Η ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΗ ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΗΣ "UNDINE"

 

Εκτιμώ πολύ τον γερμανό Christian Petzold. Η "Undine" του 2020, ένα ῾῾στοιχειωμένο῾῾ σύγχρονο ερωτικό παραμύθι δεν με απαγοήτευσε καθόλου.

Η ομώνυμη ηρωίδα είναι μια κοπέλα που χωρίζει από τον εραστή της. Την ίδια μέρα θα γνωρίσει κάτω από παράξενες συνθήκες έναν επαγγελματία δύτη, που δουλεύει σε υποβρύχιες εργασίες και θα ερωτευτούν παράφορα. Αυτό όμως είναι μόνο η αρχή πολλών συμβάντων, μερικά από τα οποία ανηκουν στο χώρο του μεταφυσικού.

Το φιλμ, σχετικά αργό, ποιητικό, υπνωτικό και υποβλητικό, με γοήτευσε με έναν παράξενο τρόπο. Πρόκειται για μια ρομαντική ερωτική ιστορία ρευστή σαν το νερό, που αποτελεί βασικό στοιχείο της, σαν παραμύθι, όπως είπα στην αρχή. Ένα είδος ύμνου στον έρωτα και τη δύναμή του - ή στα πάθη που αυτός μπορεί να ξυπνήσει. Όχι, τίποτα ξενέρωτο και χολιγουντιανό. Βρισκόμαστε πολύ μακριά απ᾽αυτό. Συν τοις άλλοις η πόλη του Βερολίνου και η ιστορία της, για την οποία μιλά σε επισκέπτες μιας έκθεσης η Undine, παίζει κι αυτή το ρόλο της, ενὠ το μεταφυσικό, φανταστικό στοιχείο συμβάλλει στη δημιουργία του ονειρικού κλίματος και επιτείνει τη ῾῾μαγική῾῾ επίδραση του έρωτα. 

Ίσως το φιλμ να παραείναι ῾῾φεστιβαλικό῾῾ για μερικούς και να κουράσει κάποιους εθισμένους σε πολύ γρήγορους ρυθμούς. Προειδοποιώ γι᾽αυτό. Προσωπικά με συνεπήρε και μου άφησε μια ῾῾στοιχειωμένη῾῾, πλην όμως όμορφη γεύση.

ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ, ΚΑΘΗΛΩΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΕΡΩΤΑ ΣΤΟ "TRANSIT"

Εδώ και καιρό νομίζω ότι ο σημαντικότερος γερμανός σκηνοθέτης των τελευταίων χρόνων είναι ο Christian Petzold. Το "Transit", η ταινία του του 2018, το επιβεβαιώνει.
Σε μια φανταστική Ευρώπη του κοντινού μέλλοντος οι φασίστες έχουν καταλάβει (πάλι) μεγάλο μέρος της Ευρώπης και προελαύνουν. Ένας άντρας που συνδέεται με αντιστασιακούς υιοθετεί την ταυτότητα ενός συγγραφέα που αυτοκτόνησε και καταφεύγει στη Μασσαλία, περιμένοντας το υπερωκεάνειο που θα τον μεταφέρει στην Αμερική. Εκεί όμως θα συναντηθεί με τη σύζυγο του νεκρού συγγραφέα, η οποία, ειδοποιημένη από την αμερικανική πρεσβεία, πιστεύει ότι ο άντρας της ζει και τον περιμένει. Ένα παράξενο παιχνίδι θα αρχίσει ανάμεσα στους δυο τους, αγχωτικά καθηλωμένους στην πόλη, ενώ οι βάρβαροι πλησιάζουν.
Ευαίσθητη, κομψή, τρυφερή, αλλά και αγχωτική ταινία, που μιλά για τη δύναμη του έρωτα, την αίσθηση της ευθύνης και του καθήκοντος, το αναποφάσιστο της ανθρώπινης ψυχής, αλλά και για το τι θα διαλέξει κανείς - αν μπορεί να διαλέξει - όταν έρθει η δύσκολη ώρα των αποφάσεων, αφήνει το τέλος ανοιχτό, βασίζεται σε μυθιστόρημα της Anna Seghers και καταγράφει πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού σε ώρες κρίσης. Παράλληλα δημιουργεί ένα αγχωτικό κλίμα που τυλίγει τα πάντα και διαρκώς επιτείνεται. Και βέβαια, χρησιμοποιώντας τη φόρμα της πολιτικής φαντασίας, αποτελεί μια αλληγορία για τους κινδύνους που απειλούν την ήπειρό μας από την εφιαλτική άνοδο της ακροδεξιάς και ξυπνά τις τρομακτικές μνήμες από όσα συνέβησαν παλιότερα, τα οποία πιστεύαμε μέχρι πριν μερικά χρόνια ότι δεν θα ξαναζήσουμε ποτέ, αλλά... (το πολιτικό μέρος του φιλμ δεν ξεχνά και την τραγική μοίρα των μεταναστών σε μια τέτοια φριχτή περίπτωση).
Το απόλαυσα και, όπως είπα και στην αρχή, επιβεβαίωσα την ικανότητα και τη σημαντικότητα του γερμανού αυτού δημιουργού.

ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΣΤΟ "ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΦΟΙΝΙΚΑ"

Ο γερμανός σκηνοθέτης Christian Petzold συνεργάζεται εδώ και χρόνια (σχεδόν μόνιμα) με την ηθοποιό Nina Hoss. Το 2014 θα γυρίσει το "Τραγούδι του Φοίνικα" (Phoenix), με την πρωταγωνίστρια αυτή φυσικά, ένα στιβαρό, χιτσκοκικό δράμα που διαδραματίζεται στα ερείπια της Γερμανίας αμέσως μετά το τέλος του πολέμου.
Στο ερειπωμένο, βομβαρδισμένο Βερολίνο, μια εβραία που όλοι θεωρούν νεκρή επιστρέφει από στρατόπεδο συγκέντρωσης πληγωμένη στο πρόσωπο και έχοντας κληρονομήσει σεβαστή περιουσία. Μετά από πλαστικές επεμβάσεις, μη αναγνωρίσιμη πλέον από τους οικείους της, ερωτευμένη πάντοτε, αναζητά απεγνωσμένα τον άντρα της, παρά το ότι υπάρχουν υποψίες ότι αυτός την κατέδωσε. Όταν τον βρίσκει εκείνος δεν την αναγνωρίζει, προσπαθεί όμως να την πείσει να υποδυθεί τη νεκρή (όπως νομίζει) σύζυγό του για να καρπωθεί την περιουσία της. Έτσι ένα παιχνίδι πολλαπλών ταυτοτήτων και αποκρύψεων αρχίζει ανάμεσα στους δύο.
Νομίζω ότι πρόκειται για ένα πολύ δυνατό ψυχολογικό δράμα, από τις καλύτερες ταινίες του Petzold. Παράλληλα διαθέτει δυνατό σασπένς. Το παιχνίδι της γυναίκας - που - υποδύεται - τον εαυτό - της (και που ο άλλος θεωρεί νεκρή) θυμίζει βέβαια το περίφημο Vertigo του Χίτσκοκ. Συνειδητά νομίζω. Το θέμα αυτό άλλωστε επεξεργάζεται ο σκηνοθέτης, τοποθετώντας το όμως σε εντελώς διαφορετική βάση και τονίζοντας το ιστορικό background. Το κατεστραμμένο Βερολίνο, η καταρρέουσα τότε Γερμανία και η όλη (εξπρεσιονιστική κάποιες στιγμές, αν και όχι πάντα) ατμόσφαιρα θυμίζουν εικόνες από φιλμ όπως ο "Τρίτος Άνθρωπος" ή το "Berlin Express".
Φυσικά πέρα από τη χιτσκοκική προβληματική των πλαστών ταυτοτήτων και της απόκρυψης της αλήθειας, η ταινία εστιάζει και σε πολιτικά θέματα. Αυτό που θεωρώ σημαντικό είναι ότι το βάρος πέφτει όχι στην ευθύνη των ναζί για τη φρίκη του πολέμου και των στρατοπέδων (η οποία ούτως ή άλλως είναι προφανής και δεδομένη), αλλά στην ευθύνη των άλλων, του "σιωπηρού περίγυρου", της υπόλοιπης γερμανικής κοινωνίας και της ανοχής της στα όσα εφιαλτικά συνέβαιναν. Αυτή η υποκριτική στάση καυτηριάζεται ιδιαίτερα στο φιλμ, το οποίο κορυφώνεται στο πολύ δυνατό (όχι με την έννοια της δράσης) φινάλε.
Για όσους αρέσκονται στα δραματικά ψυχολογικά θρίλερ, το συνιστώ.

ΤΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΤΗΣ BARBARA

Ο γερμανός Christian Petzold είναι ένας σκηνοθέτης με αρκετά προσωπικά γνωρίσματα (που μερικά ίσως και να απωθούν κάποιους). Είναι πάντοτε χαμηλότονος, δίχως κρεσέντα, και χαρακτηρίζεται από ένα στιλ που θα αποκαλούσα ψυχρό. Η κινηματογράφησή του είναι "ήσυχη", πλην όμως οι ταινίες που κάνει μάλλον στην κατηγορία των ψυχολογικών θρίλερ κατατάσονται. Η σχεδόν παγερή ατμόσφαιρά του μπορεί να σε τυλίξει και να σε παρασύρει, δίχως εξάρσεις όμως (και κανενός είδους "μπαμ").
Η "Barbara" του 2012 διακρίθηκε σε διάφορα φεστιβάλ και κέρδισε μάλιστα την Αργυρή Άρκτο στο Βερολίνο. Δικαίως κατά τη γνώμη μου. Διαδραματίζεται στην Ανατολική Γερμανία των αρχών των 80ς, όπου βιώνουμε το ίδιο κλίμα καταπίεσης και διάχυτης φοβίας που επικρατούσε στις "Ζωές των Άλλων". Η Μπάρμπαρα είναι γιατρός και, πέφτοντας στη δυσμένεια του καθεστώτος, "εξορίζεται" σε ένα νοσοκομείο μιας μικρής, ήσυχης επαρχιακής πόλης. Εκεί θα συναντήσει τον γιατρό επικεφαλής του νοσοκομείου, Ο οποίος δείχνει ενδιαφέρον γι' αυτή και ο οποίος είναι κι αυτός "εξόριστος" εκεί, αν και για διαφορετικούς λόγους. Η ηρωίδα όμως του φέρεται ψυχρά, αποκρούοντας κάθε απόπειρά του να την πλησιάζει, αφού με τον δυτικογερμανό εραστή της ετοιμάζεται να αποδράσει στη Δύση. Αυτά φυσικά είναι μόνο η αρχή, αφού τα πράγματα περιπλέκονται διαρκώς τόσο σε συναισθηματικό επίπεδο όσο και γενικότερα.
Ο Petzold δεν επιλέγει σκοτεινούς, κλειστοφοβικούς χώρους. Τα περισσότερα συμβαίνουν μέρα και μάλιστα στην εξοχή. Παρ' όλα αυτά η πνιγηρή ατμόσφαιρα είναι πανταχού παρούσα, ο φόβος πλανάται παντού, η αγχωτική φύση των όσων συμβαίνουν έχει το πάνω χέρι, τα πάντα γίνονται μυστικά, κρυφά. Η πρωταγωνίστρια Νίνα Χος είναι εξαιρετική και, εμένα τουλάχιστον, κατάφερε να με παρασύρει στις αγωνίες της.
Συνολικά τη βρήκα πολύ καλή ταινία, προειδοποιώ όμως και πάλι τους λάτρεις των καθαρόαιμων θρίλερ δράσης ότι ούτε δράση διαθέτει ούτε, όπως είπα και πριν, κρεσέντα. Ίσως όμως αυτή ακριβώς η ήσυχη, χαμηλότονη ροή είναι που κάνει τα πράγματα πιο αγχωτικά.
Φυσικά ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" της Γερμανίας παρουσιάζεται με τα πιο μελανά χρώματα. Λογικό για μια χώρα όπου κυριαρχούσε η φοβερή Στάζι, από τις χειρότερες μυστικές αστυνομίες του κόσμου. Η όλη ατμόσφαιρα, τα εσωτερικά, τα έπιπλα, οι χώροι, όλα παραπέμπουν σ' αυτό το βαρύ, μελαγχολικό, μίζερο κλίμα κι ας συμβαίνουν πολλά από τα τεκταινόμενα "ντάλα μεσημέρι". Αυτό προσωπικά το θεωρώ επιτυχία του σκηνοθέτη. Φυσικά το όλο πράγμα μπορεί να ειδωθεί και σαν μια αλληγορία. Ένας άνθρωπος βρίσκεται σε ένα τεράστιο δίλημμα. Τι θα επιλέξει;
ΥΓ και SPOILER!!!: Ίσως κάποιοι θεωρήσουν πολύ ηρωικό το τέλος με τη θυσία της πρωταγωνίστριας. Αν το καλοεξετάσουμε όμως δεν ξέρω αν είναι και τόσο ηρωικό. Εννοώ ότι έκανε ό,τι έκανε αφού εξασφάλισε για τον εαυτό της ένα όμορφο μέλλον, αφού τακτοποιήθηκε απόλυτα συναισθηματικά, αφού γνώρισε τον έρωτα. Υπό τις παρούσες συνθήκες η θυσία είναι πολύ πιο εύκολη. Πώς θα αντιδρούσε άραγε αν δεν υπήρχε ο γιατρός και η ηρωίδα ήταν ολομόναχη στη μίζερη πόλη;

Η YELLA ΚΑΙ Η ΨΥΧΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

Η "Yella" (2007) είναι η πρώτη ταινία που βλέπω του αξιόλογου, όπως διαβάζω, γερμανού Christian Petzold και επιβεβαιώνει την πρόσφατη άνοδο του νέου γερμανικού κινηματογράφου. Πρόκειται για μια παράξενη ταινία, απόλυτα ρεαλιστικά γυρισμένη, όπου όμως το μεταφυσικό στοιχείο και το θρίλερ καραδοκούν κρυμμένα "στις γωνίες". Αυτή είναι και η ιδιομορφία του Petzold. Ενώ κινηματογραφεί εντελώς ψυχρά, απόμακρα και ρεαλιστικά τα τεκταινόμενα, ταυτόχρονα καταφέρνει να δημιουργήσει μια ανησυχητική ατμόσφαιρα, με το μυστήριο να υποβόσκει, κάνοντάς με να διαισθάνομαι διαρκώς ότι "κάτι δεν πάει καλά", δίχως να μπορώ να προσδιορίσω τι ακριβώς. Θεωρώ το στοιχείο αυτό αρετή.
Παράλληλα, μπορούμε να μιλήσουμε για μια πολύ έμμεση αλληγορία του στυγνού καπιταλισμού των ημερών μας και μάλιστα σε μια από τις πιο "προοδευμένες" χώρες και στυλοβάτες του, τη Γερμανία. Όλη αυτή η αφόρητη ψυχρότητα, που επικεντρώνεται στις επαγγελματικές σχέσεις των ανθρώπων αλλά, όπως είναι φυσικό, τρυπώνει και διαβρώνει και τις ερωτικές, τις καθημερινές γενικότερα, αποτελεί κατά τη γνώμη μου μια πολύ πετυχημένη μεταφορά του κλίματος αυτού. Κυρίαρχες στο φιλμ είναι οι επαγγελματικές σχέσεις, οι συμφωνίες που κλείνονται ή δεν κλείνονται, οι ατέλειωτες διαπραγματεύσεις, οι μετοχές που αλλάζουν χέρια, οι χρηματοδοτήσεις, τα κεφάλαια, τα λογιστικά κόλπα... και κυρίως η απάτη - ή η πρόθεση απάτης - και οι εκβιασμοί που έχουν το πάνω χέρι σ' όλον αυτόν τον υποτιθέμενο καθωσπρέπει, απόλυτα κυριλέ, φαινομενικά άψογο και αποστειρωμένο κόσμο, που αποτελείται από κοστουμάτους (και απρόσωπους) επιχειρηματίες, πολυτελή (και εξίσου απρόσωπα) γραφεία και ξενοδοχεία και χρήματα - αληθινά ή εικονικά - που αλλάζουν συνεχώς χέρια ή υπόσχονται για κάτι τέτοιο (σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά;). Σ' αυτόν τον κόσμο λοιπόν δεν υπάρχει περιθώριο για συναίσθημα, για έρωτα, για αληθινή ζωή. Υπάρχουν μόνο αληθινές ή ψευτικες συμφωνίες. Όλα, μέχρι και η παραμικρή χειρονομία ή ψίθυρος, είναι προσχεδιασμένα και αποσκοπούν στο οικονομικό κέρδος και μόνο.
Γι' αυτό, σ΄έναν τέτοιο κόσμο απόλυτης διαστροφής που έχουμε φτιάξει, η μεταφυσική αλληγορία του Petzold ταιριάζει γάντι. Ποια αλληγορία; Δεν μπορώ να σας πω λέξη γι' αυτό, διότι και ο παραμικρός υπαινιγμός για το τι ακριβώς συμβαίνει μπορεί να αποτελέσει ανεπίτρεπτο σπόιλερ. Πάντως όλη αυτή η ψυχρότητα και τα οικονομικά (ακαταλαβίστικα συχνά, σε μένα τουλάχιστον) που αναφέρονται, δεν με κούρασαν, αφού συνεχώς παραμονεύει, όπως είπαμε, το "άλλο" στοιχείο, που υπονομεύει τα πάντα.
Θα προσπαθήσω να δω κι άλλες ταινιες του Petzold, μια που βρήκα θετική την πρώτη επαφή μου με το έργο του.