ΚΑΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ ΣΤΗ "ΔΥΣΗ ΗΛΙΟΥ"

Προσθήκη λεζάντας

Νομίζω ότι το ουγγρικό "Δύση Ηλίου" (2018) του δημιουργού του "Γιου του Σαούλ" Laszlo Nemes μάλλον δεν θα αρέσει σε πολλούς. Θα τους ξενίσει ή θα τους κουράσει (είναι και η μεγάλη διάρκεια). Ωστόσο προσωπικά με γοήτευσε όσο λίγα άλλα πρόσφατα φιλμ.
Το 1913, επί αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, μια κοπέλα φτάνει στη Βουδαπέστη και ζητά δουλειά στο καλύτερο καπελάδικο της πόλης, το οποίο κάποτε ανήκε στους γονείς της. Αυτοί όμως και η επιχείρηση καταστράφηκαν από πυρκαγιά όταν εκείνη ήταν 2 χρονών, ανατράφηκε μακρυά από άλλη οικογένεια και τώρα επιστρέφει για να ερευνήσει το παρελθόν της. Αρχικά θα μάθει έκπληκτη ότι έχει αδελφό, ο οποίος όμως έχει σκοτεινό παρελθόν και παρόν. Όσο πιο πεισματικά θα ψάχνει, τόσο βαθύτερα θα βυθίζεται σε ένα δαίδαλο μυστηρίων, αβεβαιότητας και σκότους.
Ο Νέμες κολλά κυριολεκτικά την κάμερα στο πρόσωπο ή το σβέρκο της ηρωίδας, θαμπώνει τον περίγυρο και την ακολουθεί διαρκώς στις συχνά εφιαλτικές περιπλανήσεις της. Διάβασα και αλλού το σχόλιο, ωστόσο το είχα σκεφτεί κι εγώ βλέποντας το φιλμ: Όσο οι έρευνές της προχωρούν, τόσο νοιώθουμε ότι πρόκειται για μια κατάβαση στην κόλαση, έναν ζωντανό εφιάλτη από κρυμμένα μυστικά, ένα πλησίασμα προς την "καρδιά του σκότους". Αυτό μου θύμισε κυρίως: την πορεία του ήρωα στην "Αποκάλυψη Τώρα" (ή στο μυθιστόρημα του Κόνραντ) προς την καρδιά του σκότους.
Στο μεταξύ η κοινωνική και πολιτική κατασταση γύρω σκιαγραφείται αδρά: Μια "ξένοιαστη", συχνά πολυτελής επιφάνεια κι από κάτω πολιτικά πάθη, βία, επαναστάσεις που σιγοβράζουν, φρίκη, καταπίεση (σε εργάτες και γυναίκες, όπως έμμεσα δείχνει η ταινία), διεφθαρμένοι πλούσιοι ή κυβερνώντες... όλα οδηγούν στον πρώτο Μεγάλο Πόλεμο, που θα ξεσπάσει ένα χρόνο μετά και θα αιματοκυλήσει με πρωτόγνωρο τρόπο την ανθρωπότητα. Η αλληγορική, αινιγματική σκηνή του τέλους τα δηλώνει όλα αυτά.
Μην περιμένετε ότι όλα τα σεναριακά ερωτηματα που τίθενται θα απαντηθούν ξεκάθαρα. Πολλά θα μείνουν καλυμμένα από πέπλο αμφιβολίας. Κάποια μυστήρια θα παραμείνουν μυστήρια. Θα παραμείνει όμως και η αίσθηση του εφιάλτη. Η αίσθηση μιας κοινωνίας που παραπαίει (και πολύ φοβάμαι ότι κάπου θυμίζει τη δική μας). Και μια ξεκάθαρα πολιτική ματιά για όσα κρύβει μια απαστράπτουσα επιφάνεια. Όπως λέει κάποιος σε μια επιγραμματική φράση δείχνοντας τα υπέροχα καπέλα: "Η φρίκη του κόσμου κρύβεται κάτω απ' αυτά τα πανέμορφα αντικείμενα". Όντως.
Η παράξενη αυτή ταινία, με στοιχεία θρίλερ, για μένα θα είναι μια από τις καλύτερες φετινές. Προειδοπόιησα όμως ήδη: Η ιδιόρυθμη κινηματογραφική γραφή του σκηνοθέτη θα  κουρασει πολλούς.

"Ο ΓΙΟΣ ΤΟΥ ΣΑΟΥΛ" ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΩΝ

Ας το πούμε από την αρχή: Το Ολοκαύτωμα, η ναζιστική κτηνωδία ενάντια σε εβραίους και διάφορες μειονότητες, παραμένει το μεγαλύτερο εν ψυχρώ έγκλημα του 20ου αιώνα. Τελεία. Από εκεί και πέρα, πολλές φορές έχει γίνει προσπάθεια να αποτυπωθεί η φρίκη στην οθόνη και με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Να λοιπόν που το 2015 ένας πρωτοεμφανιζόμενος ούγγρος, ο Laszlo Nemes, γυρίζει τον "Γιο του Σαούλ" και φτιάχνει μια από τις συγκλονιστικότερες (για αρκετούς είναι η συγκλονιστικότερη) καταγραφές του εγκλήματος.
Ο ομώνυμος ήρωας είναι φυσικά εβραίος και ανήκει σε εκείνες τις ειδικές ομάδες κρατουμένων που έχουν επιλέξει οι ναζί για να βοηθούν στην εκτέλεση των ομοεθνών τους (μεταφορά κρατουμένων στους θαλάμους, μεταφορά των πτωμάτων μετά, πλύσιμο των χώρων, κάψιμο), γι΄αυτό και παραμένει για αρκετό καιρό ζωντανός. Κάποια στιγμή θα αναγνωρίσει (μάλλον) στο πρόσωπο ενός νεκρού παιδιού τον γιό του (;) και θα βάλει μέσα στην κόλαση έναν σκοπό στην άθλια ζωή του: Να το θάψει με το αρμόζον τελετουργικό και όχι να το οδηγήσει στους φούρνους. Για τον, εκ πρώτης όψεως, παράλογο αυτόν σκοπό, θα ρισκάρει τα πάντα - και πρώτα-πρώτα την δική του ζωή.
Αυτή είναι η ιστορία. Το θέμα όμως είναι το πώς δείχνεται όλο αυτό. Ο σκηνοθέτης κρατά διαρκώς την κάμερα πολύ κοντά στον πρωταγωνιστή. Σπάνια υπάρχουν ανοιχτά σε φόντο πλάνα. Όσα εφιαλτικά συμβαίνουν γύρω, στον κοντινό ή μακρινό περίγυρο, δείχνονται συνήθως φλου, καθώς καθαρό παραμένει μόνο το πρόσωπο ή η φιγούρα του Σαούλ. Αντιλαμβάνεσαι τι συμβαίνει, αλλά δεν το βλέπεις καθαρά. Το ακούς όμως, καθώς το φρικιαστικό ηχητικό τοπίο είναι πανταχού παρόν. Δεν ξέρω πώς τα καταφέρνει, αλλά αυτή η τεχνική με κάποιον τρόπο επιτείνει τη φρίκη και δημιουργεί στο θεατή συγκλονιστική εντύπωση.
Από την άλλη, η εμμονή του Σαούλ θυμίζει την Αντιγόνη της τραγωδίας, με τη δική της εμμονή να θάψει τον νεκρό αδελφό της αψηφώντας το τίμημα. Είναι ενδιαφέρον το στοιχείο ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν πρόκειται καν για το γιο του βασικού ήρωα (όλοι γύρω του του επαναλαμβάνουν: "Μα εσύ δεν έχεις γιο"). Η ταύτιση του νεκρού παιδιού με έναν υποθετικό γιο λειτουργεί σαν ύστατη ελπίδα, σαν μοναδικός σκοπός, σαν κάτι απ' όπου πασχίζει να πιαστεί για να αντέξει την καθημερινή κόλαση. Είναι σαν ο Σαούλ να εφευρίσκει την ελπίδα. Είναι σα να εφευρίσκει κάτι που κανείς, ούτε τα ναζιστικά γουρούνια ούτε οποιοσδήποτε άλλος, δεν μπορεί να του το πάρει.
Προειδοποιώ: Η ταινία αντέχεται δύσκολα, κι ας μη δείχνει, όπως είπαμε, τη φρίκη καθεαυτή. Η θεασή της κυριολεκτικά καταρακώνει τον θεατή. Πρόκειται για μια αληθινή κατάβαση στην κόλαση. Γι' αυτό τόνισα από την αρχή ότι πρόκειται για μια από τις συγκλονιστικότερς απόπειρες καταγραφής ενός αδιανόητου εγκλήματος. Δείτε το με δικό σας ρίσκο.