"ΕΡΩΤΕΣ, ΦΙΛΙΕΣ" ΚΥΡΙΩΣ ΟΜΩΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ!

Ξέρω. Πολλοί από εσάς δεν αντέχετε τις "ταινίες εποχής", όπου οι γυναίκες φοράνε κρινολίνα και οι ερωτικές σχέσεις περιορίζονται σε δειλά αγγίγματα χεριών. Εντάξει. Γούστα είναι αυτά. Ωστόσο το "Έρωτες & Φιλίες" (Love & Frienship), ταινία εποχής βεβαίως, που βασίζεται μάλιστα σε μυθιστόρημα της Τζέιν Ώστιν, έχει τις ιδιομορφίες του: Κατ' αρχήν γυρίστηκε το 2016 από τον Whit Stillman, δημιουργό με μικρή παραγωγή στο ενεργητικό του, που μέχρι τώρα "ειδικευόταν" σε ένα είδος σύγχρονης γουντιαλενικής μελέτης (με χιούμορ πάντοτε) συγκεκριμένων εύπορων κοινωνικών ομάδων (Metropolitan, Damsels in Distress κλπ.). Είναι λοιπόν η πρώτη φορά που επισκέπτεται το "βαρύ" αυτό είδος. Βαρύ; Όχι ακριβώς. Η άλλη ιδιομορφία είναι ότι το φιλμ, παρά τα δραματικά στοιχεία που περιέχει, είναι κυρίως κωμικό.
Στα τέλη του 18ου αιώνα μια παμπόνηρη, όμορφη, "ζωηρή" και πάνω απ' όλα συμφεροντολόγα χήρα ελίσσεται αδίστακτα ανάμεσα στα υψηλά κοινωνικά στρώματα προσπαθώντας να εξασφαλίσει το δικό της μέλλον, αλλά και αυτό της νεαρής, αγνής, άβγαλτης και ρομαντικής κόρης της. Οι "ελιγμοί" που λέγαμε - σε ερωτικό επίπεδο τουλάχιστον - λαμβάνουν χώρα ανάμεσα σε έναν όμορφο νεαρό κληρονόμο, έναν μεσήλικα παντρεμένο λόρδο και έναν ανόητο (επιεικώς) πλούσιο νέο. Έρωτας; Τι είναι αυτό; Είπαμε: Εδώ υπάρχει μόνο το συμφερον. Φυσικά οι πλεκτάνες και οι ίντριγγές της ανστατώνουν τη ζωή των πεθερικών της, των οποίων την έπαυλη επισκέπτεται -και σχεδόν εγκαθίσταται - με το έτσι θέλω.
Το χιούμορ έχει νομίζω το πάνω χέρι στην ταινία. Ο Στίλμαν χειρίζεται ανάλαφρα το υλικό του και, όπως και η Ώστιν παλιότερα, σαρκάζει την υψηλή κοινωνία, κοινωνία βεβαίως ανδροκρατούμενη, συντηρητική, υποκριτική... ενώ η πονηρή ηρωίδα δεν διστάζει μπροστά σε τίποτα προκειμένου να πετύχει αυτά που θέλει. Η ίδια είναι αντιπαθητική σαν χαρακτήρας, μήπως όμως όλα αυτά είναι τα μόνα όπλα που διαθέτει μια γυναίκα της εποχής;
Δεν το συνιστώ σε όλους (είπαμε στην αρχή άλλωστε), προσωπικά όμως το βρήκα κομψό, συμπαθητικό και αστείο. Ο Στίλμαν παραμένει ένας έξυπνος και λεπτός σκηνοθέτης, ενώ, 20 σχεδόν χρόνια μετά το "The Last Days of Disco" χρησιμοποιεί τις ίδιες ηθοποιούς: Την Κάιτ Μπέικινσέιλ (πρώτη φορά τη βλέπω σε "σοβαρό" ρόλο εποχής) και την Κλόε Σεβινί.

ΟΙ ΚΑΤΑ STILLMAN "ΔΕΣΠΟΙΝΙΔΕΣ ΣΕ ΣΥΓΧΙΣΗ "

Ο Whit Stillman θεωρείται ότι επηρέασε τον Wes Anderson. Κι όμως, στην μετά από 13 ολόκληρα χρόνια επιστροφή του, όταν δηλαδή ο Anderson είναι πλέον διάσημος, η ταινία του Stillman είναι αυτή που μοιάζει να βρίσκεται πολύ κοντά στον κόσμο του, κοντινότερα από όσο οι παλιότερές του. Μιλάμε για το "Damsels in Distress" του 2011 και, σας το λέω από την αρχή, θα το διασκεδάσουν μόνο όσοι έχουν μια μάλλον περίεργη αντίληψη του χιούμορ (κι εγώ ένας απ' αυτούς).
Όπως συνηθίζει πάντα, ο Στίλμαν ασχολείται και εδώ με έναν μικρόκοσμο, αποκομένο από το κοινωνικό περιβάλλον, τον οποίο σατιρίζει. Συγκεκριμένα αυτόν των φοιτητικών κάμπους (και μάλιστα τα γυναικεία μέλη τους). Μόνο που εδώ τίποτα δεν μοιάζει να είναι ρεαλιστικό, αφού επινοεί απίθανους πραγματικά χαρακτήρες (ή ομάδες χαρακτήρων), οι οποίοι συμπεριφέρονται με "κουφό" τρόπο και συζητούν για εξ ίσου "κουφά" θέματα. Ηρωίδες του φιλμ είναι μια παρέα κοριτσιών, συγκάτοικων και φοιτητριών σε κάποιο αμερικάνικο πανεπιστήμιο. Πρόκειται για μια ομάδα από τους πιο ιδιόρυθμους χαρακτήρες που έχουμε δει ποτέ. Και κυρίως η άτυπη "αρχηγός" τους, ένα απίθανο κράμα - μεταξύ άλλων - χριστιανικής ιδεολογίας και συμπάθειας (με επιχειρήματα) μόνο προς... ηλίθιους άντρες, με αποδεδειγμένα δηλαδή χαμηλό IQ. Στο στενό της περίγυρο μια κοπέλα που βλέπει τα πάντα αφ' υψηλού και... παθαίνει διάφορα όταν μυρίσει κάποια άσχημη μυρουδιά, κάποια με τάσεις αυτοκτονίας, που όμως είναι "σιγανό ποτάμι" κλπ. Όλες μαζί διατηρούν με ζήλο ένα... κέντρο πρόληψης αυτοκτονιών, το οποίο είναι μάλλον αχρείαστο. Γύρω από αυτόν τον πυρήνα κινείται ένας αντρικός πληθυσμός αποτελούμενος από εξ ίσου παρίεργους τύπους (μερικοί απ' αυτούς ξεκάθαρα βλάκες).
Όλα θυμίζουν τους απίθανους και συχνά "άνευ λόγους" κόσμους και χαρακτήρες που επινοεί ο Wes Anderson. Οι ήρωες τους Στίλμαν βέβαια, όπως πάντα, μιλούν περισσότερο, αμπελοφιλοσοφούν για πραγματικά απίθανα θέματα, δρουν παράξενα (για να το πούμε ευγενικά), διαθέτουν μια σήμα-κατατεθέν ψυχρότητα και ακαμψία, ερωτεύονται, χωρίζουν ή πέφτουν σε κατάθλιψη, πάντοτε όμως, κι αυτό είναι σίγουρο, απέχουν πολύ από τις συμπεριφορές του μέσου όρου. Α, για να μην το ξεχάσω: Το φιλμ διαθέτει επίσης και μια σκηνή - αφιέρωμα στο "Τρελό Θηριοτροφείο" του Λάντις. Τι άλλο θέλετε;
Προσωπικά το διασκέδασα πολύ, το βρήκα μάλιστα διασκεδαστικότερο από τις παλιότερες ταινίες του δημιουργού. Θα προειδοποιήσω όμως και πάλι ότι το χιούμορ και το όλο παράλογο στοιχείο που διαπερνά την ταινία είναι αρκετά ιδιόρυθμα και, νομίζω, για λίγους. Φοβάμαι ότι πολλοί δεν θα διασκεδάσουν όσο εγώ, πιθανόν μάλιστα να πλήξουν. Εγώ σας προειδοποίησα...

Η ΝΤΙΣΚΟ ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ

Το 1998 ο Whit Stillman γυρίζει την τρίτη του ταινία, το "The Last Days of Disco", η οποία, καλά το καταλάβατε, αναφέρεται ακριβώς στην εποχή που η ντίσκο "τελειώνει" για να δώσει τη θέση της σε άλλου είδους μουσικές (και τρόπους ζωής). Διότι εδώ η ντίσκο αντιμετωπίζεται περισσότερο σαν τρόπος ζωής παρά σαν απλή μουσική μόδα. 
Η ιστορία διαδραματίζεται τα πρώτα - πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 80 και σαν βασικό χώρο έχει μια περίφημη ντισκοτέκ της Νέας Υόρκης. Εργαζόμενοι, ιδιοκτήτες, θαμώνες και άλλοι περιστρέφονται γύρω απ' αυτήν, μιλούν πολύ (όπως συνήθως στα φιλμ του Stillman) λέγοντας κυρίως αμπελοφιλοσοφίες, δημιουργούν και χαλάνε ερωτικές σχέσεις. Κι όλα τελειώνουν (πρόκειται πραγματικά για τέλος εποχής) όταν η ντίσκο κλείνει.
Ο Stillman εξετάζει και πάλι μια μικροομάδα ανθρώπων. Αυτή τη φορά δεν είναι οι ζάπλουτοι γόνοι της αριστοκρατίας της Νέας Υόρκης, όπως στο "Metropolitan", αλλά οι φανατικοί ντισκόβιοι. Κύρια πρόσωπα δυο κολλητές όμορφες κοπέλες - θαμώνες με εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες (η Κέιτ Μπέκινσέιλ και η Κλόε Σεβινί στις αρχές της καριέρας τους). Η πρώτη είναι "εύκολη", κυνική, ακόμα και "κακιά", η δεύτερη πιο ρομαντική και κλειστή, που ψάχνει το μεγάλο έρωτα. Κι οι δυο τους, αλλά και ο αντρικός περίγυρος, συχνάζουν στο περίφημο κλαμπ, κι όχι μόνο αυτό, αλλά κάνουν τα πάντα, χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να περάσουν τη "σκληρή" πόρτα και να μπουν σ' αυτό. Το να μπεις εκεί αποτελεί επιτυχία, δείγμα prestige, ανεβάζει τις μετοχές (και την αυτοπεποίθηση) των ηρώων.
Φυσικά κατά βάθος πρόκειται και πάλι για εσωτερικό κενό. Ο Στίλμαν, με χιούμορ αλλά και συμπάθεια, καταγράφει το κενό αυτό, την ελαφρότητα και το ανούσιο των ζωών των ηρώων του. Αλλά, ταυτόχρονα, και τον λαμπερό, extravagant, κιτς κόσμο της ντίσκο, με τις απίστευτες παρουσίες, την διάχυτη σεξουαλικότητα και ελευθεριότητα, τους ανταγωνισμούς του. Η ελευθεριότητα αυτή, σημειωτέον, κατέρρευσε με την τρομακτική εισβολή του AIDS.
Το φιλμ θεωρείται το γνωστότερο του δημιουργού του, ωστόσο εμένα μ' αρέσει λιγότερο από τα άλλα. Και επι πλέον, μπέρδευα τους αντρικούς ρόλους (το στοιχείο αυτό επεσήμανε και ο ίδιος ο Στίλμαν, που προλόγιζε την προβολή, λέγοντας ότι είναι ένα παράπονο που του γίνεται συχνά για το συγκεκριμένο φιλμ). Όλοι φαίνονταν να μοιάζουν και κάπου έχανα το ποιος είναι ποιος. Κάπου έπληξα επίσης με όλες αυτές τις συζητήσεις και τις εσωτερικές διαμάχες των ηρώων. Αφείστε που ποτέ δεν υπήρξα προσωπικά λάτρης της ντίσκο. Ίσως γι' αυτό, πάντως, κάπου εκτιμώ την όλη προσπάθεια κατάδειξης της εσωτερικής κενότητας. Διάβολε, πρέπει να έχουν στρεβλωθεί πολύ οι αξίες σου αν όλη σου σχεδόν η αξιοπρέπεια και το κοινωνικό σου status εξαρτάται από το αν κάποιος μαλάκας πορτιέρης θα σε αφήσει να μπεις στο κλαμπ ή όχι.
ΥΓ: Σε μια σκηνή - κλείσιμο ματιού η παρέα των ηρώων του Metropolitan μπαίνει σύσσωμη στη ντίσκο για μια βραδιά ξέφρενης διασκέδασης.

METROPOLITAN: ΕΞΥΠΝΟ ΚΑΙ ΚΟΥΡΑΣΤΙΚΟ ΣΥΓΧΡΟΝΩΣ

Είναι δυνατόν μια ταινία να σε κάνει να βαρεθείς καθώς τη βλέπεις, κι όμως να σου αρέσει; Αυτό το παράδοξο μου συνέβει με το "Metropolitan" του 1990 του Whit Stillman. Ο οποίος θεωρείται ότι επηρέασε τον Wes Anderson και γενικά τα φιλμ του διακατέχονται μερικές φορές από έναν υπόγειο σουρεαλισμό.
Ο Stillman, στις λίγες ταινίες του, αρέσκεται, νομίζω, να καταπιάνεται με έναν συγκεκριμένο κάθε φορά μικρόκοσμο και να τον αναλύει. Πολλοί διάλογοι, πάντοτε όμως έξυπνοι έως (όπως προείπαμε) σουρεαλιστικοί, που σου κινούν συχνά το ενδιαφέρον.
Στο "Metropolitan" ασχολείται με μια μικροομάδα που ούτε καν γνωρίζουμε (την υποπτευόμαστε βέβαια) την ύπαρξη και, κυρίως, την καθημερινότητά τους: Με τους νεαρούς γόνους των πολύ - πολύ πλούσιων και αριστοκρατικών οικογενειών της Νέας Υόρκης. Η συγκεκριμένη παρέα (αγόρια και κορίτσια γύρω στα 25) αναλώνουν τη ζωή τους ανάμεσα σε σαλόνια (πολυτελή βεβαίως) και επίσημους χορούς στους οποίους πηγαίνουν ανελλιπώς. Πάνε βέβαια και σε κυριλέ μπαρ και εστιατόρια, οι πρώτες όμως είναι οι βασικές ασχολίες τους. Σπουδάζουν σε ακριβά πανεπιστήμια, είναι καλλιεργημένοι με τον μάλλον σπαστικό τρόπο τους... και κουτσομπολεύουν ασύστολα.
Το φιλμ κινείται ως επί το πλείστον σε σαλόνια και ακριβές εξόδους και δείχνει την παρέα να μιλά ακατάπαυστα (εξ ου και το κουραστικό του πράγματος που δήλωσα στην αρχή). Ως νέοι Βιτελόνι, στην πραγματικότητα δεν κάνουν απολύτως τίποτα και απλώς περιφέρουν την κενή ύπαρξή τους προσπαθώντας να περάσουν την ώρα τους. Ερωτεύονται βέβαια, μετανοιώνουν, χωρίζουν, πηδιούνται πού και πού, και όλα αυτά μοιάζουν να είναι επίσης βασικό θέμα των συζητήσεών τους, όπως και κάθε λογής μάλλον "κουφές" αμπελοφιλοσοφίες.
Πιστεύω ότι στόχος του Stillman είναι ακριβώς η κατάδειξη της απόλυτης κενότητας της παρασιτικής και καθόλου δημιουργικής ουσιαστικά ομάδας. Προσοχή όμως: Ενώ συνολικά είναι αντιπαθείς και συντηρητικοί ως εκεί που δεν παίρνει, μερικοί απ' αυτούς σε ατομικό επίπεδο έχουν τις ευαισθησίες, το ρομαντισμό, τις ανησυχίες τους ή μπορεί να είναι καλόψυχοι (μερικοί λέω), οπότε ο θεατής ίσως συμπαθήσει κάποιους, ακόμα και συμπάσχει μαζί τους. Ωστοσο η τεράστια κενότητα και βαρεμάρα της συνολικής τους ύπαρξης παραμένει στο ακέραιο.
Η κριτική στρέφεται και προς τον μοναδικό προλεταριακής καταγωγής τύπο που καταφέρνει να εισχωρήσει στην παρέα, έχοντας μάλιστα και ουτοπικά σοσιαλιστικά οράματα (που φυσικά οι υπόλοιποι πρώτη φορά ακούνε)! Από τη μία κατακρίνει ανοιχτά τον τρόπο ζωής τους, από την άλλη έλκεται απ' αυτόν και προσπαθεί να γίνει όσο περισσότερο μπορεί αναπόσπαστο μέρος της παρέας (και της τάξης τους).
Η ταινία κυλά αργά, σχεδόν δίχως πλοκή, με κάποια φλερτ και έρωτες, και κινείται κάπως μόνο προς το τέλος. Εκεί όμως ο Στίλμαν βρίσκει την ευκαιρία να "αδειάσει" εντελώς όλους αυτούς του κηφήνες, δείχνοντας ότι ακόμα και αυτή η τόσο κολλητή παρέα, δεν είναι παρά μια λυση ανάγκης και δεν έχει καθόλου βαθιές ρίζες φιλίας. Στο μεταξύ είναι απίστευτο να βλέπεις τόσο συντηρητισμό, τέτοια ντυσίματα (φράκα, κοστούμια, φορέματα σαν νυφικά) στη δεκαετία του 80, τόση άγνοια της πολιτικοκοινωνικής πραγματικότητας που τους περιβάλλει. Είναι σα να μην πήραν ποτέ χαμπάρι τη δεκαετία του 60 και όσες αλλαγές επέφερε αυτή στην καθημερινότητα των δυτικών ανθρώπων. Και είναι απίστετυτο επίσης να μαθαίνεις για το τυπικό των χορών που πρέπει να παρευρεθούν, με συγκεκριμένους συνοδούς και τρόπους εμφάνισης, λες και βρισκόμαστε στις Βερσαλίες. Μα, διάβολε, υπήρχαν όλα αυτά στα 80ς σ' αυτούς τους τόσο γελοίους υψηλούς κύκλους;
Γι' αυτό σας είπα: Ενώ βαριόμουν κατά τη διάρκεια της προβολής, τελικά μου άρεσε. Ίσως μάλιστα να θέλει ο σκηνοθέτης να κάνει τον θεατή να βαρεθεί ακριβώς για να δείξει την αχρηστία και γελοιότητα της ύπαρξης όλων αυτών, ακόμα κι αν κάποιες στιγμές γίνονται αξιαγάπητοι. Όλη αυτη η καταγραφή της κενότητας (διανθισμένη με στοιχεία κομεντί) και οι συχνά έξυπνοι διάλογοι που περιέχει με έκαναν τελικά να εκτιμήσω την ταινία. Και κατανοώ γιατί αυτή αποτελεί ένα είδος καλτ για κάποιους σινεφίλ.