ΜΙΟΥΖΙΚΑΛ ΕΠΟΧΗΣ, ΑΛΛΑ ΜΑΛΛΟΝ ΕΠΙΠΕΔΟ "TOPSY TURVY"

Οι Gilbert και Sullivan (στιχουργός ο πρώτος, συνθέτης ο δεύτερος) είναι οι διάσημοι βρετανοί δημιουργοί μιούζικαλ και μάλλον "ελαφρών" οπερών της βικτοριανής εποχής. Τα έργα  τους γνώρισαν τότε τεράστια επιτυχία και οι ίδιοι έζησαν οικονομικά άνετα. Το 1999 ο Mike Leigh αποφασίζει να ασχοληθεί μ' αυτούς στο "Topsy Turvy" ("Η Παράσταση μιας Ζωής" στην Ελλάδα). Topsy Turvy, σημειωτέον, σημαίνει "άνω - κάτω", κάτι σαν χάος δηλαδή.
Ο Leigh εξετάζει μια πολύ συγκεκριμένη στιγμή της καριέρας τους. Έχουν ήδη ανεβάσει αρκετές όπερες με μεγάλη επιτυχία, η τελευταία τους όμως, "Princess Ida", παίρνει αρνητικές κριτικές και οι εφημερίδες τους κατηγορούν ότι επαναλαμβάνονται. Το ντουέτο βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης, καθώς ο Σαλιβαν καίγεται από την επιθυμία να γράψει κάτι πιο "σοβαρό", όχι με τη συνεργασία πλέον του Γκίλμπερτ. Το οικογενειακό και επαγγελματικό τους περιβάλλον προσπαθεί να τον μεταπείσει. Κάπου εκεί συλλαμβάνουν την ιδέα μιας όπερας με γιαπωνέζικη πλοκή. Παρά τους δισταγμούς ο Σάλιβαν αποφασίζει να συνθέσει και το "Mikado" γίνεται η μεγαλύτερη επιτυχία τους και για πολλούς το καλύτερο έργο τους.
Η ταινία κυλά μεταξύ πρόζας και εκτενών μουσικών αποσπασμάτων από τα έργα των δύο συνεργατών. Ο Leigh εστιάζει κυρίως στους διαφορετικούς χαρακτήρες τους. Βαρύς, αυστηρός, μάλλον καταπιεστικός και μάλλον απαισιόδοξος ο Γκίλμπερτ, χαλαρός, εύθυμος, έτοιμος να γευτεί κάθε χαρά της ζωής ο Σάλιβαν, αποτελούν δύο αντίθετα που έλκονται και, τελικά, δένουν μεταξύ τους αποτελεσματικά. Ο σκηνοθέτης μοιάζει να αγαπά τους βασικούς χαρακτήρες, αλλά και ολους τους άλλους που περνούν από το φιλμ, εστιάζοντας στην προσωπικότητα,. την ιδιοσυγκρασία και τις θετικές ή αρνητικές πλευρές - συχνά αντιοκρουόμενες - του καθενός απ' αυτούς. Τελικά φτιάχνει ένα ανθρωπιστικό φιλμ, που μοιάζει αισιόδοξο, δίχως ωστόσο να κρύβει και τις σκοτεινές πτυχές ορισμένων καταστάσεων.
Το πρόβλημα είναι ότι το βρήκα μάλλον επίπεδο, δίχως κορυφώσεις, και, βέβαια, γνωστό σαν ιστορία για όσους γνωρίζουν τη μουσική και την εποχή αυτή. Ίσως και να με κούρασε σε κάποια σημεία. Τελικά, εκτός από την πιθανή αγάπη του Leigh για τη μουσική των G.& S, μάλλον δεν βρήκα άλλο λόγο να ασχοληθεί με κάτι τέτοιο ένας βαθύς μελετητής συνήθως των σύγχρονων κοινωνικών καταστάσεων. Φυσικά η αναπαράσταση της εποχής είναι άψογη. Ωστόσο το θεωρώ το πιο αδιάφορο φιλμ του Leigh που έχω δει και το συνιστώ κυρίως σε όσους λατρεύουν τα έργα του βικτωριανού ντουέτου.

Ο ΙΔΙΟΦΥΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ Mr. TURNER

Ο βρετανός Mike Leigh είναι βεβαίως περισσότερο γνωστός για τις κοινωνικές ταινίες του, ωστόσο κατά καιρούς κάνει και ταινίες εποχής. Το 2014 αποφασίζει να ασχοληθεί με τον μεγάλο (συμπατριώτη του) ζωγράφο William Turner (1775-1851) - για την ακρίβεια με το τελευταίο τέταρτο της ζωής του, γυρίζοντας το εικαστικότατο "Mr. Turner". 

Ο Τέρνερ θεωρείται μεγάλος όχι μόνο για του αναπαραστατικούς, "ρεαλιστικούς" πίνακές του, αλλά και επειδή οι πίνακες της τελευταίας περιόδου του προοιωνίζουν τον επερχόμενο ιμπρεσιονισμό (οι ιμπρεσιονιστές τον θεωρούσαν πρόδρομό τους). Κι όχι μόνο αυτό. Ορισμένα από τα τελευταία έργα του σχεδόν αγγίζουν τα όρια του αφηρημένου, πριν καν υπάρξει οποιαδήποτε σκέψη για τέτοια ζωγραφική. Όσο ζούσε ήταν ήδη διάσημος και πετυχημένος και θεωρούνταν "μετρ" στην απόδοση του φωτός, το οποίο αποτυπώνεται εκπληκτικά στα υπέροχα τοπία του. Ωστόσο σαν άνθρωπος ήταν αντισυμβατικός και αντιφατικός. "Μονόχνωτος", ακοινώνητος, συχνά αγενής και αλαζόνας, δεν παντρεύτηκε ποτέ αν και είχε κάποιους σταθερούς και μακροχρόνιους δεσμούς. Ζούσε δοσμένος στο πάθος του για τη ζωγραφική, διαθέτοντας εκπληκτική ευαισθησία. Και  - σύμφωνα με την ταινία τουλάχιστον - διέθετε ταυτόχρονα και εσωτερικές αρετές (π.χ. η άρνησή του να πουλήσει σε υψηλότατη τιμή όλα τα έργα του σε συλλέκτη, επειδή ήθελε να τα χαρίσει σε μουσεία "για να τα βλέπουν δωρεάν οι φτωχοί").

Στην ταινία αυτές οι αντιφάσεις δίνονται ανάγλυφα. Φυσικά το φιλμ στηρίζεται κυρίως στην εκπληκτική ερμηνεία του Τίμοθι Σπαλ, ηθοποιού, μεταξύ άλλων, και άλλων ταινιών του Λι. Νομίζω ότι πρόκειται για μία από τις καλύτερες των τελευταίων χρόνων. Εκπληκτική επίσης είναι η εικαστικότατη φωτογραφία, που συχνά μας κάνει να νομίζουμε ότι βρισκόμαστε "μέσα" σε πίνακες του ζωγράφου. 

Τελικά νομίζω ότι αυτό που θέλει να δείξει ο σκηνοθέτης  - εκτός από την θαυμάσια καταγραφή της εποχής - είναι το παράδοξο της τέχνης: Ένας σχεδόν "βάρβαρος" και αντιπαθής τύπος, που περισσότερο μουγκρίζει παρά μιλάει, διαθέτει μια εξαιρετική εσωτερική ευαισθησία, είναι οξυδερκής όχι μόνο σε σχέση με την τέχνη, αλλά και με τις επερχόμενες εποχές και παράγει υψηλής αισθητικής αριστουργήματα. Αυτές οι αντιφάσεις αποτελούν κομμάτι της τέχνης γενικότατα και επιτείνουν το μυστήριό της (φυσικά ο Τέρνερ δεν υπήρξε η μοναδική τέτοια περίπτωση, κάθε άλλο μάλιστα).

Η ταινία μου άρεσε, προειδοποιώ όμως ότι είναι σχετικά αργή, ενώ η "έλλειψη πλοκής" - πρόκειται απλώς για την γραμμική χρονικά καταγραφή των τελευταίων χρόνων του ζωγράφου - ίσως κουράσει κάποιους. Κυρίως όσους δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την τέχνη. Για μένα όμως, για την εκπληκτική της ατμόσφαιρα και για την κατάδειξη του μυστηρίου και των αντιφάσεων της τέχνης, αποτελεί μια από τις καλύτερες της χρονιάς του 14.

ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΓΛΥΚΟΠΙΚΡΗ ΧΡΟΝΙΑ

Ο βρετανός Mike Leigh, από τους σημαντικότερους σύγχρονους ρεαλιστές σκηνοθέτες, ασχολείται συνήθως στο έργο του με καθημερινούς ανθρώπους, συνήθως με προβλήματα απ' αυτά που υποφέρουν άνθρωποι που κι εμείς έχουμε συναντήσει. Άλλοτε σημαντικά και οξυμένα, άλλοτε πιο κοινά και καθημερινά (θυμηθείτε τον "Γυμνό", τα "Κορίτσια καριέρας", το "Μυστικά και Ψέματα" κλπ.). Πολλές φορές καταγράφει την κοινωνική απελπισία γύρω του, μερικές φορές αφήνει χαραμάδες αισιοδοξίας μερικές όχι, πάντοτε όμως αγαπά τους προβληματικούς ή προβληματισμένους του ήρωες, τους αντιμετωπίζει με συμπάθεια και τρυφερότητα.
Στο "Μια Χρονιά Ακόμα" (Another Year, 2010) η προβληματική και δυσλειτουργική καθημερινότητα έχουν η τιμητική τους. Το ενδιαφέρον είναι ότι κεντρικοί ήρωες είναι ένα ηλικιωμένο, ευτυχισμένο ζευγάρι, που ζει αρμονικά και γερνά με ιδανικό τρόπο. Γύρω τους κινούνται ένα πλήθος ανθρώπων, φίλοι, συγγενείς, συνάδελφοι. Η ταινία παρακολουθεί έναν ακριβώς χρόνο από τη ζωή και τα θλιβερά ή ευχάριστα γεγονότα που συμβαίνουν σ' αυτούς και στον περίγυρό τους. Ε, λοιπόν, η επιλογή ακριβώς ενός κεντρικού ευτυχισμένου ζευγαριού, τονίζει τον βαθειά προβληματικό περίγυρο. Όλοι σχεδόν οι γύρω τους υποφέρουν. Μοναξιά (το βασικότερο ίσως πρόβλημα), φόβος και αμηχανία μπροστά στα γηρατειά που έρχονται, ψυχικές δυσλειτουργίες, ένας θάνατος... Έτσι το ζευγάρι φαντάζει σαν ένα είδος όασης και εξαίρεσης σε μια κοινωνική δυστοπία. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι άλλοι ευτυχείς χαρακτήρες, όπως υπάρχουν και στην πραματικότητα άλλωστε, η πλειοψηφία όμως...
Το φιλμ μιλά κυρίως για το χρόνο που περνά και τα άγχη και τους φόβους που συσσωρεύει το πέρασμά του στους ανθρώπους. Τα προβλήματα των περισσότερων από τα πρόσωπά του υποφέρουν βασικά από το φόβο και το άγχος των γηρατειών. Άγχος που, βέβαια, πολλαπλασιάζεται όταν συνυπάρχει με τη μοναξιά, που μοιάζει να είναι η κυρίαρχη κατάσταση της εποχής μας. Ο Leigh πάντως κρατά τις ισορροπίες είτε με την ύπαρξη κάποιων ευτυχισμένων προσώπων, όπως είπαμε, είτε με μικρές, σπάνιες δόσεις χιούμορ. Στα συν και οι θαυμάσιες ηθοποιίες από τους άγνωστους ως επί το πλείστον ηθοποιούς.
Είπαμε, καταγράφει τη ζωή όπως ακριβώς είναι, γλυκειά και πικρή συγχρόνως, με χαρές και λύπες και φόβους. Και ιδιαίτερα τη ζωή της πατρίδας του, της Βρετανίας, αφού όλα τα φιλμ του έχουν ένα ιδιαίτερο αγγλικό χρώμα (ή έλλειψη χρώματος και κυριαρχία του γκρίζου, αν προτιμάτε). Και είναι εξαιρετικός σ' αυτό. Ακριβής ανατόμος της καθημερινότητας, ουδέτερος πλην όμως οξυδερκής παρατηρητής και τρυφερός ταυτόχρονα. Αν σας αρέσει το σινεμά της καθημερινότητας, πιστεύω ότι ίσως πρόκειται για τη σημαντικότερη σύγχρονη περίπτωση.

ΓΕΛΑΣΤΗ, ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗ ΚΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΗ

Είναι αλήθεια ότι το τελευταίο που περίμενα από τον Mike Leigh είναι μια τόσο ανάλαφρη, αστεία και αισιόδοξη ταινία. Συνήθως ο δημιουργός αυτός μας δείχνει ένα βαρύ, μελαγχολικό, σκοτεινό πρόσωπο (θυμηθείτε τον "Γυμνό", τη "Βέρα Ντρέικ" ή το συγκινητικό "Μυστικά και Ψέμματα"). Στο "Τυχερή και ευτυχισμένη" όμως (Happy-Go-Lucky, 2008) πάει ξαφνικά στο άλλο άκρο, παραδίδοντας "με το τσουβάλι" μαθήματα αισιοδοξίας. Ή μάλλον, είναι καλύτερα να το διατυπώσουμε αλλιώς: Ο κόσμος του (το σύγχρονο Λονδίνο δηλαδή) είναι σκοτεινός, φοβισμένος, κλειστός, μοναχικός. Φτάνει να σκεφτείτε τον αμίλητο και μο(υρτζούφλη υπάλληλο του βιβλιοπωλείου, τον σαλταρισμένο δάσκαλο οδήγησης, το προβληματικό παιδάκι στο σχολείο, τις δύο αδελφές της ηρωίδας, μονίμως κακόκεφη η μία, νευρική και καταπιεστική η άλλη... Πλην όμως η δασκάλα Πόπι κινείται μέσα σ' αυτόν τον κόσμο σαν τίποτα απ' όλα αυτά να μη την επηρεάζει, σα να μην αντιλαμβάνεται τη σκοτεινιά γύρω της. Γελά ακατάπαυστα, είναι χαρούμενη, αισιόδοξη και βλέπει τις αντιξοότητες περισσότερο σαν εφαλτήρια για νέες ευκαιρίες.
Ένα κομμάτι της καθημερινής της ζωής παρακολουθεί η ταινία. Το σχολείο όπου διδάσκει, η αγαπημένη φίλη και συγκάτοικός της, η ακανθώδης σχέση της με τον δάσκαλο οδήγησης (ο τύπος είναι απίστευτος, γελοίος και τραγικός μαζί), ένας έρωτας, μια επίσκεψη στην αδελφή της... Σχεδόν τα πάντα γύρω της είναι προβληματικά, όπως είναι συνήθως οι ήρωες του Leigh. Κι όμως, το φιλμ έχει τόσο χιούμορ, ανθρώπινη ζεστασιά, αστείες καταστάσεις και διαποτίζεται τόσο από την αθεράπευτη αισιοδοξία της ηρωίδας του, που γίνεται μια από τις πλέον feel good ταινίες των τελευταίων χρόνων. Πώς το καταφερνει αυτό ο Leigh, και μάλιστα στους ιδιαίτερα σκοτεινούς καιρούς που ζούμε, μόνο αυτός το ξέρει. Δείτε το όμως. Νομίζω ότι θα σας φτιάξει σίγουρα τη διάθεση και είναι και πολύ καλή ηθοποιός η Σάλι Χόκινς.
Ξέρω ότι πολλοί θα θεωρήσουν τη στάση της ηρωίδας και το πνεύμα του φιλμ γενικότερα απλώς χαζοχαρούμενο. "Πώς μπορείς να είσαι τόσο ανάλαφρος και ευτυχισμένος με όσα συμβαίνουν γύρω σου"; (και δεν εννοώ βέβαια όσα μακρινά μαθαίνουμε από τις ειδήσεις, λιμούς, πολέμους, φτώχεια κλπ., αλλά για την άμεση καθημερινότητά μας, που τρομάζει ολοένα και περισσότερους, και η οποία, όπως είπα, δείχνεται ανάγλυφα στο φιλμ). Κι εγώ το σκέφτηκα αυτό. Αφήνω τα συμπεράσματα στην κρίση του κάθε θεατή. Ανεξάρτητα απ' αυτό όμως, νομίζω ότι όλοι θα βγουν χαρούμενοι, έστω κι αν απορρίψουν τη θέση της ταινίας.