ΑΝΕΥΡΟ "ΓΛΥΚΟ ΠΟΥΛΙ ΤΗΣ ΝΙΟΤΗΣ"

Ο Nicolas Roeg (1928-2018) κάνει 4-5 σημαντικές ταινίες μεταξύ 1970 και 1980 (άντε και 1-2 άλλες ενδιαφέρουσες στα 80ς). Στη συνέχεια παρακμάζει απότομα και ανεξήγητα, κάνει μάλιστα αρκετή τηλεόραση. Το 1989 γυρίζει ως τηλεταινία το γνωστό "Γλυκό Πουλί της Νιότης", βασισμένο στο έργο του Τενεσί Ουίλιαμς, με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ στο βασικό γυναικείο ρόλο. Ο παλιός πρωτοποριακός Ρεγκ όμως έχει ήδη παρέλθει ανεπιστρεπτί...
Μια ξεπεσμένη και μεσήλικας ήδη σταρ του Χόλιγουντ, η οποία φοβάται τα γηρατειά και τη βαθμιαία εξαφάνιση της φήμης της, "προσλαμβάνει" ένα νέο και ωραίο - και με οικονομικά προβλήματα βεβαίως - ζιγκολό. Μαζί πηγαίνουν στη μικρή πόλη του τελευταίου, όπου όμως αυτός έχει αφήσει εδώ και χρόνια πολλούς ανοιχτούς λογαριασμούς κι όπου κανείς δεν τον βλέπει με συμπάθεια.
Το θεατρικό έργο βεβαίως είναι κλασικό. Η απόδοσή του όμως εδώ μάλλον άνευρη είναι, δίχως έμπνευση... με λίγα λόγια απλώς τηλεοπτική. Δεν θα καταλαβαίναμε ποτέ ότι πρόκειται για φιλμ του Ρεγκ των 70ς. Οι σχέσεις των ηρώων αναλύονται, ο εκατέρωθεν κυνισμός και το "ο καθένας για τον εαυτό του" ισχύει απόλυτα, πολλά κακώς κείμενα ξεγυμνώνονται... όμως δεν νομίζω ότι πρόκειται για ένα καλό (τηλε)φιλμ. Κρίμα...

WALKABOUT : Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ

Το δεύτερο φιλμ, μετά το "Performance", του σημαντικού Nicolas Roeg είναι το "Walkabout" του 1971. Γυρισμένο ολόκληρο στην αυστραλιανή έρημο, ενός από τα πιο παρθένα μέρη του πλανήτη, μιλά για την άγρια γοητεία της φύσης, αντιπαραθέτοντάς στον πολιτισμό.
Η διαδικασία ενηλικίωσης των aboriginals, των αυστραλών ιθαγενών, είναι παράδοξη σύμφωνα με τη δική μας αντίληψη: Κάθε νεαρός, όταν φτάνει τα 16, αφήνεται ολομόναχος στην αφιλόξενη έρημο και πρέπει να επιβιώσει για καιρό αποκλειστικά με τις δικές του δυνάμεις, πριν επιστρέψει στη φυλή. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται walkabout. Στην ταινία τώρα: Δύο αδέλφια από εύπορη λευκή οικογένεια, 16 εκείνη, γύρω στα 10 εκείνος, απομένουν ολομόναχα στο μέσο της ερήμου μετά την απρόσμενη αυτοκτονία του πατέρα τους, που τους έχει πάει μέχρι εκεί. Καθώς η επιβίωσή τους γίνεται όλο και πιο προβληματική, συναντούν έναν 16χρονο ιθαγενή που βρίσκεται στη διαδικασία του walkabout. Θα περιπλανηθούν μαζί για καιρό, εκείνος προσπαθώντας να ολοκληρώσει τη διαδικασία της ενηλικίωσής του και τα λευκά παιδιά πασχίζοντας να επιστρέψουν στον πολιτισμό, από τον οποίο τόσο βίαια αποκόπηκαν.
Η ταινία αντιπαραθέτει με δραματικό τρόπο τον φυσικό με τον τεχνητό, τον δυτικό τρόπο ζωής. Ο ιθαγενής μπορεί να επιβιώσει με όσο παίρνει απ' ευθείας από την ίδια τη φύση, ενώ οι λευκοί αδυνατούν να κάνουν κάτι τέτοιο. Ο ιθαγενής βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία μ' αυτήν, ο λευκός την καταστρέφει (η σκηνή με τα βουβάλια είναι χαρακτηριστική). Αυτό που τελικά μένει στον λευκό άνθρωπο αργότερα, μετά την επιστροφή, είναι η νοσταλγία του φυσικού τρόπου ζωής που έχει για πάντα χαθεί. Ίσως και η νοσταλγία της απλής επιβίωσης ως αυτοσκοπού, δίχως κανένα άλλο πρόσθετο βάρος που υποχρεωτικά μας επιφορτίζει ο πολιτισμός. Παράλληλα η ταινία μπορεί να θεωρηθεί και ως αλληγορία της χαμένης παιδικότητας, συνυφασμένης με την ξενοιασιά, η οποία χάνεται οριστικά με την ενηλικίωση - η οποία, βεβαίως, συνοδεύεται και με το ξύπνημα της σεξουαλικότητας. Όχι, μη νομίζετε ότι η φύση δείχνεται ειδυλλιακά: Είναι κι αυτή δύσκολη, σκληρή, άγρια, μπορεί με την ίδια ευκολία που σου δίνει να σε σκοτώσει. Η νοσταλγία της όμως παραμένει κάπου μέσα στον δυτικό άνθρωπο. Εκτός αυτών η αδυναμία συνύπαρξης δύο τόσο διαφορετικών πολιτισμών δίνεται επίσης ανάγλυφα.
Κυρίαρχο στην ταινία είναι το υποβλητικό τοπίο, υπέροχα φωτογραφημένο από τον ίδιο τον Ρεγκ. Γενικά, πέρα από τα νοήματά της, το φιλμ πάνω απ' όλα είναι υπνωτιστικό, κάτι σαν τριπ, με σχετικά αργούς, αλλά απόλυτα υποβλητικούς ρυθμούς. Είναι απ' αυτά που, απλώς, αφήνεσαι και τα απολαμβάνεις. Νομίζω ότι αυτή είναι και η σημαντικότερη αρετή του. Γενικά πάντως τη θεωρώ από τις καλύτερες δουλειές του "ολιγογράφου" αυτού σκηνοθέτη.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΑΥΤΟΥ ΠΟΥ "ΕΠΕΣΕ ΣΤΗ ΓΗ"

"Ο Άνθρωπος που έπεσε στη Γη" είναι πριν απ' όλα η ταινία που θα θυμόμαστε πάντα χάρη στον ταιριαστό σα γάντι πρωταγωνιστικό ρόλο του Ντέιβιντ Μπόουι, που δεν χρειάζεται και πολλά για να υποδυθεί πειστικότατα έναν εξωγήινο. Διότι πρόκειται βεβαίως για την τραγική ιστορία ενός εξωγήινου που έρχεται στη γη αναζητώντας νερό για να σώσει τον πλανήτη του, αλλά... Κι αυτό το "αλλά" είναι όλη η ουσία του φιλμ.
Γυρισμένο το 1976 από τον Nicolas Roeg, αποτελεί και μια από τις σημαντικότερες ταινίες του ενδιαφέροντα αυτού σκηνοθέτη. Με ελλειπτικό τρόπο αφήγησης, ο Ρεγκ διηγείται την αρχική επιτυχία και τη βαθμιαία πτώση του ήρωά του καταφέρνοντας να μας συγκινήσει. Πέραν της ελλειπτικότητας που προαναφέραμε, χαρακτηριστικό της ταινίας είναι και το ιδιόρυθμο μοντάζ, που μπορεί να παρακολουθεί δύο ή και τρία γεγονότα να εξελίσσονται ταυτόχρονα σε διαφορετικούς χώρους, ενώ παίζει με την αίσθηση του χρόνου. Όλα αυτά βέβαια αποτελούν σήμα κατατεθέν του Ρεγκ, που τα έχει χρησιμοποιήσει και στο "Don't Look Now".
Νομίζω ότι το νόημα του φιλμ βρίσκεται στην κατάδειξη της ανθρώπινης βλακείας, απληστίας και μιζέριας. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να δεχτούν το ξένο, κάτι που δεν καταλαβαίνουν και που εμφανώς τους ξεπερνά. Πρόκειται για αρχέγονο φόβο, για κάτι σα ζήλεια, για απληστία ή συνδυασμούς όλων αυτών και, πολύ πιθανόν, και άλλων αρνητικών στοιχείων της ανθρώπινης φύσης; Πάντως η επίδρασή τους στον αθώο ήρωα είναι καταστροφική. Ταυτόχρονα μπορώ να "διαβάσω" την ταινία και σαν μια αλληγορία της ανθρώπινης ζωής, που ξεκινά με ελπίδες, όνειρα και στόχους και σιγά - σιγά, με τα χρόνια, όλα αυτά ξεχνιούνται καθώς βυθιζόματε στη ρουτίνα της καθημερινότητας, το βόλεμα ή (όπως εδώ) σε εθισμούς.
Ας προειδοποιήσω ότι, παρά το ότι βρισκόμαστε σαφώς στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, η ταινία δεν διαθέτει ούτε εντυπωσιακά εφέ (εκτός από σπάνιες εμφανίσεις της αληθινής μορφής των εξωγήινων), ούτε διαστημόπλοια ούτε συνεχή δράση. Οι ρυθμοί είναι μάλλον χαλαροί και παίρνει λίγη ώρα μέχρι να αντιληφτεί ο θεατής το πέρασμα μεγάλων χρονικών διαστημάτων στην ιστορία. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιδιότυπη επιστημονική φαντασία, σε μια σινεφίλ ταινία, με τους όρους και το στιλ του Ρεγκ. Αυτά για να μην περιμένετε Πόλεμους των Άστρων. Προσωπικά πάντως πρόκειται για ταινία που εκτιμώ πολύ.

ΜΙΑ PERFORMANCE ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΥΘΟ ΤΩΝ 60ς

Πρόσφατα είδα μια απ' τις θεωρούμενες ως πιο cult ταινίες ever: Την Performance (1970) των Donald Cammell (1934-1996) και Nicolas Roeg. Το cult status της ταινίας οφείλεται βέβαια κατά πολύ στον πρωταγωνιστικό ρόλο του Μικ Τζάγκερ. Πριν πάμε όμως σ' αυτό, θα ομολογήσω από την αρχή ότι με κούρασε αρκετά και βρήκα τη θέασή της μάλλον δύσκολη - παρά το ότι μ' αρέσει γενικά ο Ρεγκ.
Η ταινία χωρίζεται σε δύο εντελώς διαφορετικά μέρη. Στο πρώτο, ένα άγριο γκαγκστερικό δράμα, παρακολουθούμε τα εξαιρετικά βίαια έργα ενός λονδρέζου γκάνγκστερ, που αγγίζει τα όρια της ψυχοπάθειας. Φόνοι, βασανιστήρια, συμμορίες και ένας αδίστακτος James Fox συνθέτουν μια εφιαλτική εικόνα του λονδρέζικου υποκόσμου. Καμία σχέση με τα 60ς, των οποίων "ντοκουμέντο" θεωρείται το φιλμ. Παράξενο μοντάζ - χαρακτηριστικό του Ρεγκ, θυμηθείτε και το Don't look now - κουραστικό ωστόσο μέσα στην πρωτοπορία του, μπερδεμένη (ηθελημένα) αφήγηση, φοβερές φάτσες. Στο δεύτερο μέρος τα πράγματα αλλάζουν απότομα. Ο γκάγκστερ κρύβεται άθελά του στο διαμέρισμα του Τζάγκερ και από εκεί και πέρα βουτάμε για τα καλά στην παράνοια, αλλά και τη ριζοσπαστικότητα και την πρωτοπορία και την ανέμελη τρέλλα των 60ς. Ναρκωτικά, ελεύθερος έρωτας, κοινοβιακός τρόπος ζωής, εκκεντρικά ντυσίματα, πανταχού παρούσα μουσική, ινδικές επιρροές, περιφρόνηση για το αύριο και το μέλλον - ο απόλυτος θρίαμβος του "εδώ και τώρα" - δικαιώνουν τη φήμη της Performance ως μια από τις πιο πιστές καταγραφές της πολυσήμαντης αυτής εποχής. Ο ήρωας - εντελώς από άλλο ανέκδοτο - βουτά (μαζί με τον θεατή) σχεδόν με το ζόρι σ' αυτά, πλήρης θαυμασμού και αηδίας ταυτόχρονα. Και στο μέσον όλου αυτού του χάους, ένας αμφισεξουαλικός Τζάγκερ, απόλυτη ενσάρκωση των καιρών του.
Αν κάτι μου επιβεβαίωσε η ταινία είναι ότι όλο αυτό το απίστευτο κλίμα αφορούσε ένα μέρος μονάχα της τότε κοινωνίας - νέων κυρίως. Γύρω τους ζούσε και βασίλευε ένας κόσμος φοβερά συντηρητικός, καταπιεστικός και δίχως ανοχές. Θα μου πείτε, μα πάντα συμβαίνει αυτό. Και τώρα υπάρχουν "προχωρημένες" ομάδες (δώστε όποιον ορισμό θέλετε στον όρο αυτό, θετικό ή και αρνητικό) που ζουν σε κάποια περιθώρια, ενώ η κοινωνική δομή είναι πάντα αυτή που είναι. Σύμφωνοι. Η διαφορά όμως είναι ότι την εποχή αυτή το φαινόμενο της "διαφορετικότητας" σε όλα τα επίπεδα είχε γίνει μαζικότερο από ποτέ. Αυτή νομίζω είναι η βασική διαφορά των 60ς σε σχέση με το πριν και το μετά.
Αυτό που είναι πάντως ενδιαφέρον στην Performance είναι η καταγραφή δύο απόλυτα αντίθετων κόσμων, που έρχονται ξαφνικά δίπλα - δίπλα, ώστε να διαγραφούν ακόμα περισσότερο οι τερατώδεις διαφορές τους. Κατά τα άλλα, σας είπα, μάλλον κουράστηκα. Σας προτείνω όμως να το δείτε κυρίως σαν ένα είδος ντοκουμέντου μιας εποχής που, όπως όλα δείχνουν, μάλλον παρήλθε ανεπιστρεπτί.