"Η ΟΡΟΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ" ΚΑΙ Η ΚΤΗΝΩΔΙΑ ΤΗΣ ΧΙΛΙΑΝΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ

Ο χιλιανός Patricio Guzman είναι ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή ντοκιμαντερίστες. Εγκατέλειψε την πατρίδα του το 1973, αμέσως μετά το φασιστικό πραξικόπημα του Πινοσέτ, ζει έκτοτε στη Γαλλία, όλες οι ταινίες του όμως σχετίζονται με τη Χιλή.
"Η Οροσειρά των Ονείρων" (La Cordillere des Songes) του 2019 είναι το τρίτο μέρος της εξαιρετικής τριλογίας του για τη Χιλή και τα σημάδια της από την κτηνώδη 17χρονη χούντα (1973-1990) - και όχι μόνο. Σ' αυτό το τρίτο μέρος εστιάζει στην υποβλητική οροσειρά των Άνδεων, που απλώνεται κατά μήκος της μακρόστενης χώρας και ταυτόχρονα "την προστατεύει, αλλά και τη χωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο". Στοχάζεται πάνω στον επιβλητικό όγκο της, εξερευνά τις μόνιμα χιονισμένες κορυφές της, αλλά σύντομα θα οδηγηθεί και πάλι στο μεγάλο και ανεπούλωτο τραύμα της χώρας αυτής: Τόσο στην εφιαλτική δικτατορία όσο και στην επώδυνη ατιμωρησία που ακολούθησε. Τελικά, μέσα από συνεντεύξεις, από τα λόγια ενός κινηματογραφιστή που από την εποχή της χούντας μέχρι σήμερα φιλμάρει τις διαδηλώσεις στη χώρα, δημιουργώντας έτσι έναν τεράστιο όγκο υλικού και τα σχόλια του ίδιου του Γκουζμάν, αντιλαμβανόμαστε ότι η χούντα μπορεί να έπεσε 30 χρόνια πριν, τα σημάδια της όμως και η πορεία στην οποία έβαλε τη χώρα παραμένουν ανεξίτηλα μέχρι σήμερα - μια πορεία που σχετίζεται άμεσα με τον σύγχρονο κυρίαρχο οικονομικό νεοφιλελευθερισμό.
Όλα αυτά με τον γνωστό ποιητικό τρόπο του δημιουργού αυτού, με το μπλέξιμο του πολιτικού με τις προσωπικές (όχι μόνο πολιτικής φύσης) αναμνήσεις και με την εναλλαγή εικόνων από διαδηλώσεις, από την πρωτεύουσα Σαντιάγκο και από τις Άνδεις (πολλές από τις τελευταίες κόβουν την ανάσα με την απόκοσμη ομορφιά τους).
Προσωπικά μου άρεσε κάπως λιγότερο από την πρώτη τουλάχιστον ταινία της τριλογίας, την εξαιρετική και ευρηματική "Νοσταλγία του Φωτός", ίσως επειδή ο Guzman το κάνει για 3η φορά (είναι και 78 ετών), ίσως επειδή είναι περισσότερο προσκολλημένος στο πολιτικό μέρος (δίχως, επαναλαμβάνω, να του λείπει η ποίηση). Ωστόσο εξακολουθεί να είναι πολύ ενδιαφέρον. Σας συνιστώ πάντως ανεπιφύλακτα να δείτε ολόκληρη την τριλογία με τη σειρά, για να ανακαλύψετε μια διαφορετική, ποιητική προσέγγιση στο ντοκιμαντέρ.

ΙΣΛΑΝΔΙΚΑ "ΓΕΡΑΚΙΑ"

Ο Friorik Por Fridriksson  είναι ισλανδός και έχει κάνει αρκετές ταινίες (μερικές ντοκιμαντέρ). Το 2002 κάνει μια μικρή αλλά συμπαθητική, μισή αγγλόψωνη μιση ισλανδόφωνη, ταινία, το "Falcons", με τον Κιθ Καραντάιν στο βασικό αντρικό ρόλο.
Ο οποίος είναι ένας αμερικανός με ισλανδικές ρίζες (έχει πάει εκεί μία μόνο φορά πριν 30 χρόνια) που μόλις έχει αποφυλακιστεί. Μην έχοντας κανένα στις ΗΠΑ, πάσχοντας από μοναξιά, έχοντας τάσεις αυτοκτονίας και θέλοντας να τα ξεχάσει όλα, μετακομίζει στην Ισλανδία δίχως κανένα σχέδιο. Εκεί θα γνωρίσει μια πολύ νεότερή του καλλιτέχνιδα, η οποία διαθέτει ένα δικό της τρόπο σκέψης και βρίσκεται στο όριο του να χαρακτηριστεί ότι "δεν είναι πολύ καλά στα μυαλά της", η οποία έχει σώσει και διατηρεί στο σπίτι της κρυφά και παράνομα ένα πολύτιμο ισλανδικό γεράκι (από το φιλμ έμαθα ότι αυτά είναι από τα πλέον ακριβά πουλιά του κόσμου και μπορούν να πουληθούν σε άραβες κυρίως για τεράστια ποσά). Οι δυο τους θα συγκρουστούν με τον καταπιεστικό μπάτσο του χωριού και θα διαφύγουν στη Γερμανία (με το γεράκι πάντα) σε μια δίχως σκοπό περιπλάνηση.
Η σχέση των δύο δεν θα γίνει ποτέ ερωτική. Αντίθετα είναι βαθιά φιλική ή, αν θέλετε, χρειάζεται ο ένας τον άλλον - και κυρίως εκείνος, για να νοιώσει ότι έχει κάποιον λόγο να ζει. Και υπάρχει και κάτι άλλο... Ζεστή και ανθρώπινη ταινία, που παρακολουθεί την περιπέτεια και τη σχέση δύο για διαφορετικούς λόγους outsiders, μοιάζει να αγαπά τους εκτός κοινωνίας ήρωές της και μπορεί ακόμα και να συγκινήσει. Νομίζω ότι βλέπεται με ενδιαφέρον, δίχως να είναι κάτι φοβερό.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΕΝΟΣ ΑΜΝΗΣΙΑΚΟΥ ΣΤΟ "BOURNE SUPREMACY"

Η πολύ πετυχημένη σειρά των περιπετειών του αμνησιακού πρώην πράκτορα και εκπαιδευμένου δολοφόνου Jason Bourne ξεκινά το 2002 και έως το 2007 εξελίσσεται σε τριλογία. Το 2004 λοιπόν έρχεται το 2ο μέρος, το "The Bourne Supremacy" ("Στη Σκιά των Κατασκόπων" στην Ελλάδα), αυτή τη φορά με σκηνοθέτη τον ικανότατο Paul Greengrass και, φυσικά, τον Matt Damon στον βασικό ρόλο.
Εδώ ο πρώην πράκτορας ζει ήσυχα με την κοπέλα του κάπου στην Ινδία, όταν ένας δολοφόνος εμφανίζεται ξαφνικά για να του καταστρέψει απόλυτα την ήσυχη ζωή που διάλεξε. Ο ίδιος, πάσχοντας πάντοτε από αμνησία, δεν καταλαβαίνει γιατί κάποιοι τον κυνηγούν ακομα. Από εκεί και πέρα, καθώς πανίσχυρες μυστικές υπηρεσίες (βλ. CIA) και άτομα κινούν αόρατα νήματα, αυτός αναγκάζεται να περάσει στην αντεπίθεση και να γυρίσει το μισό κόσμο για να επιβιώσει και να κατανοήσει σε βάθος την κατάσταση.
Για μια ακόμα φορά θα πω ότι θεωρώ το φιλμ απολαυστικό, με την έννοια ότι το παρακολούθησα "στην άκρη της καρέκλας", δίχως να βαρεθώ ούτε λεπτό. "Φταίει" γι' αυτό η εξαιρετική σκηνοθεσία του Greengrass, που διαθέτει αλάνθαστο ρυθμό, προσθέτει μια "βρώμικη", ρεαλιστική εικόνα και κάνει τα πάντα να συμβαίνουν καταιγιστικά, δίχως αυτό να σημαίνει (τις περισσότερες φορές τουλάχιστον) ότι έχουμε να κάνουμε με διαρκές ξύλο και κλωτσοπατινάδα. Αντίθετα και η ίδια η κοσμοπολίτικη ιστορία προσθέτει σασπένς και κάποιες ανατροπές και δημιουργεί περισσότερο ενδιαφέρον.
Δεν υπάρχει πολύ "βάθος" για να αναλύσουμε - εκτός από μια γενική καταγγελία του ύπουλου πολέμου μυστικών υπηρεσιών και αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων, στο βωμό των οποίων ανθρώπινες μοίρες και ζωές θυσιάζονται αλύπητα. Ωστόσο, θα ξαναπώ, η πρώτη αυτή τριλογία του Bourne βλέπεται πραγματικά με κομένη την ανάσα.

"ΜΗ ΧΑΜΗΛΩΝΕΙΣ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ": Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΕΝΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Θυμάστε τον γερμανό Florian Henckel von Donnersmack (όνομα - σιδηρόδρομος) από τις πολύ καλές "Ζωές των Άλλων"; Μετά από τον απόλυτα αποτυχημένο "Τουρίστα" επανέρχεται το 2018 με το γερμανικό φιλμ "Μη Χαμηλώνεις το Βλέμμα" (Werk ohne Autor), μια ταινία για τη ζωή του γερμανού ζωγράφου Gerhard Richter, από τους σημαντικότερους εν ζωή καλλιτέχνες σήμερα.
Το φιλμ τον παρακολουθεί από την παιδική του ηλικία στη Δρέσδη και τις τραυματικές εμπειρίες του από τη ναζιστική κτηνωδία, τις μεταπολεμικές σπουδές στην Καλών Τεχνών της Ανατολικής πλέον Γερμανίας (και την υποχρεωτική του ενασχόληση με τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό), τη φυγή του στη Δύση στις αρχές των 60ς, τις σπουδές στην υπερμοντέρνα τότε σχολή του Ντίσελντορφ (που είχε κηρύξει τη ζωγραφική νεκρή) και τη σταδιακή διαμόρφωση της τέχνης του, μέχρι να βρει την προσωπική του έκφραση και αλήθεια. Ταυτόχρονα παρακολουθούμε την προσωπική του ζωή, τη σχέση του με το μεγάλο του έρωτα (τη σύζυγο του) και με τον πρώην ναζί (και αμετανόητο) πεθερό του.
Όλα αυτά δίνονται με όμορφες εικόνες (στα χρόνια της παιδικής ηλικίας η φωτογραφία των τοπίων θυμίζει έντονα τη μετέπειτα ζωγραφική του Ρίχτερ) και έχουν πολύ ενδιαφέρον. Απλώς θεωρώ υπερβολική την τεράστια διάρκειά του φιλμ (189'). Επίσης δεν βρήκα πολύ πετυχημένη τη σύζευξη της προσωπικής ιστορίας (τα φριχτά μυστικά του παρελθόντος, τη σύμπτωση με το παρελθόν του πεθερού, την οποία αμφότεροι αγνοούν, αλλά ο θεατής γνωρίζει κλπ.) με τον προβληματισμό πάνω στην τέχνη (τα εικαστικά συγκεκριμένα) και την αναζήτηση του καλλιτέχνη για την αλήθεια και την προσωπική, γνήσια έκφραση.
Πέραν αυτών για τους γνώστες της τέχνης περνούν από το φιλμ πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες της εποχής (εκτός του ίδιου του Ρίχτερ, καθοριστικό ρόλο παίζουν ο Beuys, o Uecker κ.ά.), αν και η απόδοση της ατμόσφαιρας της σχολής του Ντίσελντορφ, όπου δίδασκε ο Μπόις, μου φάνηκε κάπως καρικατουρίστικη.
Γενικά τη βρήκα ενδιαφέρουσα ταινία, που θα αρέσει σε πολλούς, αλλά δεν τρελάθηκα κιόλας.

Ο "AKIRA" ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΩΝ ANIME

Το 1988 η Δύση μαθαίνει για πρώτη φορά ότι στην Ιαπωνία ανθεί το animation, τα anime, όπως λέγονται εκεί και, πλέον, διεθνώς. Αφορμή ήταν το περίφημο "Akira" του Katsuhiro Otomo, βασισμένο σε κόμικς (manga) του ίδιου, ένα εντελώς ενήλικο φιλμ διάρκειας 124΄.
Σε ένα μελλοντικό, βίαιο Τόκιο, μυστική στρατιωτική ομάδα δουλεύει σε ένα μυστηριώδες project. Όταν συλλαμβάνουν ένα μέλος μιας συμμορίας βίαιων έφηβων μοτσυκλετιστών, θα πειραματιστούν πάνω του και θα το μετατρέψουν σε έναν οργισμένο ψυχοπαθή με τεράστιες δυνάμεις. Τα αποτελέσματα θα ξεφύγουν σύντομα από κάθε έλεγχο.
Είπαμε: Αυτό που εντυπωσιάζει είναι το ενήλικο του πράγματος. Πολιτικά σχόλια, στρατιωτικοί που συνωμοτούν και επιβάλλουν δικτατορία, διεφθαρμένοι παραδοσιακοί πολιτικοί, κοινωνική βία και, βέβαια επιστημονική φαντασία και μεταφυσικές αναζητήσεις, μπλέκονται αξεδιάλυτα. Όλα αυτά δίνονται με καταιγιστική δράση, κυνηγητά, εκρήξεις... Ένα χαρμάνι που, είπαμε, τότε είχε πραγματικά ενυπωσιάσει. Ίσως να προϋπήρχαν κι άλλα παρομοίως ενήλικα anime, δεν ξέρω. Η σημασία του φιλμ αυτού όμως είναι ότι εξ αιτίας του η Δύση έκπληκτη ανακάλυψε ότι "τα πράγματα είναι σοβαρά" στη χώρα αυτή και έβαλε τις βάσεις της σύγχρονης δυτικής λατρείας μιας ευρείας μερίδας νέων σε κάθε τι ιαπωνικό (κυρίως βεβαίως σε animation και κόμικς).
Νοηματικά, είπαμε ότι εκτός του πολιτικού στοιχείου, από ένα σημείο και πέρα το φιλμ ξεφεύγει σε μεταφυσικές, σχετικά απροσδιόριστες και ίσως ακόμα και χαώδεις αναζητήσεις, ακολουθώντας μια πορεία σε στιλ "2001: Οδύσσεια του Διαστήματος".  Ξαναβλέποντάς το σήμερα ίσως να κουράστηκα κάπως από τη βαβούρα και τη μεγάλη του διάρκεια, ωστόσο σε γενικές γραμμές παραμένει απόλυτα εντυπωσιακό και must see. Όσο για τον καθοριστικό ιστορικό του ρόλο, είπαμε: Αυτός είναι αναμφισβήτητος.

"ΕΡΩΤΙΚΟ" ΚΑΤΑ IVORY "ΚΟΥΑΡΤΕΤΟ"

Το "Quartet" ("Ερωτικό Κουαρτέτο" στη χώρα μας) είναι μια ταινία εποχής (ως συνήθως) του James Ivory του 1981, με την Ιζαμπέλ Αντζανί, Τον Άλαν Μπέιτς και τη Μάγκι Σμιθ.
Στο Παρίσι του μεσοπολέμου μια κοπέλα μένει μόνη, καθώς ο αμφιλεγόμενος έμπορος τέχνης σύζυγός της κλείνεται φυλακή για απάτη. Απελπισμένη και δίχως καθόλου χρήματα, δέχεται την πρόσκληση ενός παράξενου και πλούσιου ζευγαριού Άγγλων να μείνει μαζί τους. Εκεί θα αναγκαστεί να υποκύψει στις ερωτικές πιέσεις του συζύγου και η συναισθηματική και όχι μόνο κατάσταση όλων θα γίνεται όλο και πιο περίπλοκη...
Φυσικά είναι καλογυρισμένο (Ivory γαρ), αποδίδει πιστά την ατμόσφαιρα (και την κοινωνική) της εποχής, αλλά δεν το θεωρώ από τα μεγάλα φιλμ του δημιουργού. Κάπως με κούρασε, κάπως μου φάνηκε ότι έχανε σε ρυθμό και νεύρο... Θα σημειώσω όμως ότι το ουσιαστικό του νόημα για μένα είναι η κατάδειξη της εκμετάλλευσης των γυναικών από άντρες που πάντοτε, οικονομικά, κοινωνικά ή συναισθηματικά, μοιάζουν να έχουν το πάνω χέρι. Η γυναίκα, μόνη, αβοήθητη και σε μια κοινωνία που είναι δύσκολο (κάποιες φορές αδύνατο) να αντιδράσει, το μόνο που μπορεί να κάνει (σε ακραίες περιπτώσεις ακόμα και για να επιβιώσει) είναι να υποκύψει στις πιέσεις... Η τελευταία σκηνή είναι σαφής πάνω σ' αυτό.
Θα αρέσει ίσως σε φίλους καλαίσθητων ταινιών εποχής, προσωπικά πάντως, επαναλαμβάνω, δεν το κατατάσσω στα μεγάλα φιλμ του βρετανού σκηνοθέτη.

Ο "JOKER" ΩΣ ΘΥΜΑ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΧΑΟΥΣ

Έχουν γραφεί τόσο πολλά για τον "Joker" του Todd Phillips του 2019, που ό,τι και να προσθέσω έχει ήδη ειπωθεί. Λίγα πράγματα λοιπόν κι από μένα:
Κατ' αρχήν η μεγαλύτερη έκπληξη είναι ο Todd Phillips, ο οποίος από δημιουργός ξεκαρδιστικών, αλλά και χοντροκομμένων κωμωδιών που διαρκώς προκαλούν τα όρια του πολιτικώς ορθού, μετατρέπεται ξαφνικά σε δημιουργό μιας άκρως πεσιμιστικής (μηδενιστικής μάλλον) ζοφερής ταινίας, με πολλές προεκτάσεις και αναγνώσεις. Δεύτερον, να τονίσω, για τους ελάχιστους που δεν το έχουν καταλάβει, ότι αυτός εδώ ο Τζόκερ ουδεμία σχέση έχει με την υπερηρωική πλημμυρίδα που έχει κατακλύσει τις οθόνες και προσωπικά με κάνει να βαριέμαι αφόρητα. Φυσικά σχετίζεται με το μύθο του Μπάτμαν και πρέπει κάποιος να γνωρίζει γι' αυτόν, αλλά είναι εντελώς διαφορετικά διαπραγματευμένο απ' όσα έχουν γίνει μέχρι σήμερα. Και, ΟΚ, ο Joakin Phenix, που παίρνει όλο το φιλμ στις πλάτες του, είναι εξαιρετικός.
Η ταινία, πολύ μακριά από την κόμκς αισθητική, είναι κυρίως η κατάβαση ενός εξ αρχής διαταραγμένου ανθρώπου στην κόλαση της απόλυτης τρέλας (περί αισθητικής να πω εδώ ότι το φιλμ είναι εντελώς ρεαλιστικό ως σκηνικό, βρώμικο, σκοτεινό και σε τίποτα δεν θυμίζει τα φουτουριστικά / φανταστικά σκηνικά της συντριπτικής πλειοψηφίας των υπερηρωικών φιλμ, με τα οποία μόνο ως προέλευση της ιστορίας συγγενεύει). Ένας μοναχικός τύπος λοιπόν με τραυματικό παρελθόν, σεξουαλικά και όχι μόνο στερημένος, που ζει με τη μητέρα του και έχει ως απωθημένο να γίνει κωμικός, βρίσκεται, λόγω καθημερινής ζωής, αλλά και συνολικής κοινωνικής ευθύνης, όλο και πιο κοντά στην ανεξέλεγκτη παράνοια. Η κατάληξη απειλεί να τινάξει τα πάντα στον αέρα.
Προσωπική οδύσσεια, αλλά και κοινωνική και πολιτική καταγγελία τόσο της μοναχικότητας των μεγαλουπόλεων όσο και των απαράδεκτων κοινωνικών ανισοτήτων που βρίσκονται διαρκώς στα όρια του να πυροδοτήσουν μια ανεξέλεγκτη εξέγερση, αλλά και των πολιτικών που ουσιαστικά αποτελούν δεκανίκια των ισχυρών (αν δεν είναι οι ίδιοι εντελώς απροκάλυπτα  οι ισχυροί, όπως συμβαίνει όλο και συχνότερα στην εποχή μας - βλέπε Τραμπ, Μπερλουσκόνι κ.ά.), ή, αν θέλετε, μια αλληγορία της εποχής του Τραμπ, το φιλμ συγγενεύει άμεσα ως (αμφιλεγόμενος) προβληματισμός με κλασικές ταινίες όπως ο "Ταξιτζής" ή το "Βασιλιάς για μια Νύχτα", και οι δύο του Σκορσέζε, οι οποίες αποτελούν και την άμεση επιρροή του (καθόλου τυχαία η εμφάνιση του Ντε Νίρο, πρωταγωνιστή αμφοτέρων, ως "φόρου τιμής").
Προσωπικά απόλαυσα το φιλμ και το θεωρώ ήδη από τα καλύτερα του 2019. Όσο για τα συμπεράσματα του τέλους (ας μην κάνω spoiler, δεν θα πω λοιπόν ποια είναι αυτά) θα ήθελα να επισημάνω ότι η κατάσταση που περιγράφεται δεν ταυτίζεται υποχρεωτικά με τις (πολιτικές ή άλλες) απόψεις του δημιουργού. Μπορεί να συμβαίνει κι αυτό, μπορεί όμως κάλλιστα να προειδοποιεί για το πού μπορεί να οδηγήσει μια τόσο βαθιά άρρωστη και διχασμένη κοινωνία, όπου η ψαλίδα της ανισότητας ανοίγει διαρκώς, και όντως μία μόνο σπίθα χρειάζεται για να συμβεί ανάφλεξη... (προσωπικά δεν το πιστεύω, διότι όλες αυτές οι σποραδικές αναφλέξεις ελέγχονται απόλυτα από το σύστημα. Γι' αυτό άλλωστε και το πανίσχυρο και αδηφάγο Χόλιγουντ επιτρέπει να γυρίζονται τέτοιες ταινίες).

"ΕΝΗΛΙΚΟΙ ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ" ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΗΡΩΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Ο Κώστας Γαβράς, από τους σημαντικούς εν ζωή παγκόσμιους δημιουργούς, είναι το 2019 86 χρονών. Τα φιλμ του είναι πάντοτε πολιτικά. Με το "Ενήλικοι στην Αίθουσα" υιοθετεί απόλυτα την οπτική του Γιάννη Βαρουφάκη, όπως αυτή καταγράφεται στο ομώνυμο βιβλίο του, για την εποχή των σκληρών και αγχωτικών (για όλους) διαπραγματεύσεών του με τους ευρωπαίους εταίρους το 2015 με θέμα την υπογραφή ή μη ενός νέου μνημονίου, την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους κλπ., οι οποίες βεβαίως οδηγήθηκαν σε ήττα της ελληνικής πλευράς (απόλυτα αναμενόμενο) και στην παραίτηση του τότε υπουργού.
Όλα αυτά καταγράφονται στο φιλμ του Γαβρά και ο Χρήστος Λούλης κρατιέται καλά στον βασικό ρόλο. Η ταινία είναι διαπραγματευμένη ως πολιτικό θρίλερ - αν και όλοι γνωρίζουμε το τέλος - με το διάχυτο άγχος, τα σκαμπανεβάσματα των διαπραγματεύσεων, τις αφόρητες πιέσεις που υφίσταται η ελληνική αντιπροσωπεία, και καταφέρνει (η ταινία) να κρατά το ενδιαφέρον του θεατή (εννοώ να μην τον κουράζει, αν τουλάχιστον κάποιος γνωρίζει τι έχει πάει να δει). Παράλληλα σκιαγραφεί τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών, τόσο των ελλήνων του ΣΥΡΙΖΑ όσο και των άτεγκτων, συχνά στυγνών και σκληρότατων ευρωπαίων (Ντάισεμπλουντ, Σόιμπλε κλπ.), παρουσιάζοντάς μας έτσι μια σκληρή, τυφλά γραφειοκρατική και εκδικητική Ευρωπαϊκή Ένωση και καταγγέλλοντας ταυτόχρονα τον άκρατο οικονομικό νεοφιλευθερισμό, που αψηφά τον άνθρωπο και οδηγεί σε πλήθος προσωπικών τραγωδιών, με τη δικαιολογία της "γενικής οικονομικής ανόδου" (;;;) ή της ευημερίας των αριθμών.
Βεβαίως τα γεγονότα είναι πολύ πρόσφατα και ο καθένας μπορεί να έχει την προσωπική του άποψη για το τελικό αποτέλεσμα (είχε δίκιο ο Βαρουφάκης και η τακτική του ή η πολιτική και οι καθυστερήσεις του χειροτέρεψαν τα πράγματα;). Ωστόσο η ταινία είναι μονοδιάστατη, καθώς υιοθετεί απόλυτα τις απόψεις και τις μαρτυρίες του. Προσωπικά δεν συμπαθώ τα ευρωπαϊκά κοράκια που προαναφέραμε ούτε τον νεοφιλελευθερισμό, ωστόσο η αποτίμηση των αποτελεσμάτων της διαπραγμάτευσης είναι κάτι διαφορετικό - και αμφιλεγόμενο. Πρέπει όμως να πω ότι, ακριβώς λόγω του μονοδιάστατου, που κατέληγε σε ένα είδος (προκαθορισμένης) αναμέτρησης χοντροκομμένων καλών - κακών, με τη ταυτόχρονη απόλυτη ηρωοποίηση του υπουργού, η ταινία δεν μου άρεσε ιδιαίτερα. Και, κυρίως, βρήκα άστοχες (έως και ακούσια γελοίες) τις "συμβολικές" ή "θεατρικές" σκηνές που παραπέμπουν σε αρχαία τραγωδία. Κρίμα. Δεν είναι θέμα πολιτικών, αλλά κινηματογραφικών προτιμήσεων.

Η ΣΠΑΡΤΑΡΙΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΡΧΙΑ ΣΤΟ "ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΗΝ ΚΛΑΙΤΕ"

Το έργο του Σταύρου Τσιώλη (1937-2019) ή σε απωθεί ή σε κερδιζει αμέσως και σε κάνει να το αγαπήσεις βαθύτατα. Συνήθως μιλάμε για cult ταινίες, εδώ όμως έχουμε να κάνουμε με έναν cult δημιουργό, με εντελώς προσωπικό, αναγνωρίσιμο ύφος (μετά τη δεκαετία του 80 τουλάχιστον). To 1992 συνεργάζεται σε σενάριο και σκηνοθεσία με τον αδικοχαμένο Χρήστο Βακαλόπουλο (1956-1993) γυρίζοντας το "Παρακαλώ Γυναίκες μην Κλαίτε".
Ένας "μεγάλος" (υποτίθεται) ηλικιωμένος αγιογράφος, ο Θεοφάνης, καταφτάνει με τον βοηθό του Θεοδόσιο σε ένα έρημο μοναστήρι πάνω από ένα ορεινό χωριό στην Πελοπόννησο με συμβόλαιο να μείνουν εκεί και νο το αγιογραφήσουν. Υπάρχουν επίσης οι επίτροποι, υπάρχουν οι κάτοικοι του χωριού, οι πιστοί που έρχονται να "προσκυνήσουν" τον Θεοφάνη, δύο τσιγγάνοι, μια κοπέλα που φτάνει να μαθητεύσει μαζί τους, ένας βοσκός... Καθώς θα συμβαίνουν διάφορα ενίοτε ξεκαρδιστικά, με το χαρακτηριστικό "τσιωλικό" χιούμορ, οι μέρες και οι μήνες φεύγουν και οι αγιογράφοι περνάνε "ζωή και κότα" δίχως να έχουν καν ξεκινήσει τη δουλειά τους...
Υπόγειο χιούμορ, κλαρίνα και σκυλάδικα, απίστευτοι τύποι και καθημερινοί άνθρωποι της επαρχίας μαζί, απατεωνιές και μικρές απάτες, άφθονο κιτς, Ντάτσουν, πλούσιοι ελληνοαμερικάνοι, εκκλησιαστικοί παράγοντες και άλλα πολλά συνθέτουν ένα αληθινά απίστευτο, σπαρταριστό πορτρέτο της ελληνικής επαρχίας και της ελληνικής πραγματικότητας γενικότερα στα χειρότερά της (ή μήπως, ταυτόχρονα, στα γλυκύτερά της;) Διότι αυτή είναι η ματιά του Τσιώλη: Κατάδειξη όλης της γελοιότητας, της μιζέριας, της κακογουστιάς, της κουτοπονηριάς που μας διακρίνει ως λαό και συγχρόνως μια βαθιά συμπάθεια και κατανόηση για όλα αυτά. Διότι αυτό υπήρξε πάνω απ' όλα ο Τσιώλης: Ένας "γλυκός" δημιουργός.
Φυσικά την παράσταση κλέβει ο Γιώργος Μπακιρτζής, με την μπάσα φωνή και τα όσα στομφώδη, μεγαλεπήβολα και "λαοπλάνα"αραδιάζει σε όλη την ταινία, ενώ κατά βάθος δεν είναι παρά ένας μοναχικός μικροαπατεώνας. που ερωτεύεται δίχως τύχη, αλλά και αισιόδοξος κατά βάθος. "Πάμε γι' άλλα" θα έπρεπε να είναι το μότο του. Και βέβαια ο "άγιος" Θεοφάνης, που το μόνο που κάνει είναι να τρώει τον αγλέωρα και να αράζει αναπαυτικά, να δέχεται τις υπηρεσίες και το σεβασμό όλων και ο ίδιος να μην κουνά ούτε το μικρό του δαχτυλάκι.
Ξέρω ότι πολλούς θα ξενίσει το παράδοξο, "λαϊκό" ύφος των δημιουργών. Για μένα είναι μία από τις καλύτρερες ελληνικές ταινίες.

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ "ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΜΙΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΠΟΥ ΦΛΕΓΕΤΑΙ"

Για μένα από τώρα ήδη παίρνει θέση στα 10 καλύτερα του 2019. Εννοώ το γαλλικό "Πορτρέτο μιας Γυναίκας που Φλέγεται" (Portrait de la Jeune Fille en Feu) της Celine Sciamma. Ένα φιλμ με μια λεσβιακή σχέση στο επίκεντρό της, αλλά με πολλά επίπεδα και πολλές άλλες προεκτάσεις.
Στα τέλη του 18ου αιώνα μια ζωγράφος φτάνει με βάρκα σε μια απομονωμένη έπαυλη ιταλίδας αριστοκράτισας. Αποστολή της να φτιάξει το πορτρέτο της νεαρής κόρης της. Αυτό θα σταλεί στον μέλλοντα σύζυγο της μικρής (δεν έχουν ποτέ ειδωθεί μεταξύ τους), ώστε εκείνος να έχει μια εικόνα της πριν τον προκαθορισμένο γάμο. Μόνο που η μελλοντική νύφη αρνείται να ποζάρει, φοβούμενη - όπως είναι φυσικό - το γάμο με έναν άγνωστο. Έτσι η ιδιότητα της ζωγράφου αποκρύπτεται, υποτίθεται ότι προσλαμβάνεται ως συνοδός, και είναι υποχρεωμένη, παρατηρώντας διαρκώς την κοπέλα, να τη ζωγραφίζει κρυφά τις νύχτες από μνήμης. Όμως...
Θαύμασα πολλά πράγματα στο φιλμ, τόσο κινηματογραφικά όσο και νοηματικά. Την υπέροχη φωτογραφία και τις συνθέσεις των πλάνων, που παραπέμπουν άμεσα σε πίνακες της εποχής (γαλλικά και ολλανδικά εσωτερικά). Τις θαυμάσιες ηθοποιίες, τη λιτή αλλα ουσιαστική ατμόσφαιρα... Νοηματικά το φιλμ είναι βαθιά φεμινιστικό. Ουσιαστικά, δίχως τίποτα ακραίο ή μελοδραματικό, αποτυπώνει με θαυμάσιο τρόπο την καταπίεση των γυναικών (από τον εγκλεισμό σε μοναστήρι έως έναν υποχρεωτικο γάμο, από την έξοδο από το σπίτι μόνο με συνοδεία μέχρι την απαγόρευση σε γυναίκες ζωγράφους να ζωγραφίζουν άντρες...) Ταυτόχρονα είναι μια κραυγή ελευθερίας, μια ιστορία για έναν βαθύ έρωτα, μια ιστορία συνειδητοποίησης της θέσης της γυναίκας, ένας στοχασμός πάνω στη ζωγραφική... και, τελικά, ένα φιλμ με πολύ πάθος (αν και, επαναλαμβάνω, όχι μελοδραματικό). Εντυπωσιακή χρήση της (ελάχιστης) μουσικής ενώ, από ένα σημείο και πέρα, κυριαρχεί μια σχεδόν μεταφυσική ατμόσφαιρα.
Θα επαναλάβω ότι για μένα μπαίνει δικαιωματικά στα 10 καλύτερα του 2019.
ΥΓ: Φοβερή η ηθοποία της τελικής σκηνής.

ΣΙΝΕΦΙΛ ΚΑΙ ΥΠΝΩΤΙΚΟ "ΑΥΓΟ"

Ο Quan'an Wang είναι κινέζος, το "Αυγό" (Ondog) όμως του 2019 είναι γυρισμένο ολόκληρο στην αχανή μογγολική στέπα. Και είναι μια ταινία που απευθύνεται αποκλειστικά σε σινεφίλ.
Ένας 18χρονος αστυνομικός καλείται να περάσει ολομόναχος μια νύχτα στο πουθενά της στέπας φυλάσοντας ένα πτώμα που βρέθηκε εκεί. Θα τον βοηθήσει μια μεγαλύτερή του γυναίκα βοσκός, που ζει επίσης ολομόναχη στην ακατοίκητη περιοχή (ο κοντινότερος γείτονας απέχει από τη σκηνή της πολλά - πολλά χιλιόμετρα). Εκείνη τη νύχτα θα κάνουν έρωτα κι αυτή θα μείνει έγκυος...
Είπα πριν ότι απευθύνεται σε σινεφίλ. Ο λόγος είναι οι αργοί, τελετουργικοί ρυθμοί και ο μινιμαλισμός τόσο της εικόνας όσο και της ιστορίας. Η επίδραση αυτών των χαρακτηριστικών υπήρξε για μένα υπνωτική, όχι με την έννοια της βαρεμάρας, αλλά της απόλυτης βύθισης σ' αυτό το ατελείωτο, επίπεδο τοπίο, που εκτείνεται παντού τριγύρω δίχως να μοιάζει να σταματά πουθενά. Η επαναλαμβανόμενη καθημερινότητα μιας μοναχικής ζωής, σε απόλυτα αρμονική σχέση με τη φύση, φαντάζει απίστευτη για το δικό μας τρόπο ζωής. Κι όμως, η ταινία διαδραματίζεται στη σύγχρονη εποχή. Οι ήρωες διαθέτουν μηχανές, κινητά, περιπολικά. Ωστόσο τα πάντα εκεί μοιάζουν να παραμένουν αναλλοίωτα, αιώνια, ενώ το αχανές, γυμνό τοπίο, με τα επιβλητικά σύννεφα, τον χαμηλό ήλιο ή το νυχτερινό σκοτάδι είναι ο ουσιαστικός πρωταγωνιστής -  και είναι υποβλητικό.
Ταυτόχρονα το φιλμ διαθέτει την έντονη φεμινιστική πλευρά του, καθώς καταγράφει τη δύναμη μιας γυναίκας, την ανεξαρτησία της, την αποκλειστικά δική της λήψη αποφάσεων για τη ζωή της, αλλά και την απόλυτη αποδοχή και κατανόηση από μέρους της του κύκλου της ζωής.
Σας είπα: Εγώ βυθίστηκα στην ταινία, αλλά, επαναλαμβάνω, απευθύνεται αποκλειστικά σε σινεφίλ. Οι υπόλοιποι  "μη εκπαιδευμένοι" θεατές θα κουραστούν.

"VALLEY OF THE BEES": ΟΔΥΝΗΡΗ ΚΑΤΑΒΥΘΙΣΗ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟ

Το 1968 - στα τέλη της "Άνοιξης της Πράγας" δηλαδή - ο Frantisek Vlacil (1924-1999) γυρίζει μια από τις καλύτερες ταινίες της χώρας του, το ασπρόμαυρο, βίαιο μεσαιωνικό δράμα "The Valley of the Bees" (Udoli vcel στα τσέχικα), που η όλη εικόνα του μας φέρνει στο νου φιλμς όπως η "7η Σφραγίδα" του Μπέργκμαν.
Στο μεσαίωνα ένα παιδί καταδικάζεται (για ένα αστείο που έκανε) από τον άρχοντα πατέρα του να κλειστεί σε μοναστήρι ιπποτών, όπου βασιλεύει ο θρησκευτικός φανατισμός και μια απόλυτα μαζοχιστική άποψη για τον χριστιανισμό και όπου θα γίνει στενός φίλος ενός μεγαλύτερού του ιππότη. Νεαρός άντρας πλέον, καταφέρνει να δραπετεύσει από την καταπιεστική μονή και να επιστρέψει στο κάστρο του, όπου ο πατέρας του έχει στο μεταξύ πεθάνει. Εκεί θα προσπαθήσει να βρει την ευτυχία της ζωής (την υλική ευτυχία δηλαδή) γνωρίζοντας για πρώτη φορά την χαρά των εγκοσμίων απολαύσεων, ο φανατικός ιππότης φίλος του όμως θα τον ακολουθήσει ακούραστα για να αποδώσει αυτό που εκείνος εννοεί ως δικαιοσύνη...
Εξαιρετική εικόνα, γυμνή και λιτή ατμόσφαιρα και, συγχρόνως, ένα φιλμ ποικίλων αναγνώσεων: Από τη μία υπάρχει ο φανατικός, μαζοχιστικός χριστιανισμός, όπως είπαμε, αυτός στον οποίο η παραμικρότερη υποψία για αμφισβήτηση τιμωρείται οικτρά. Συνοδεύεται φυσικά από εξ ίσου απόλυτη άρνηση κάθε μορφής ηδονής. Από την άλλη υπάρχει ο αγώνας του ήρωα για ελευθερία από το ασφυκτικό αυτό περιβάλλον ή, αν προτιμάτε, ο αγώνας για την κατάκτηση της επίγειας ευχαρίστησης, της χαράς της ζωής, σε αντίθεση με την κόλαση του μοναστηριού. Ταυτόχρονα αναλύεται ο φανατισμός και η τυφλή πίστη του ιππότη. Ωστόσο η οπτική αυτή δεν είναι μονόπλευρη: Η ανάγκη αναζήτησης του εαυτού, απομόνωσης από τα εγκόσμια, εξακολουθούν να υπάρχουν, νε ενυπάρχουν μέσα στον ήρωα. SPOILER! SPOILER! Ο οποίος μοιάζει να τα έχει ανάγκη, γι' αυτό και η τελική του επιλογή. Σκεφτείτε όμως τι φρίκη προηγήθηκαν για να ληφθεί αυτή η απόφαση! Μήπως μέσα του έχει υποχρεωθεί να την λάβει; Τέλος, δίχως ποτέ να το αναφέρεται καθαρά, η σχέση των δύο ηρώων παρουσιάζει ως σχεδόν ομοφυλοφιλική (ή κρυπτοομοφυλική). Μήπως τελικά ο φανατικός ιππότης κινείται με τόση απανθρωπιά επειδή ζηλεύει; Επειδή του λείπει αυτό που βαθιά μέσα του αγαπά;
Αυτές είναι λίγες μόνο σκέψεις. Ίσως εσείς διακρίνετε και άλλα - ή διαφορετικά - νοήματα σε μια, ούτως ή άλλως, πολυεπίπεδη ταινία. Κι επειδή όλα αυτά συνυπάρχουν με την οπτική ομορφιά, πρόκειται για ταινία που συνίσταται ανεπιφύλακτα.

"Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ DICK LONG". ΝΑΙ, ΑΛΛΑ ΠΩΣ;

Το 2019 ο Daniel Scheinert γυρίζει τη 2η μεγάλου μήκους ταινία του, το "The Death of Dick Long", μια μαύρη κωμωδία με αστυνομική υφή... και μπόλικη κοινωνική κριτική.
Μικρή πόλη κάπου στις νότιες πολιτείες. Μια αντροπαρέα έχει ερασιτεχνική (και χάλια) ροκ μπάντα, κάνει πρόβες στο γκαράζ ενός απ' αυτούς και, σύντομα καταλαβαίνουμε ότι οι πρόβες διαρκούν μάλλον λίγο. Η ουσία είναι το μετά: Μπίρες και φούντα μέχρι τελικής πτώσης, άγριες βόλτες και άλλα (κρυφά απ' τις συζύγους εννοείται)... Σε μια τέτοια νύχτα, ο ένας απ' τους τρεις θα πεθάνει, άγνωστο πώς. Έντρομοι οι άλλοι δύο θα αφήσουν το πτώμα έξω από το νοσοκομείο και θα προσπαθήσουν να καλύψουν το γεγονός, σα να μη ξέρουν τίποτα. Τα γεγονότα και τα μπερδέματα όμως - μικρή πόλη είπαμε - θα ακολουθήσουν ραγδαία.
Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο νου είναι βεβαίως οι Κοέν. Κατάμαυρο χιούμορ, αμερικάνικη επαρχία, πανηλίθιοι ή/και εκκεντρικοί, απίστευτοι χαρακτήρες, συσσωρευμένη βλακεία, εξ ίσου απίστευτο δίδυμο γυναικών αστυνομικών (σερίφης και βοηθός) και άλλα πολλά. Εδώ, εκτός από τη βλακεία, κυριαρχεί η απόλυτη αντρική καφρίλα. Και, βεβαίως, μια αναπάντεχη ανατροπή / αποκάλυψη, η οποία κινείται εξ ίσου ανάμεσα στο απόλυτα γελοίο και το απόλυτα σοκαριστικό. Προσωπικά διασκέδασα, αλλά και για μια ακόμα φορά εντυπωσιάστηκα (αρνητικά) με την εν γένει καφρίλα της "βαθιάς Αμερικής", αυτής που δεν φαίνεται στη Νέα Υόρκη, τη Βοστώνη ή την Καλιφόρνια. Για μια ακόμα φορά λοιπόν ένα καυστικό σχόλιο για όσα συμβαίνουν κάτω από την ήσυχη επιφάνεια της ήσυχης επαρχίας - και ένα φιλμ που τελικά θα το κατατάσσαμε στο χώρο του weird. Μικρό, ανεξάρτητο, αλλά επιτυχημένο (κατά τη γνώμη μου πάντοτε).

"ADORATION": Η ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΤΡΕΛΟΥ ΕΡΩΤΑ

Το "Adoration" είναι μια γαλλική ταινία που γύρισε το 2019 ο Fabrice du Welz. Πρόκειται για τον απόλυτο ορισμό του amour fou, του τρελού έρωτα, δίχως όρια και αναστολές.
Ένα 12χρονο, μοναχικό και με πλούσια φαντασία αγόρι ζει σε απομονωμένο ίδρυμα για ψυχικά ασθενείς, στο οποίο δουλεύει ως νοσοκόμα η μητέρα του (η οποία, βεβαίως, ζει επίσης εκεί). Όταν έρχεται μια νέα, έφηβη ασθενής, το αγόρι θα την ερωτευτεί παράφορα. Δίχως τίποτα να σκεφτεί, θα τη βοηθήσει να δραπετεύσουν μαζί, θα μυηθούν στον έρωτα και θα ξεκινήσουν μια άγρια περιπλάνηση δίχως να υπολογίζουν τίποτα - και δίχως να διστάζουν μπροστά σε τίποτα.
Είπαμε: Εδώ ο έρωτας, τυφλός, απόλυτος, έχει τον κύριο (και τον μοναδικό άλλωστε) λόγο. Ένας έρωτα που βρίσκεται πάνω και πέρα από ηθική, λογική, κανόνα, πρόγραμμα, μέλλον. Όταν εκείνη θα αποδειχτεί περισσότερο άρρωστη απ' όσο νομίζαμε, εκείνος θα εξακολουθήσει να τη λατρεύει δίχως δισταγμό, ακόμα κι αν όλο αυτό προκαλεί κακό σε αθώους (και μάλιστα απόλυτα καλοπροαίρετους) γύρω τους. Για εκείνον, πάντοτε αποτραβηγμένο και κλειστό, υπάρχει μόνο η εμμονή του έρωτα, τίποτα άλλο.
Σχετικά ενδιαφέρον, αλλά προσωπικά η συχνά κολλημένη στα πρόσωπα φωτογραφία και η επαναληπτικότητα του θέματος μάλλον με κούρασαν. Πάντως παραμένει μια απόπειρα μελέτης πάνω στο θέμα της εμμονής για ένα πρόσωπο, τραβηγμένη στα άκρα. Όσοι ενδιαφέρονται για το θέμα ας το ψάξουν.