ΤΟ "MYSTERY TRAIN" ΚΑΙ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΟΥ ΕΛΒΙΣ

 Το 1989 ο Jim Jarmusch κάνει μια από τις πιο γοητευτικές του ταινίες (κατά τη γνώμη μου φυσικά), το "Mystery Train". Ανάμεσα στους μουσικούς που εμφανίζονται - πάντα κάνουν εμφανίσεις στις ταινίες του διάφοροι - είναι ο Screamin' Jay Hawkins, o Rufus Thomas, o Joe Strummer, η... φωνή του Tom Waits και μερικοί καλτ για το σκηνοθέτη ηθοποιοί.

Πρόκειται για ένα σπονδυλωτό φιλμ με τρεις ιστορίες. Συνδετικός κρίκος τους ένα μάλλον παρακμιακό ξενοδοχείο, όπου συμβαίνουν όλα - και υπάρχει κάτι με το χρόνο που θα καταλάβετε προς το τέλος. Όλα αυτά συμβαίνουν στο Μέμφις, το οποίο, αν δεν το ξέρετε, είναι η γενέτειρα του Έλβις Πρίσλεϊ και ακόμη "τρέφεται" από τη φήμη που απέκτησε από το γεγονός αυτό. Στην πρώτη ιστορία ένα ζευγάρι νεαρών γιαπωνέζων τουριστών πηγαίνουν για "προσκύνημα" στην πόλη του Έλβις. Στη δεύτερη δύο άγνωστες πριν λίγο γυναίκες βρίσκονται από σύμπτωση στο ίδιο δωμάτιο ξενοδοχείου. Στην τρίτη ένας τρελαμένος από το αλκοόλ και την εγκατάλειψη από την κοπέλα του τύπος και η παρέα του διαπράττουν σχεδόν κατά λάθος έγκλημα.

Όπως καταλάβατε ολόκληρο το φιλμ είναι ένας νοσταλγικός φόρος τιμής στον Έλβις και το Μέμφις. Δεν βλέπουμε όμως απολύτως τίποτα γκλάμορους. Ακριβώς το αντίθετο. Αντικρίζουμε ένα παρακμιακό Μέμφις, ξεχασμένο (όπως και το ξενοδοχείο που "πρωταγωνιστεί"), με πολλά εγκαταλειμένα κτίρια ή καταστήματα (οι εικόνες θυμίζουν τη δική μας κρίση των πρώτων χρόνων) και μια σειρά από απολύτως κοινότοπες τοποθεσίες. Η ταινία συνδυάζει, επιτυχημένα νομίζω, χιούμορ, συγκίνηση και νοσταλγία για μια παλιά Αμερική που δεν υπάρχει πλέον - ή για τον μύθο της. Κατά τα άλλα, ο Τζάρμους στα καλύτερά του: Απολαυστικοί διάλογοι, απίθανοι τύποι, συμπτώσεις που συμβαίνουν δίχως κανείς από τους ήρωες να το αντιληφθεί και ένα παλιό νυχτερινό τρένο - σύμβολο που περνά και ξαναπερνά από μια γέφυρα (το μεγαλύτερο μέρος του φιλμ άλλωστε είναι νυχτερινό). Πιστεύω ότι εδώ αυτό που πάνω απ' όλα κυριαρχεί είναι η γοητεία του παλιού, του φθαρμένου, του κοινότοπου, η γοητεία της παρακμής πάνω απ' όλα, μια ακαθόριστη, διάχυτη νοσταλγία... Αν εκτιμάτε τον Τζάρμους και το πολύ προσωπικό στιλ του μην το χάσετε.

ΠΟΣΟ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΒΑΡΕΘΕΙΣ ΟΤΑΝ ΒΡΙΣΚΕΣΑΙ ΣΕ "PERMANENT VACATIONS";

Είχα γράψει παλιότερα ότι μου αρέσουν όλες οι ταινίες του Jim Jarmusch εκτός από το "Limits of Control". Βιάστηκα, διότι δεν είχα δει την πρώτη του, το "Permanent Vacations", που γύρισε το 1980. Μ' αυτήν εγιναν δύο οι ταινίες του που βαριέμαι.
Βεβαίως το "Permanent Vacations" έχει όσες δικαιολογίες θέλετε. Είναι πρώτη ταινία ενός 27χρονου τότε άπειρου σκηνοθέτη, χωρίς καθόλου προϋπολογισμό, καθαρά ανεξάρτητη. Ο Τζάρμους θέλει να είναι μοντέρνος, να δώσει το στίγμα του και, όπως θα πω παρακάτω, το καταφέρνει μια χαρά. Νομίζω ότι κι αυτό το, για μένα τουλάχιστον, απόλυτα βαρετό φιλμ φέρει ξεκάθαρα τη σφραγίδα του, τους προβληματισμούς του, τη στάση ζωής που υιοθετεί. Αν ήταν και λιγάκι πιο ενδιαφέρον...
Η ταινία παρακολουθεί έναν νεαρό που ζει σα να βρίσκεται σε "συνεχείς διακοπές". Θέλει να είναι ένας τουρίστας στη ζωή, αγαπά την περιπλάνηση, αρνείται να βολευτεί σ' ένα μέρος, σε μια σχέση, σε μια δουλειά. Όλα αυτά ακούγονται ενδιαφέροντα. Ο Τζάρμους όμως οδηγεί τα πράγματα στο άκρο άωτο του μινιμαλισμού, του σχεδόν τίποτα. Ατέλειωτα πλάνα όπου ο ήρωας απλώς περπατά ή κάθεται ή ρεμβάζει ή κάτι τέτοιο τέλος πάντων με έκαναν να βαρεθώ βαθύτατα, περισσότερο, φοβάμαι, απ' όσο βαριέται την κάθε είδους μονιμότητα ο ίδιος ο πρωταγωνιστής. Μεγάλοι, νεκροί φιλμικοί χρόνοι, ελάχιστοι διάλογοι, ελάχιστα πράγματα που συμβαίνουν πού και πού... Κάποια στιγμή έπιασα τον εαυτό μου να θέλει απεγνωσμένα να καταφύγει στο fast forward.
Το ενδιαφέρον, όπως σας είπα, είναι όλα αυτά εξακολουθούν να έχουν (ή μάλλον εμφανίζουν για πρώτη φορά) ψήγματα από τη γοητεία των ταινιών του δημιουργού, που θα φαινόταν στα επόμενα χρόνια. Καταλαβαίνεις ότι εδώ έχεις να κάνεις με μια προσωπική γραφή, με ένα πολύ ιδιαίτερο στιλ, με έναν ξεχωριστό δημιουργό. Ο μινιμαλισμός, οι μοναχικοί ήρωες που αφήνονται να παρασυρθούν από ό,τι βρουν μπροστά τους, οι "τουρίστες στη ζωή", οι σποραδικές έξυπνες σκηνές, η έλλειψη δράσης, είναι χαρακτηριστικά όλου του τόσο ιδιόρυθμου στιλ του. Μόνο που εδώ, που εμφανίζονται για πρώτη φορά, γίνονται, κατά τη γνώμη μου, πιο άτεχνα, πιο μακρόσυρτα και, τελικά, πολύ πιο βαρετά.
Τέλος πάντων, έγραψα και στην αρχή ότι πρόκειται για πρωτόλειο. Γι' αυτό μπορώ να το συγχωρήσω και να το θεωρήσω απλώς μια άτεχνη εισαγωγή στο έργο ενός δημιουργού που αγαπώ πολύ.

ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΛΗΞΗΣ

Να λοιπόν που έφτασε η στιγμή να με απογοητεύσει μια ταινία του Jim Jarmusch. Το λέω αυτό επειδή ο Jarmusch είναι από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες και μου αρέσουν σχεδόν όλα τα φιλμ του. Τα "Όρια του ελέγχου" (The Limits of Control) όμως του 2009, αν μη τι άλλο, με κούρασαν αφάνταστα.
Σίγουρα πρόκειται για πολύ παράξενη και ιδιαίτερη ταινία. Ένας εκτελεστής με πολύ αυστηρή ζεν φιλοσοφία ακολουθεί ένα παράδοξο οδοιπορικό στην Ισπανία έως ότου, αργά και μεθοδικά, να φτάσει στον στόχο του. Τα τοπία της χώρας, τα ανεξήγητα αλλά σταθερά τελετουργικά, οι συναντήσεις με παράξενους χαρακτήρες, που ο καθένας διηγείται μια ιστορία, οι ανταλλαγές κωδικοποιημένων μηνυμάτων σε σπιρτόκουτα, οι συναντήσεις με μια μυστηριώδη (και πάντοτε διαθέσιμη) γυναίκα, επαναλαμβάνονται από την αρχή ως το τέλος με εξοντωτική (κατά τη γνώμη μου) επιμονή. Τίποτα δεν εξηγείται. Κανείς δεν ξέρει γιατί συμβαίνουν όλα αυτά και τι ακριβώς σημαίνουν. Δεν είναι το ανεξήγητο των πάντων όμως που με ενόχλησε. Αυτό μπορεί υπό συνθήκες να γίνει ιδιαίτερα ποιητικό και ερεθιστικό. Είναι κυρίως οι αργοί ρυθμοί και οι συνεχείς επαναλήψεις όσων συμβαίνουν μέχρι το επίσης μεταφυσικό και μυστηριώδες τέλος που με κούρασαν.
Ο μινιμαλισμός της ταινίας είναι ακραίος, ούτε αυτό όμως με χάλασε. Το κλίμα του, ζεν πάνω απ' όλα και μεταφυσικό, θυμίζει αυτό του "Νεκρού" ή του "Ghost Dog". Μόνο το κλίμα όμως. Διότι ενώ και οι δύο αυτές είναι από τις αγαπημένες μου ταινίες και έχω βυθιστεί με ηδονή στους ούτως ή άλλως αργούς ρυθμούς τους, εδώ μόνο εκνευρισμό ένοιωσα και έπιασα τον εαυτό μου να κοιτά αρκετές φορές το ρολόι. Δεν μου συνέβει από την αρχή. Το πρώτο μισάωρο ή κάτι τέτοιο οι αργοί ρυθμοί και το μυστήριο κλίμα με έκαναν να "χωθώ" στην ταινία και να την απολαμβάνω. Όσο όμως αυτό το πράγμα συνεχιζόταν ασταμάτητα σχεδόν δίχως εξέλιξη, άρχισα να κουράζομαι. Τελικά νομίζω ότι ο Τζάρμους διατήρησε ανέπαφη την προβληματική του, αυτή των τελευταίων χρόνων τέλος πάντων, και τον μόνιμο μινιμαλισμό του, όπως και τα χαρακτηριστικά της εικόνας του, αλλά κατά τη γνώμη μου αυτή τη φορά δεν του βγήκε ή, αν προτιμάτε, το παράκανε.
Ίσως κάποιοι μπορεί να απολάυσουν μέχρι τέλους τους αργούς ρυθμούς, τις συνεχείς τελετουργικές επαναλήψεις, τη ζεν φιλοσοφία και την ποίηση που κρύβουν όλα αυτά. Φοβάμαι όμως ότι οι περισσότεροι θα βαρεθούν αφόρητα.

ΑΝ ΚΑΙ ΝΕΚΡΟΣ, ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΙΚΟΣ

Να το πούμε απ' την αρχή: Ο "Νεκρός" του Jim Jarmusch (1995) είναι μια μάλλον αργή ταινία. Αν λοιπόν είστε αλλεργικοί στους αργούς κινηματογραφικούς ρυθμούς, εγώ σας προειδοποίησα. Να ξεκαθαρίσουμε και το άλλο - και σημαντικότερο: Θεωρώ τον "Νεκρό" αριστούργημα. Πιθανόν μάλιστα την καλύτερη ταινία του Τζάρμους.
Τι ακριβώς είναι ο "Νεκρός"; Αρχικά ένα γουέστερν. Έχει μοναχικό, περπλανώμενο ήρωα, ινδιάνους, πυροβολισμούς, κυνηγούς επικηρυγμένων... Αυτά όμως είναι μόνο η επιφάνεια. Γιατί ταυτόχρονα έχει ανατρεπτική πολιτική άποψη, έχει υποβλητική μεταφυσική θεώρηση του θανάτου, υπέροχη, ασπρόμαυρη φωτογραφία με πλήθος από πανέμορφες, ποιητικές εικόνες που χαράσονται ανεξίτηλα στη μνήμη, υπνωτική, εθιστική μουσική του Neil Young... Με λίγα λόγια, αν μπεις στο τριπ της δύσκολα βγαίνεις απ' αυτό. Αλλά περί αυτού ακριβώς πρόκειται: Θεωρώ τον "Νεκρό" την απόλυτη ταινία - τριπ, τόσο κυριολεκτικά (με την έννοια του ταξιδιού που έχει η λέξη) όσο και μεταφορικά. Ενός ταξιδιού που, αν αφεθείς σ' αυτό, παρακαλάς να μην τελειώσει ποτέ.
Η πολιτική άποψη που είπαμε, έγκειται στην πλήρη ανατροπή του παραδοσιακού μοντέλου "καλός / γενναίος λευκός - άγριοι ιθαγενείς". Λίγες φορές οι λευκοί άποικοι, που δημιούργησαν την Αμερική, έχουν δειχτεί τόσο βάρβαροι, άπληστοι, άρπαγες, κτηνώδεις, σε αντίθεση με τους βουτηγμένους στην μεταφυσική και σε μια πρωτόγονη και άγρια ποίηση ινδιάνους. Ο πρωταγωνιστής ινδιάνος μάλιστα, που είναι και ο καταλύτης της υπόθεσης, ανατρέποντας τα δεδομένα, διαθέτει δυτική κουλτούρα και είναι πολύ περισσότερο ευαίσθητος και διανοούμενος από κάθε λευκό. Οι τελευταίοι δείχνονται και ως φορείς μόλυνσης, οικολογικής καταστροφής και κάθε καταστροφής γενικότερα.
Η άλλη πλευρά της ταινίας, η μεταφυσική, επηρεάζεται από την ινδιάνικη θεώρηση του θανάτου και αντλεί στοιχεία από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, τελετές και δοξασίες, που έχουν να κάνουν με την ωρίμανση και το ταξίδι, εν τέλει, της ανθρώπινης ψυχής. Μπορεί και ολόκληρο το φιλμ να ειδωθεί κάτω απ' αυτή τη σκοπιά, σαν το ταξίδι του ανθρώπου προς τον αναπόφευκτο θάνατο. Αυτά ενσαρκώνονται στο πρόσωπο του ήρωα που φέρει το συμβολικό - ποιητικό όνομα Ουίλιαμ Μπλέικ (ένας από τους καλύτερους ever Τζόνι Ντεπ), που από δειλός, τρομαγμένος λογιστής μετατρέπεται σταδιακά σε θρύλο και (συχνά ακούσιο) εκδικητή, πανέτοιμο πλέον στο τέλος για το τελειωτικό μεγάλο ταξίδι (γενικά η ποίηση και οι κάθε λογής αναφορές παίζουν μεγάλο ρόλο στο φιλμ).
Όλα αυτά δίνονται με το χαρακτηριστικό, αποσπασματικό στιλ του Τζάρμους, με τα μικρά επεισόδια του ταξιδιού του λογιστή στην όλο και πιο άγρια Δύση να διαδέχονται απολαυστικά το ένα το άλλο, όπως και η πληθώρα γνωστών ηθοποιών (Ρόμπερτ Μίτσαμ, Τζον Χαρτ, Ίγκι Ποπ σε ανεκδιήγητη εμφάνιση, Γκάμπριελ Μπερν, Μπίλι Μπομπ Θόρτον κλπ.) Και ξέρετε ποιο είναι το πιο παράξενο; Αν και όλα αυτά ακούγονται υπερβολικά σοβαρά, ο "Νεκρός" διαθέτει πολύ και καλό χιούμορ, ενίοτε μαύρο. Πώς συνδυάζεται τώρα το χιούμορ με όλα τα παραπάνω, μόνο ο Τζάρμους ξέρει (και μπορεί).
Εσείς μένει μόνο να το δείτε - πράγμα που σας συνιστώ αν δεν το έχετε ήδη κάνει - για να το διαπιστώσετε. Σπεύσατε λοιπόν. Και για όσα είπαμε και διότι περιέχει σκηνές ανθολογίας, όπως οι τελευταίες, από την είσοδο στον ινδιάνικο καταυλισμό μέχρι το τέλος. Το ξαναείπα: Το θεωρώ αριστούργημα.