Ο ΦΡΑΝΤΣ ΛΙΣΤ ΩΣ ΡΟΚ ΣΤΑΡ

Ο βρετανός Ken Russell είναι ο σκηνοθέτης που ευκολότερα από οποιονδήποτε άλλον θα χαρακτήριζα "σαλταρισμένο". Πληθωρικός, μονίμως παραληρηματικός, δημιούργησε ταινίες που μπορείς να θαυμάσεις ή/και να σε απωθήσουν απόλυτα. Μετά το "Tommy", τη μεταφορά στην οθόνη της περίφημης ροκ όπερας των Who, ο Russell συνεργάζεται ξανά με τον Ρότζερ Ντάλτρεϊ, τον τραγουδιστή του συγκροτήματος και, εν έτει 1975, γυρίζει τη "Lisztomania". Όπου, σε πραγματικό παραλήρημα, μας δίνει μια παρανοϊκή βιογραφία του ούγγρου συνθέτη Frantz Liszt παρουσιάζοντάς τον ως απόλυτο ροκ σταρ.
Ο Λιστ λοιπόν είναι σούπερ σταρ, τα κορίτσια του 19ου αιώνα ουρλιάζουν υστερικά στις εμφανίσεις του όπως ακριβώς έκαναν οι κοπέλες με τους Beatles, ο Λιστ με τη σειρά του, ως καλός ροκ σταρ, πηδάει ό,τι βρίσκει μπροστά του, ενώ ο Βάγκνερ είναι αρχικά επαναστάτης. Στη συνέχεια όμως μετατρέπεται στον ουσιαστικό ιδρυτή του... ναζισμού σε σκηνές όπου παρουσιάζεται ουσιαστικά ως Χίτλερ (ενώ, σημειωτέον, είναι και βρικόλακας) να φτιάχνει, ως άλλος Φρανκενστάιν, τον τέλειο Άριο. Οι αναφορές στο ροκ και τον 20ό αιώνα εν γένει είναι πάμπολλες, οι φαλλοί σε όλα τα μεγέθη έχουν την τιμητική τους - αποτελούν σχεδόν το κυρίαρχο μοτίβο του φιλμ... κι αυτά είναι λίγα μόνο απ' όσα συμβαίνουν με ντελιριακό τρόπο, εν μέσω δυνατής μουσικής που είναι μεταξύ ροκ και κλασικής, σ' αυτό το το μιούζικαλ / κωμωδία / παρωδία / βιογραφία.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι τόσο, μα τόσο μπαρόκ και βαρυφορτωμένο, που εμένα τουλάχιστον με κούρασε. Νομίζω ότι μάλλον σαν αχταρμά θα το χαρακτήριζα. Σαν ο Ράσελ να έχει αληθινή "τρικυμία εν κρανίω". Μπορεί να έχει αρχικά πλάκα η ιδέα να μετατρέψεις τον 19ο αιώνα και τη σκηνή της κλασικής μουσικής σε ροκ εντ ρολ τσίρκο, σε μέσα 20ού δηλαδή, αλλά τόσο το βαρυφόρτωμα που περιέγραψα όσο και η παντελής σχεδόν έλλειψη σεναριακού ειρμού, σε συνδυασμό με το πλήθος σεναριακών αυθαιρεσιών, είναι πιστεύω "too much" και, τελικά, θεωρώ ότι η ταινία κατέχει περίοπτη θέση στο πάνθεον των πιο κιτς ταινιών που έγιναν ποτέ.
Αν τώρα αντιστρέψουμε τα πράγματα και αποκτήσουμε μια δόση διαστροφής, ίσως ακριβώς ο τόσος αχταρμάς, η βαβούρα και η συσσώρευση κιτς να μετατρέψουν την ταινία σε καλτ. Δεν ξέρω. Σίγουρα όμως μιλάμε για ένα κινηματογραφικό αξιοπερίεργο. Σαν τέτοιο ίσως θελήσει να το δει κανείς. Αν μάλιστα είναι και λάτρης του κλασικού ροκ, θα "απολαύσει", εκτός της κακής ηθοποιίας του Ρότζερ Ντάλτρεϊ, και τον Rick Wakeman, οργανίστα τότε των Yes, σε ρόλο... τέρατος του Φρανκενστάιν και τον Ringo Star ως... πάπα! Καλή χώνεψη.

ΟΙ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΥΑΛΟΥ ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ

Ο Ken Russell είναι, πολύ απλά, ένας σαλταρισμένος σκηνοθέτης. Είναι σα να έχει πέσει μικρός σε ένα καζάνι με LSD και η επίδραση να είναι μόνιμη πάνω του. Τα αποτελέσματα του ατέλειωτου αυτού τριπ κυμαίνονται από σπάνιες οπτικές εμπειρίες έως overdose κιτς, πάντοτε όμως χαρακτηρίζονται από το στοιχείο του υπερβολικού.
Στις "Ανεξέλεγκτες Καταστάσεις" (Altered States, 1980), μοιάζει αρχικά να ελέγχει την καλπάζουσα φαντασία του, σιγά - σιγά όμως χάνεται (όπως συνήθως) σε ένα ακόμα ψυχεδελικό τριπ. Ωστόσο, συνολικά, το φιλμ αυτό παραμένει νομίζω από τις πιο δομημένες ταινίες του. Και διαθέτει και μια ενδιαφέρουσα προβληματική.
Ένας επιστήμονας κάνει πειράματα στον εαυτό του με τους γεμάτους νερό θάλαμους όπου το "πειραματόζωο" αιωρείται επί ώρες μέχρι να χάσει τις αισθήσεις του όπως τις αντιλαμβανόμαστε (τέτοια πειράματα είχαν όντως γίνει στη δεκαετία του 60) και με μια ψυχεδελική ουσία από το Μεξικό, με αποτέλεσμα να παλλινδρομήσει στο χρόνο, να επιστρέψει ακόμα και στην αρχή της ζωής και να βιώσει τον απόλυτο τρόμο. Τα όρια επιστήμης και μεταφυσικής, φυσικού και υπερβατικού, βιωμένης εμπειρίας και παραίσθησης μοιάζουν να καταλύονται.
Παράλληλα ο Russell προβληματίζεται πάνω στην αντίθεση ενστίκτου / πολιτισμού. Η επιστροφή στην κατάσταση του ζώου, όπου κυριαρχεί το καθαρό ένστικτο, είναι καταστροφική, ανεξέλεγκτη, βίαιη, ταυτόχρονα όμως απόλυτα απολαυστική, ηδονική. Καταλύει κάθε έννοια πολιτισμού και κοινωνίας, σε κάνει όμως να βιώσεις αυθεντικές εμπειρίες που αποκλείεται να βιωθούν σε μια οποιαδήποτε οργανωμένη κοινωνία, από τη βαθειά αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Άλλος ένας παράλληλος προβληματισμός είναι αυτός της λειτουργίας των παραισθησιογόνων (που ενδιαφέρει, νομίζω, πάντοτε τον Russell) καθώς όλη η ταινία μπορεί να ειδωθεί και σαν ένα τέτοιο "ταξίδι". Το τέλος βέβαια, ο απόλυτος τρόμος όταν το πράγμα έχει φτάσει σε επικίνδυνα όρια και η "δήλωση" ότι, τελικά, μόνο η αγάπη σώζει, μπορεί να γίνει αποδεκτή από πολλούς, μπορεί και όχι. Το ίδιο και το φινάλε, που πολλοί θα θεωρήσουν απότομο και άγαρμπο, αλλά στο μεταξύ το ταξίδι μέχρι εκεί είναι πολύ πλούσιο.
Η ταινία είναι βυθισμένη σε πλήθος από οπτικά εφφέ (πριν από την εποχή των κομπιούτερ, υπενθυμίζω) που μέχρι σήμερα φαίνονται εντυπωσιακά. Το τελικό ταξίδι βέβαια είναι, νομίζω, αρκετά επηρεασμένο από το αντίστοιχο του "2001: Οδύσσεια του Διαστήματος", ωστόσο το φιλμ διαθέτει μια διαφορετική λογική. Είτε μείνετε άναυδοι όμως είτε θυμώσετε, νομίζω ότι αποτελεί ένα σημαντικό φιλμ στο χώρο του φανταστικού, ενώ ο Russell παραμένει απόλυτα παραληρηματικός και παραισθητικός, όπως στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του.