ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΣΤΟ "ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΝΟΣ ΑΛΛΟΥ"

Το πρόσωπο ενός άντρα παραμορφώνεται φριχτά από ατύχημα. Ένας ψυχίατρος του προτείνει να δοκιμάσει μια μάσκα με τα χαρακτηριστικά ενός αγνώστου, που εφαρμόζει τέλεια στο πρόσωπο και ουδείς μπορεί να αντιληφτεί ότι πρόκειται για μάσκα. Έτσι, ουσιαστικά, όταν την φορά ο ήρωας γίνεται ένας άλλος άνθρωπος, δίχως παρελθόν, δεσμούς και ταυτότητα, άγνωστος και, κατά συνέπεια, ελεύθερος. Το θέμα - το πείραμα του γιατρού στην ουσία - είναι αν, όντας άγνωστος και μη ανιχνεύσιμος, μπορεί κανείς να διατηρήσει την ηθική του. Ή, αν θέλετε αλλιώς, αν η ηθική είναι τελικά μέρος της φύσης μας ή ένας κοινωνικός καταναγκασμός. Ή, πάλι, αν η απόλυτη ελευθερία και ατιμωρησία βγάζει το "καλό" ή το αρνητικό στοιχείο μέσα μας. Κι αν απελευθερώνει ανομολόγητες επιθυμίες...
Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα που ανακύπτουν από το εκπληκτικό "Πρόσωπο ενός άλλου" (1966) του κορυφαίου, τελικά, ιάπωνα Hiroshi Teshigahara (1927-2001). Θέλω να πω από την αρχή ότι η ταινία χαρακτηρίζεται από απόλυτη πρωτοπορία, τόσο, που σε κάποιες στιγμές της μπορεί να θεωρηθεί πειραματική. Άρα προορίζεται κυρίως για σινεφίλ (αν και νομίζω ότι όλοι μπορούν να εντυπωσιαστούν από το στιλ και τις εικόνες της). Αυτό που είναι κοινό με τις άλλες ταινίες του δημιουργού της είναι το κλιμα του αλλόκοτου και το φανταστικό στοιχείο που υπάρχει κι εδώ - και μάλιστα ακόμη εντονότερα. Μόνο που εδώ οι πειραματισμοί, οι συμβολισμοί, ο σουρεαλισμός είναι περισσότεροι από τις άλλες δύο ταινίες του που έχω δει. Εικόνες που σου κόβουν την ανάσα εμφανίζονται απροειδοποίητα - και συχνά δίχως άμεση συνάφεια με το στόρι -, ενώ τα σκηνικά, οι σκηνοθέτικοί ακροβατισμοί, ο τρόπος κινηματογράφησης, παραπέμπουν σε ένα αλλόκοτο σύμπαν, που θυμίζει πολύ επιστημονική φαντασία. Μέρος των πειραματισμών και μια δεύτερη, άσχετη ιστορία, που προχωρά παράλληλα μ' αυτή που ήδη αναφέραμε στην αρχή. Το κοινό τους είναι τα παραμορφωμένα πρόσωπα. Μια όμορφη κοπέλα, με το μισό πρόσωπο κατεστραμένο από την πυρηνική έκρηξη του Ναγκασάκι, πασχίζει να ενταχτεί στον κοινωνικό της περίγυρο και φτάνει σε μια παράδοξη, αιμομικτική σχέση. Οι δύο ιστορίες δεν συναντιούνται πουθενά.
Ίσως στο θεατή να μείνουν ορισμένα ερωτηματικά για έντονα φορτισμένες, πανέμορφες εικαστικά, αλλά και αινιγματικές εικόνες που παρεμβάλλονται. Ωστόσο, και παρά τις όποιες απορίες, δύσκολα μπορεί κανείς να ξεφύγει από τη σκοτεινή σαγήνη μιας από τις πιο παράξενες ταινίες που έγιναν ποτέ. Σινεφίλ ή μη, θα σας τη συνιστούσα ανεπιφύλακτα.

"Ο ΛΑΚΚΟΣ" : ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η δεύτερη ταινία του Hiroshi Τeshigahara (1927-2001) που είδα, «Ο Λάκος» (Otoshiana) του 1962, πριν δηλαδή από τη «Γυναίκα της Άμμου», επιβεβαίωσε τη γνώμη μου γι’ αυτόν: Ότι δηλαδή πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό και με ιδιαίτερο στιλ σκηνοθέτη.
Τα χαρακτηριστικά της ¨Γυναίκας της Άμμου» υπάρχουν κι εδώ: Υποβλητική ασπρόμαυρη φωτογραφία, ατμόσφαιρα και μια γενική αίσθηση του αλλόκοτου. Ίσως στον «Λάκκο» να μην υπάρχει ακριβώς μια τόσο κλειστοφοβική κατάσταση όπως σ’ αυτή, αλλά κι εδώ νοιώθεις κάτι πνιγηρό, μια αίσθηση απομόνωσης, ερήμωσης, εγκλωβισμού και αδιέξοδου. Γυμνά τοπία, εγκαταλειμμένα, έρημα χωριά, μια αίσθηση ότι και τα πιο ευτελή αντικείμενα έχουν αξία…
Ο λάκκος του τίτλου αναφέρεται σε ένα ορυχείο. Η ανεξήγητη αρχικά δολοφονία ενός κακόμοιρου, πάμπτωχου περιπλανώμενου που ψάχνει για δουλειά από τόπο σε τόπο, η ύπαρξη μιας μάρτυρος, ένας μυστηριώδης τύπος ντυμένος στα λευκά… συνθέτουν μια σχεδόν αστυνομική ιστορία, η οποία σύντομα βουτά στο χώρο του μεταφυσικού καθώς εμφανίζονται φαντάσματα και απροσδόκητα καταλήγει σε μια καθαρά πολιτική ταινία, που καταγγέλλει αδίσταχτους ισχυρούς που χρησιμοποιούν κάθε μέσο και ίντριγκα προκειμένου να μην απειληθεί η εξουσία τους.
Δείτε το και ανακαλύψτε έναν πολύ προσωπικό δημιουργό που καταπιάνεται με παράδοξες ιστορίες και καταστάσεις, δίχως αυτό να τον κάνει να υστερεί καθόλου στη μελέτη κοινωνικών και ψυχολογικών πτυχών, σύνθετων και πολύπλοκων, της ανθρώπινης ύπαρξης.

ΟΙ ΑΜΜΟΛΟΦΟΙ ΚΑΙ Ο ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΣ

Θα πω από την αρχή ότι η "Γυναίκα στους Αμμόλοφους" (Suna no onna) του Hiroshi Teshigahara (1927-2001) του 1964 είναι μια ταινία που βλέπεται δύσκολα, σχεδόν βασανιστικά. Ασπρόμαυρη, με μεγάλη διάρκεια (146') και περιορισμένη (πόσο υποβλητική όμως) "ποικιλία" εικόνων. Όλα αυτά όμως δεν την εμποδίζουν να είναι εξαιρετική, ίσως και αριστουργηματική. Δεν θα σας πω πολλά για την ιστορία, αφού ακόμα και αυτό που αποκαλύπτεται στο πρώτο μόλις εικοσάλεπτο είναι σοκαριστικό και οποιαδήποτε περιγραφή θα ισοδυναμούσε με spoiler. Μόνο ότι ένας ερασιτέχνης εντομολόγος, ψάχνοντας για σπάνια έντομα σε μια περιοχή γεμάτη αμμόλοφους, αναγκάζεται να περάσει τη νύχτα του σε ένα σπίτι χτισμένο (θαμμένο σχεδόν) στον πάτο μιας τρύπας στην άμμο, όπου κατοικεί μια γυναίκα που χρειάζεται να δουλεύει καθημερινά πολύ σκληρά για να μη θαφτεί κυριολεκτικά κάτω από τόννους ύπουλης άμμου.
Βασισμένο στο πολύ δυνατό βιβλίο του Κόμπο Άμπε και πολύ πιστό σ' αυτό, το φιλμ σε στοιχειώνει με τις εικόνες του μισοερειπωμένου σπιτιού και, κυρίως, της πανταχού παρούσας άμμου, ύπουλης, ασυγκράτητης, που τρυπώνει παντού, που κυλά σα νερό και καταστρέφει, σαπίζει τα πάντα στο διάβα της. Η ερωτική ιστορία μυρίζει ιδρώτα, αποπνέει ζέστη, μοιάζει να πνίγει τον θεατή, όπως και τους ήρωες. Απόλυτα κλειστοφοβική, πνιγηρή ατμόσφαιρα, γεμάτη εικόνες που χαράσονται στη μνήμη, θέτει ταυτόχρονα μια μακρά σειρά από ερωτήματα για την ανθρώπινη κατάσταση: Αρκεί η ικανοποίηση των πολύ βασικών και μόνο ενστίκτων για να ζήσει ο άνθρωπος; Πόσο δυνατή είναι η ρουτίνα της καθημερινότητας (το βόλεμα, αν θέλετε να το πείτε αλλιώς) και πόσο είμαστε στ' αλήθεια διατεθειμένοι να ξεφύγουμε απ' αυτήν; Πόσο πραγματικά θέλουμε την ελευθερία και, κυρίως, τι κάνουμε αν φτάσει η κρίσιμη στιγμή να επιλέξουμε; Είναι τελικά, τόσο δυστυχισμένοι όσο φαίνονται οι παγιδευμένοι ήρωες; Ο Teshigahara, από τους μεγαλύτερους, πλην όμως άγνωστους στη Δύση γιαπωνέζους σκηνοθέτες, θέτει τα ερωτήματα και αφήνει ανοιχτές τις απαντήσεις. Δεν παραλείπει όμως να τονίσει τον βασικό ρόλο του κοινωνικού περίγυρου στη δύναμη της ρουτίνας, του ασφυκτικού (συμβολικού) εγκλεισμού.
Εξαιρετικά δυνατή, κλασική ταινία, υποψήφια για Όσκαρ στην εποχή της, βλέπεται δύσκολα όπως είπα στην αρχή, αφού έχει τη φοβερή δύναμη να μεταδίδει την ασφυκτική της ατμόσφαιρα στον θεατή, πλην όμως πιστεύω ότι πραγματικά αξίζει τον κόπο.