Ο ΠΑΝΤΟΤΕ "ΑΛΛΟΥ" ΓΚΙΛΙΑΜ ΚΑΙ ΤΟ "ΘΕΩΡΗΜΑ ΜΗΔΕΝ"

Το 2013 ο (κάποτε τουλάχιστον) αγαπημένος Terry Gilliam θυμάται τις μακρινες μέρες του Btazil και φτιάχνει το "Θεώρημα Μηδέν". Αναφέρω το Brazil επειδή ο μελλοντικός, δυστοπικός κόσμος που έχει φτιάξει εδώ βρίσκεται αρκετά κοντά σ' εκείνον της θρυλικής ταινίας του 1985. Δυστυχώς όμως οι συγκρίσεις σταματάνε κατά τη γνώμη μου εδώ.
Η ταινία παρακολουθεί τη ζωή ενός μοναχικού, αγοραφοβικού τύπου, που ζει σε μια ερειπωμένη και κατάλληλα διαμορφωμένη πρώην εκκλησία και βγαίνει μόνο από υποχρέωση να πάει στη δουλειά του. Δουλεύει σαν προγραμματιστής στην πανταχού παρούσα Διοίκηση, που μοιάζει να παρακολουθεί και να ελέγχει τα πάντα, και πασχίζει να αποδείξει το "Θεώρημα Μηδέν", που, όταν αποδειχτεί, θα σημαινει ότι ο κόσμος δεν έχει κανένα νόημα ή σκοπό. Κάποια στιγμή θα λάβει την πολυπόθητη άδεια να εργαστεί κλεισμένος στο σπίτι του, δίχως να χρειάζεται να πηγαίνει στη δουλειά, αλλά και εκεί θα διακόπτεται από απεσταλμένους της Διοίκησης, ενώ θα βρίσκεται διαρκώς στα όρια της απόλυτης παράνοιας.
Πρόκειται για μια μάλλον πολύπλοκη φιλοσοφική αλληγορία, που εμπλέκει σε μεγάλο βαθμό και με ποικίλους τρόπους τη θρησκεία (η εκκλησία όπου ζει ο ήρωας, η κάμερα παρακολούθησης στο κεφάλι του Εσταυρωμένου, ο γιος του "Διευθυντή της Διοίκησης", το μυστηριώδες τηλεφώνημα που θα του αποκακλυψει το νόημα της ζωής κλπ.) Ίσως τα νοήματα είναι κάπως μπερδεμένα και είναι δυσκολο να αντιληφτούμε τι ακριβώς θέλει να δείξει ο Γκίλιαμ - πέραν βέβαια του δυστοπικού μέλλοντος. Σίγουρα πάντως υπάρχει εδώ (ξανά και ευπρόσδεκτη) όλη η τρέλα του ιδιαίτερου αυτού δημιουργού, όλη η μπαρόκ εικονοποιία του, όλο το μόνιμο παιχνίδι του με την παράνοια. Βρήκα ιδιαίτερα εντυπωσιακό τον εξωτερικό κόσμο που έχει δημιουργήσει (όταν ο ήρωας βγαίνει από την εκκλησία - κατοικία του), με τις ζωντανές διαφημίσεις και τα εγκατελειμένα, γεμάτα γκράφιτι κτίρια, αλλά και την κάπως steampunk ατμόσφαιρα (συνδυασμός υψηλής τεχνολογίας και έντονα παλιομοδίτικων στοιχείων), βρήκα αρκετά ψήγματα του παλιού καλού εαυτού του, αλλά φοβάμαι ότι σε καμία περίπτωση δεν φτάνει το παρελθόν του. Είναι πια χαώδης, μπερδεμένος και - κατά τη γνώμη μου πάντοτε - μόνιμα ντεφορμέ τα αρκετά τελευταία χρόνια. Φοβάμαι ότι ποτέ πια δεν θα δούμε μια πραγματικά καλή ταινία απ' αυτόν (μακάρι να διαψευστώ παταγωδώς, διότι εξακολουθεί να με γοητεύει).
Πάντως, επειδή θεωρώ το φιλμ πιο ενδιαφέρον από τα τελευταία του, θα πρότεινα στους φίλους του Γκίλιαμ τουλάχιστον, να το δουν οπωσδήποτε. Σας το είπα: Έχει κάτι από τον παλιό καλό εαυτό του.

ΟΤΑΝ ΟΙ MONTY PYTHON "ΑΣΕΛΓΟΥΣΑΝ" ΣΤΑ ΕΠΗ ΤΟΥ ΑΡΘΟΥΡΟΥ

Πρέπει να είμαι σαφής από την αρχή: Όσα θα γράψω για το θρυλικό "Monty Python and the Holy Grail" του 1975 (με έναν από τους χειρότερους ελληνικούς τίτλους ever, τον ανεκδιήγητο "Το Αδελφάτο των Ιπποτών της Ελεεινής Τραπέζης" !!!), δεν μπορεί να είναι παρά καθαρά υποκειμενικό. Κι αυτό διότι η ταινία αυτή καθόρισε κατά πολύ, όταν την πρωτοείδα, το χιούμορ μου, ίσως και τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα. Οποιοσδήποτε μπορεί να διαφωνήσει ελεύθερα σε οποιοδήποτε επίπεδο επιθυμεί. Όταν λοιπόν παίχτηκε στην Ελλάδα το φιλμ αυτό, αρκετά μετά τη χρονιά που γυρίστηκε, έσκασε κυριολεκτικά σαν κεραυνός εν αιθρία. Τότε αγνοούσαμε την ύπαρξη της πιο αστείας κωμικής ομάδας που έγινε ποτέ (προσωπική άποψη), παρά το ότι είχε στην πλάτη της κοντά 5 χρόνια αριστουργηματικής τηλεοπτικής παραγωγής με το αξεπέραστο Flying Circus. Δεν υπήρχε διαδίκτυο, βλέπετε, ούτε dvd και μια ξένη τηλεοπτική σειρά ήταν, πολύ απλά, αδύνατο να τη δει κάποιος που δεν έμενε στη χώρα που παιζόταν. Το Holy Grail πάντως ήταν η πρώτη από τις 3 ταινίες που θα γύριζε η ομάδα και σκηνοθέτες του ήταν οι δύο από τους 6 Python, οι Terry Gilliam και Terry Jones.
Ξαφνικά λοιπόν, από το πουθενά κυριολεκτικά, ήρθα αντιμέτωπος με ένα είδος χιούμορ που πραγματικά δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι υπήρχε. Ήταν πέρα για πέρα σουρεαλιστικό και παράλογο, απίστευτα βλάσφημο και δίχως να διστάζει μπροστά σε τίποτα, και απόλυτα, μα απόλυτα ξεκαρδιστικό (για τα δικά μου δεδομένα τουλάχιστον). Κάτι καινούριο εμφανιζόταν στον ορίζοντα για μένα.
Για την ιστορία, η ταινία είναι μια πέρα για πέρα ανατρεπτική παρωδία του κύκλου των επών του Βασιλιά Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης. Για τους Άγγλους οι μύθοι αυτοί είναι ό,τι είναι για μας η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, ας πούμε. Κι ίσως ακομα πιο σοβαροί, αφού μιλάνε ουσιαστικά για τη γέννηση του βρετανικού έθνους και τη συγκρότησή του σε κράτος. Οπότε το να παρωδείς μέχρι τελικής πτώσης κάτι τέτοιο, είναι ήδη αρκετά τολμηρό (τόλμη που συνέχισαν ακόμα πιο "άγρια" με το Life of Brian, όπου παρωδούσαν τη ζωή του Χριστού). Και διαθέτει όλο το οπλοστάσιο της ανεπανάληπτης ομάδας: Συνειδητούς αναχρονισμούς και αναφορές στη σύγχρονη εποχή, ατάκες και φάσεις από τις πιο αστείες που έγιναν ποτέ, συχνές διακοπές από κινούμενα σχέδια, πέρα για πέρα παράλογες καταστάσεις και το πιο ανατρεπτικό τέλος που έγινε ποτέ, με καυστικότατο σχόλιο για την... αστυνομία (όχι, πέστε μου, ποιοι άλλοι θα τολμούσαν να τελειώσουν μια ταινία με έναν τρόπο σαν αυτό που θα δείτε, πάνω στο κρισιμότερο σημείο, αδιαφορώντας πλήρως για την... "ψυχική υγεία" των θεατών;) Φυσικά για όσους γνώριζαν το τηλεοπτικό Flying Circus, το είδος αυτό του χιούμορ ήταν γνώριμο. Για μας τους "παρθένους" όμως;
Δεν θα αναφέρω εδώ μεμονωμένες φάσεις από το φιλμ, αφού διαθέτει πάμπολλες και εξαιρετικά αστείες. Επίσης δέχομαι ότι πιθανόν το "Life of Brian" είναι ακόμα πιο αστείο. Ωστόσο, σας το είπα στην αρχή, το post αυτό είναι υποκειμενικότερο από τα άλλα, αφού αυτή είναι η αγαπημένη μου ταινία της ομάδας. Επειδή άλλαξε για πάντα τον τρόπο με τον οποίο γελούσα.
Το ενδιαφέρον είναι ότι δεν γελάνε όλοι με το χιούμορ των Python. Μερικοί, όπως εγώ, είναι φανατικοί, αλλά κάποιοι άλλοι το βρίσκουν πολύ "ξένο" και ασυνήθιστο. Δεν μπορώ να κάνω κάτι γι' αυτό. Εννοείται όμως ότι για όσους είναι φίλοι αυτού του τόσο ιδιόρυθμου χιούμορ, η ταινία είναι κάτι περισσότερο από must.

Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΟΡΓΙΑΖΕΙ ΣΤΟ DR PARNASSUS, ΑΛΛΑ...

Να λοιπόν που ο Terry Gilliam, ένας από τους αγαπημένους μου παραμυθάδες, με απόλυτα οργιαστική φαντσία, φαίνεται ότι πια έχει χάσει τη μαγεία του. Από την άλλη βέβαια, αυτός ο σχεδόν παραισθητικός σκηνοθέτης είναι και φοβερά άτυχος: Μετά από μια σειρά ατυχιών σε προηγούμενες ταινίες του, να τώρα που στα μισά των γυρισμάτων του μεγαλεπήβολου "The Imaginarium of Doctor Parnassus" (2009) πεθαίνει ο πρωταγωνιστής Χιθ Λέτζερ. Έτσι αναγκάζεται να ολοκληρώσει την ταινία με 3 άλλα μεγάλα ονόματα στον ίδιο ρόλο: Τζόνι Ντεπ, Κόλιν Φαρέλ, Τζουντ Λο. Δικαιολογείται κάπως αυτό σεναριακά, αλλά όπως και να το κάνουμε, κάπου το όλο πράγμα μπερδεύεται με 4 ηθοποιούς να ενσαρκώνουν τον ίδιο ήρωα, χάνει τη συνοχή του.
Πέραν αυτών όμως: Ο Dr Parnassus διαθέτει ακόμα σε αρκετά σημεία την κυριολεκτικά οργιαστική, μπαρόκ φαντασία του δημιουργού του. Υπάρχουν σκηνές αληθινής απογείωσης, όπου πραγματιά μπαίνουμε σε απίστευτους κόσμους και όπου το θέαμα αποζημειώνει. Υπάρχει επίσης αυτός ο ρομαντισμός, η αθωότητα (μέχρι αφέλειας μερικες φορές) που διακρίνει όλες σχεδόν τις ταινίες του Γκίλιαμ και, τελικά, τις κάνει γοητευτικές. Αυτές είναι οι αρετές. Το μεγάλο πρόβλημα όμως κατά τη γνώμη μου είναι ότι το φιλμ στερείται αφηγηματικού ρυθμού, σαφήνειας, νεύρου. Για να το πω πιο απλά, νομίζω ότι σε αρκετά σημεία "κάνει κοιλιές" και τελικά, προσωπικά τουλάχιστον, μάλλον με κούρασε.
Το θέμα είναι απόλυτα ταιριαστό στο κλίμα του Γκίλιαμ: Μια παραλλαγή στο θέμα του Φάουστ, με την τραγικότητα που το διακρίνει, αλλά και το χιούμορ του σκηνοθέτη. Αλλά νομίζω ότι το πολύπλοκο, μεγαλόστομο και με κάποια κενά σενάριο, μπαρόκ κι αυτό σαν την αισθητική του φιλμ, συνολικά δεν δένει, είναι πλαδαρό. Έτσι το συνολικό αποτέλεσμα φοβάμαι ότι με απογοήτευσε. Να λοιπόν που το καθηλωτικό μερικές φορές θέαμα δεν φτάνει... Κρίμα γιατί, το έχω ξαναπεί, ο Γκίλιαμ έχει κάνει ταινίες που πραγματικά αγαπώ.
ΥΓ: Υπάρχουν στιγμές που η οργιαστική φαντασία του σκηνοθέτη μου θύμισε εικόνες από την περίφημη τηλεοπτική σειρά των Monty Python "Flying Circus" (τέλη 60ς - αρχές 70ς), απ' όπου ξεκίνησε ο Γκίλιαμ και στην οποία έκανε τα ευφάνταστα κινούμενα σχέδια. Ε, όσο νά' ναι, σαν λάτρη της σειράς, αυτό το στοιχείο με συγκίνησε.

ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ ΚΑΙ ΙΠΠΟΤΕΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ

Μετά την παταγώδη εμπορική αποτυχία των "Περπετειών του Βαρώνου Μιγχάουζεν" (που για μένα παραμένει από τις αγαπημένες μου ταινίες), ο μεγαλεπήβολος Terry Gilliam αναγκάζεται να δουλέψει με πολύ μικρότερο προϋπολογισμό. Έτσι το 1991 φτιάχνει το "Fisher King" (Ο βασιλιάς της μοναξιάς), δίνοντας την προσωπική του αμίμητη εκδοχή για τον "ρεαλισμό".
Ο Γκίλιαμ είναι δηλωμένα ενάντια στον ρεαλισμό. Λατρεύει το φαντασικό στοιχείο, το παραμύθι, το θαυμαστό, την αχαλίνωτη φαντασία. Όταν λοιπόν αναγκάζεται να κάνει μια ταινία με "κανονικούς", σύγχρονους ήρωες που ζουν στη σύγχρονη Νέα Υόρκη, κάνει αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα: Τη μεταμορφώνει σε παραμύθι. Ένα παραμύθι που διαδραματίζεται ανάμεσα σε ουρανοξύστες, γιάπιδες, άστεγους, αυτοκίνητα, ραδιοφωνικούς σταθμούς και στο Central Park.
Ο ημίτρελος, άστεγος Ρόμπιν Ουίλιαμς και ο πανίσχυρος, αλαζόνας (αρχικά τουλάχιστον) Τζεφ Μπρίτζες αποτελούν ιδανικούς ερμηνευτές σαν ένα από τα πιο ιδιόρυθμα "ζευγάρια" της οθόνης, καθώς η πλήρως αταίριαστη τυχαία συνάντησή τους μεταμορφώνεται βαθμιαία σε βαθιά φιλία. Η αστείρευτη ανάγκη του Γκίλιαμ για το φανταστικό δίνει το παρόν στις φοβερές εμφανίσεις του "Κόκκινου Ιππότη" που κυνηγά τον τρελό Ουίλαμς στους εφιάλτες του, όταν μερικές φορές αυτός ξαναέρχεται σε επαφή με την πραγματικότητα (ναι, το εφιαλτικό, φανταστικό στοιχείο εισβάλλει όταν ο ήρωας ξεφεύγει από τον μόνιμα φανταστικό κόσμο του). Και εδώ, νομίζω, βρίσκεται κρυμμένο το βασικό μήνυμα του δημιουργού, που, με απλά λόγια, συνοψίζεται στο λαϊκό "ασ' τον τρελό στην τρέλα του": Αφού η πραγματικότητα πληγώνει τόσο, τι το κακό έχει η καταφυγή στη φαντασία; Γιατί να μη κυνηγάμε το Ιερό Δισκοπότηρο στη σύγχρονη, αγχωτική μεγαλούπολη; Πράγμα που εδώ δεν αποτελεί φυγή προς τη φαντασία, αλλά φάρμακο, λύτρωση από μια πεζή, σκληρή και άχρωμη πραγματικότητα που μόνο τραύματα μπορεί να δημιουργεί. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι σύγχρονοι άνθρωποι παρουσιάζονται ομοιόμορφοι, με πανομοιότυπα γκρίζα κοστούμια, σα ρέπλικες.
Πέραν όλων αυτών η ταινία είναι μία από τις πλέον feel good που έγιναν ποτέ. Ίσως υπερβολικά συναισθηματική πού και πού, ενίοτε και αφελής, αλλά νομίζω ότι όλα αυτά είναι ηθελημένα. Είπαμε: Ο Γκίλιαμ μεταμορφώνει την καθημερινότητα σε παραμύθι, οπότε ακολουθεί και τις συμβάσεις του, μια από τις οποίες είναι και η ύπαρξη θαυμάτων. Αν το δεχτούμε απ' την αρχή αυτό δεν μπορούμε παρά να απολαύσουμε το Fisher King. Που, επί πλέον, είναι και ένας ύμνος στη διαφορετικότητα, όχι μόνο λόγω του χαρακτήρα του Ουίλιαμς, αλλά και της απίθανης, φευγάτης φιγούρας της Αμάντα Πλάμερ. Και διαθέτει και μια σκηνή ανθολογίας: Αυτή του χορού στο σταθμό του μετρό.

ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΩΝ ΛΗΣΤΩΝ

To "Time Bandits" ήταν η 2η καθαρά προσωπική ταινία του Terry Gilliam (είχαν προηγηθεί τα Jabberwocky και κάποιες συνσκηνοθεσίες επί Monty Python). Γυρίστηκε το 1981 και είχε παιχτεί στην Ελλάδα με έναν από τους ηλιθιότερους τίτλους ever: "Διαχρονικοί Ληστές και τα Κουλουβάχατα της Ιστορίας" (!!!).
Ας πω από την αρχή ότι δεν θεωρώ την ταινία και πολύ επιτυχημένη. Η σημασία της ωστόσο βρίσκεται στο ότι, κατά τη γνώμη μου, εδώ ο Gilliam βρίσκει για πρώτη φορά στοιχεία και εμμονές που θα χαρακτηρίσουν όλο το υπόλοιπο έργο του και θα μας χαρίσουν ταινίες όπως το Brazil, οι 12 Πίθηκοι, ο Βαρώνος Μυνχάουζεν ή ο Βασιλιάς της Μοναξιάς (Fisher King).
Πρόκειται για την ιστορία ενός μικρού αγοριού, στου οποίου το υπνοδωμάτιο ανοίγει μια "πύλη" που οδηγεί σε άλλους τόπους και εποχές. Απ' αυτή θα φύγει (άλλο που δεν θέλει, αφού έτσι γλυτώνει από τους ηλίθιους, συντηρητικούς και καταπιεστικούς γονείς του), ακολουθώντας μια ομάδα νάνων ληστών, που περιπλανιούνται στην ιστορία ληστεύοντας διάσημα συνήθως πρόσωπα. Αν θέλετε να εντοπίσετε και το πνεύμα των Monty Python σ' όλα αυτά, σκεφτείτε ότι οι μικροσκοπικοί ληστές ήταν παλιότερα στην υπηρεσία του... Θεού, απ' όπου το έσκασαν γιατί δεν άντεχαν τις συνθήκες εργασίας. Κι ότι ο ίδιος ο Θεός κάνει την εμφάνισή του στο τέλος με μια αροσδόκητη μορφή, που φυσικά δεν θα σας αποκαλύψω.
Σας είπα ήδη ότι δεν θεωρώ πολύ καλή την ταινία. Έχει σεναριακά κενά ή πρόχειρες λύσεις, κάνει κάποιες κοιλιές και μάλλον, συνολικά, το όλο πράγμα να μη δένει, παραμένοντας κάτι σαν συρραφή διαφόρων σκετς που σατιρίζουν ασεβέστατα διάφορες ιστορικές προσωπικότητες (Ναπολέων, Ρομπέν τω Δασών κλπ.) Ωστόσο εδώ θα βρείτε για πρώτη φορά "ελεύθερη" την αχαλίνωτη φαντασία του Γκίλιαμ (υπάρχουν μερικές εντυπωσιακές οπτικά σκηνές), την αναρχική του ασέβεια και βέβαια το χιούμορ που, αναπόφευκτα, θυμίζει αυτό των Monty Python (χωρίς βέβαια να φτάνει τα συνολικά επιτεύγματα της ανατρεπτικότερης ίσως κωμικής ομάδας όλων των εποχών). Και, επίσης, θα συναντήσετε μια πλειάδα γνωστών ηθοποιών, από τον Σον Κόνερι και διάφορα μέλη των Python (Τζον Κλιζ, Πάλιν) έως τον Ντέιβιντ Γουόρνερ ή τιον Ίαν Χολμ.
Αν είστε φαν του Γκίλιαμ δείτε το, όχι ως αριστούργημα, αλλά ως μια πρώτη γεύση όλων όσων θα επακολουθούσαν.

TRIP ΣΤΗΝ TIDELAND

Να δηλώσω από την αρχή ότι είμαι φαν του Terry Gilliam. Μου άρέσουν όλες οι ταινίες του, εκτός από τους πρόσφατους "Αδελφούς Γκριμ". Έτσι, η γνώμη μου για την Tideland δεν μπορεί παρά να είναι έντονα προκατειλημμένη (θετικά).
Εδώ λοιπόν ο Γκίλιαμ συνεχίζει το trip που ξεκίνησε με το "Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας". Μόνο που εδώ τα στοιχεία είναι πιο gothic, η νοσηρότητα περισσότερη... και γενικότερα το "ταξίδι" μοιάζει να εξελίσσεται σε πιο "κακό" από το προηγούμενο. Το χιούμορ υπάρχει, αλλά είναι κατάμαυρο - πιο μαύρο δεν γίνεται. Οι καταστάσεις ενοχλούν σίγουρα τον μέσο θεατή - γι΄αυτό δεν είναι ταινία για τον μέσο θεατή. Ποια είναι η ενδιαφέρουσα ανατροπή; Ότι όλα αυτά τα φριχτά που συμβαίνουν, το μικρό κοριτσάκι - πρωταγωνίστρια τα βιώνει απόλυτα θετικά, διασκεδάζει, παίζει, λες και η παιδική ματιά (ή αυτή των τρελών ή αυτή των αθώων) έχει τη δύναμη να αντιστρέψει μια εφιαλτική πραγματικότητα, μετατρέποντάς την σε ατέλιωτο παιχνίδι. Αντίθετα λοιπόν με τις κλασσικές ταινίες τρόμου, όπου η ηρωίδα ουρλιάζει έντρομη μπρος σε όσα συμβαίνουν, εδώ έχουμε μια ταινία (περίπου) τρόμου, όπου η ηρωίδα διασκεδάζει αφάνταστα με τα τεκταινόμενα.
Κατά τα άλλα μην περιμένετε εξέλιξη της ιστορίας, με κορυφώσεις, αποκαλύψεις κλπ. Ο Γκίλιαμ, με τη φοβερή σκηνοθετική δεξιοτεχνία του και τις παράδοξες και υπέροχες εικόνες του, αρκείται σε μια καταγραφή των όσων συμβαίνουν, στην καταγραφή δηλαδή του "ταξιδιού". Η "Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων" είναι φυσικά παρούσα, ο σουρεαλισμός και το γκροτέσκο επίσης. Και το όλο κλίμα θυμίζει αρκετά το "Διάφανο δέρμα".
Δεν ξέρω πόσοι μπορούν να απολαύσουν μια τόσο αλλόκοτη και νοσηρή ταινία. Εγώ πάντως την απόλαυσα.
ΥΓ: Λένε ότι ο Γκίλιαμ σαλτάρει όλο και περισσότερο, ότι "το έχει χάσει". Τόσο το καλύτερο για το κοινό του. Το σαλτάρισμα υπόσχεται ακόμα πιο παράξενα ταξίδια...