιες υποχρεώσεις έχει αναλάβει. Βλέπετε, διαθέτει και μια καθαρά προσωπική, διεστραμμένη ηθική. Να τονίσω βέβαια (αν δεν το έχετε ήδη καταλάβει) ότι όλα αυτά είναι προσωπικές αναγνώσεις, όπως καθαρά προσωπικά είναι και τα συμπεράσματα. Αυτό όμως δεν είναι κακό. Αντίθετα είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης να διαβάζεται με πολλούς τρόπους, ερήμην μάλιστα των δημιουργών της. Κοινώς, συχνά διακρίνουμε πράγματα για τα οποία οι δημιουργοί δεν είχαν ιδέα κι αυτό, ξαναλέω, δεν είναι καθόλου κακό.
Όσο για την ταινία, παρακολουθείται με κομμένη την ανάσα, αφού οι Coen ξέρουν και σασπένς δημιουργούν και να κρατούν από τη αρχή ως το τέλος τον θεατή. Προειδοποιώ όμως για το εντελώς ξαφνικό τέλος, που δεν δίνει καμιά λύση και θα κάνει πολλούς να αισθανθούν "στα κρύα του λουτρού". Είναι κι αυτό μέσα στο παιχνίδι τους.