"AMERICAN GRAFFITI" : ΑΙΩΝΙΟΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

Μακρινό 1973. Ένας άγνωστος νέος σκηνοθέτης γυρίζει τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του (είχε γυρίσει και πολλές μικρού μήκους). Το φιλμ διέθετε άγνωστους, νεαρούς τότε ηθοποιούς και λέγόταν "American Graffiti" ("Νεανικά Συνθήματα" στην Ελλάδα). Ο σκηνοθέτης ήταν ο George Lucas.

Βρισκόμαστε στο 1962 (10 χρόνια πριν το γύρισμα της ταινίας). Κάπου στην Καλιφόρνια, την τελευταία νύχτα του σχολείου οι έφηβοι της πόλης και πρώην πλέον συμμαθητές το γιορτάζουν δεόντως ξενυχτώντας με όλους τους πιθανούς τρόπους. Πολλοί απ' αυτούς την επόμενη κιόλας μέρα θα φύγουν σε άλλες πόλεις για το κολέγιό τους. Είναι η τελευταία τους νύχτα στην πόλη.

Το φιλμ διαδραματίζεται σε μία και μόνο νύχτα, από νωρίς έως το ξημέρωμα. Δεν έχει νομίζω νόημα να σας πω τι ακριβώς συμβαίνει. Όλα όσα μπορούν να συμβούν μια τέτοια βραδιά : Ξέφρενα πάρτι, κόντρες με αυτοκίνητα, εφηβικοί έρωτες και υποσχέσεις που αρχίζουν ή τελειώνουν, πολύ αλκοόλ, παρέες που ανταγωνίζονται κλπ. κλπ. κλπ. Ουσιαστικά δεν υπάρχει μια ενιαία ιστορία ούτε ένας κύριος πρωταγωνιστής. Υπάρχουν μικρές ιστορίες που μπλέκονται μεταξύ τους, τύποι που χάνονται και επανεμφανίζονται, ξεφάντωμα και συγκίνηση που εναλλάσσονται κλπ. 

Η ουσία του πράγματος είναι ότι το φιλμ καταγράφει με άριστο τρόπο την ατμόσφαιρα της εποχής, μια εποχής αισιοδοξίας ακόμα για την Αμερική (και για ολόκληρη τη Δύση μάλλον, παρά το άγχος του Ψυχρού Πολέμου που υπέβοσκε). Τα αστραφτερά αυτοκίνητα, το απόλυτο φετίχ των αμερικάνων, το πανταχού παρόν ροκ εντ ρολ, οι τρόποι που αντιλαμβάνονταν τον έρωτα κλπ. Όσο για το σάουντρακ, τι να πούμε; Μέσα απ' αυτό περνά με άψογο τρόπο όλη η μουσική των πρώτων χρόνων των 60ς, όλων των ειδών (το "επαναστατικό" ροκ εντ ρολ συνυπάρχει με τους παλιότερους κρούνερς). Ο διπλός δίσκος με το σάουντρακ είχε γίνει μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της χρονιάς στις ΗΠΑ. Όσο για τους άγνωστους τότε ηθοποιούς, θα ανακαλύψετε τον Ρίτσαρντ Ντρέιφους, τον Χάρισον Φορντ σε μια από τις πρώτες εμφανίσεις του, αλλά και τον Ρον Χάουαρντ, γνωστό σκηνοθέτη αργότερα.  

Ας μη γράφω πολλά. Το φιλμ όσο κυλούσε με έβαζε σιγά - σιγά μέσα σ' όλο αυτό το κλίμα και... απλώς το απόλαυσα!

ΟΡΓΟΥΕΛΙΚΟ "THX 1138"

Σπάνια στην ιστορία του σινεμά το ντεμπούτο ενός δημιουργού υπήρξε τόσο, μα τόσο διαφορετικό από το υπόλοιπο έργο του. Αφορμή για τη σκέψη αυτή μου έδωσε το "THX 1138", πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του George Lucas στα 1971. Πρόκειται για φιλμ επιστημονικής φαντασίας, τυπικό δείγμα μελλοντικής δυστοπίας, που, όπως όλες οι ταινίες του είδους, χρωστά πολλά στο κλασικό "1984" του Όργουελ. Στη συγκεκριμένη ταινία όμως υπάρχουν αρκετές ιδιαιτερότητες. Με σημαντικότερη το γεγονός ότι πρόκειται για ένα σχεδόν πειραματικό φιλμ, το οποίο μάλιστα χαρακτηρίζεται από έναν ιδιαίτερο μινιμαλισμό.
Σε μια μελλοντική κοινωνία οι άνθρωποι ζουν κάτω από την επιφάνεια της γης, σε ένα αποστειρωμένο, υψηλής τεχνολογίας τεχνητό περιβάλλον. Όλοι μιλούν με αριθμούς και σταστιστικές, η παραγωγή προϊόντων και η κατανάλωση θεοποιούνται, τα συναισθήματα, ο έρωτας και το σεξ απαγορεύονται αυστηρά... Όπως και στο προαναφερθέν "1984" δηλαδή, με μόνη διαφορά τη σχεδόν ρομποτοποιημένη παραγωγή και γενικότερα την πολύ υψηλή τεχνολογία που κυριαρχεί. Όταν κάποιος από τους κατοίκους αρχίζει να διαφέρει, υποχρεώνεται να υποστεί τις συνέπειες και, τελικά, προσπαθεί να δραπετεύσει απ' αυτόν τον κόσμο.
Η ταινία παρακολουθείται σχετικά δύσκολα. Τόσο έξ αιτίας της γλώσσας που χρησιμοποιεί, γεμάτης με επίτηδες ακατανόητους όρους και αριθμούς, όσο και λόγω της ελλειπτικής αφήγησης, οποία αφήνει κάποια κενά. Και, βέβαια, στη δυσκολία αυτή συμβάλλει κυρίως η ίδια η πολύ χαρακτηριστική της εικόνα. Ο Lucas χρησιμοποιεί κυρίως το απόλυτο, εκτυφλωτικό λευκό, τονίζοντας έτσι την απόλυτη έλλειψη background και οποιασδήποτε ποικιλίας από τον κόσμο που περιγράφει. Ορίζοντας δεν υπάρχει. Το πάνω και το κάτω συγχέονται. Σε κάποιες σκηνές οι ήρωες μοιάζουν να πλέουν σε ένα απόλυτο, ομογενοποιημένο λευκό, όπως στα λευκά είναι ντυμένοι και οι ίδιοι. Σπάνια ο κινηματογράφος έχει συλλάβει τόσο ταιριαστές εικόνες για να μας δώσει την έλλειψη ποικιλίας, τη συναισθηματική νέκρα και την καταπίεση που επικρατεί σ' έναν κόσμο.
Ο σκηνοθέτης μοιάζει να μην ενδιαφέρεται (συνειδητά μάλλον) για πολλές - πολλές εξηγήσεις για τα όσο συμβαίνουν. Μάλλον θέλει κι ο ίδιος να δημιουργήσει κάποια αφηγηματικά κενά στον θεατή. Γι' αυτό σας είπα ότι πρόκειται για σχεδόν πειραματική ταινία. Και γι' αυτό μπορεί να κουράσει αρκετούς. Αλλά έτσι δεν γίνεται συχνά με ανήσυχους, εικονοκλάστες νεαρούς δημιουργούς; Σαν ντεμπούτο πάντως, έχει πολύ ενδιαφέρον. Ποιος να φανταζόταν τότε την τόσο διαφορετική συνέχεια, με τους Πόλεμους των Άστρων και τα ανεξάντλητα θαρρείς franchise τους...

Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ ΤΟΥ STAR WARS ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΜΕΤΑ Ι

Μετά πολλά πολλά χρόνια βρήκα χρόνο (και κέφι) να ξαναδώ και τις τρεις ταινίες της αυθεντικής τριλογίας των "Star Wars". Ήμουν περίεργος για την εντύπωση που θα μου έκαναν σήμερα. Πριν απ' αυτό όμως οφείλω να ομολογήσω ότι ποτέ δεν υπήρξα φανατικός της θρυλικής σειράς. Με διασκέδασε σαφέστατα, αλλά μέχρι εκεί. Ευχαρίστως την ξαναείδα, αλλά, και πάλι, μέχρι εκεί. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.
Βρισκόμαστε στα 1977 όταν ο νέος τότε George Lucas, με δυο - τρεις συμπαθητικές ταινίες στο ενεργητικό του, γυρίζει το Star Wars. Φυσικά ούτε κι ο ίδιος φανταζόταν τι έμελλε να ακολουθήσει.
Βλέποντάς τη σήμερα μπορώ να πω ότι τη βρίσκω μάλλον αφελή. Αυτό όμως δεν της στερεί την μεγάλη σημασία: Το φιλμ συνδυάζει έξυπνα την επιστημονική φαντασία με το υπερφυσικό, μαγικό στοιχείο (τη "Δύναμη" φυσικά, που είναι κάτι μεταξύ θρησκείας και παραψυχολογικών δυνάμεων). Συγχρόνως διαθέτει όλη την ευχάριστη αφέλεια και αφηγηματική δεινότητα των παραμυθιών, τη συνεχή δράση, αλλά και το μεγάλο θέαμα, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν κομπιούτερ και τα blockbuster δεν ήταν αυτά που ξέρουμε (και έχουμε βαρεθεί) σήμερα. Νομίζω ότι το μυστικό της επιτυχίας βρίσκεται ακριβώς εκεί: Στην εποχή.
Η αληθινή καινοτομία του Lucas βρίσκεται στο ότι, σε μια πολιτικοποιημένη εποχή, με νωπές ακόμα τις ανατροπές της δεκαετίας του 60, αποφασίζει να κάνει αυτό που για τότε ήταν το άκρο άωτο της καθαρής ψυχαγωγίας και τίποτα παραπάνω ή, αν θέλετε, να απενοχοποιήσει την καθαρή διασκέδαση. Σήμερα αυτό είναι κανόνας. Είναι το πρώτο που κυνηγάνε τα μεγάλα στούντιο. Τότε όμως δεν ήταν καθόλου αυτονόητο. Και, για να περάσει ακόμα περισσότερο το μήνυμα "ξεχάστε κάθε προβληματισμό. Εδώ έρχεστε να το ευχαριστηθείτε και μόνο" διαλέγει την ξεχασμένη δομή των παλιών κινηματογραφικών σίριαλ, που για να τα παρακολουθήσεις έπρεπε να ξέρεις τι είχε συμβεί στα προηγούμενα επεισόδια και στο τέλος σε άφηναν σε κρίσιμο σημείο, ώστε να περιμένεις με αγωνία το επόμενο. Έτσι ξεκινάμε ξαφνικά από το "Επεισόδιο IV" (δίχως φυσικά να έχει προηγηθεί κάτι άλλο), πράγμα που αποτελεί ένα πανέξυπνο κλείσιμο του ματιού τόσο στις νέες τότε γενιές, όσο και σε παλαιότερους σινεφίλ. Βεβαίως ο Λούκας ήταν και ικανός σκηνοθέτης για να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον με τη συνεχή δράση, τα κυνηγητά των διαστημοπλοίων και τα εντυπωσιακά εξωγήινα περιβάλλοντα, κατασκευές και πλάσματα. Και υπήρχαν και δύο πασίγνωστοι "κλασικοί" ηθοποιοί, ο Άλεκ Γκίνες και ο Πίτερ Κάσινγκ σαν κερασάκι στην τούρτα.
Έτσι μια απλή ταινία, στην οποία, αν τη δούμε ψύχραιμα, μπορούμε να εντοπίσουμε πλήθος από σεναριακές ευκολίες (που λύνονται με το εύκολο εύρημα των τερατωδών συμπτώσεων) και αφέλειες, μέτριες ηθοποιίες και αρκετά κενά, μετατρέπεται σε ένα σημείο αναφοράς της σύγχρονης ποπ κουλτούρας, δημιουργεί μια αληθινή "δυναστεία" (όχι μόνο κινηματογραφική, αν αναλογιστούμε τα εκατοντάδες προϊόντα που σχετίζονται με τους "Πολέμους των Άστρων") και εκατομμύρια φανατικών πιστών ανά τον κόσμο, ενώ η λάμψη της δεν έχει ξεθωριάσει μέχρι σήμερα. Δεν είναι τυχαίο ότι λίγα χρόνια μετά - και ενώ ακόμα η εποχή είναι σχετικά "παρθένα" από τέτοιες απόπειρες - ο Σπίλμπεργκ δημιουργεί άλλη μια φοβερά πετυχημένη saga (που προσωπικά μ' αρέσει περισσότερο), με τις ίδιες ακριβώς "ιδεολογικές" προδιαγραφές, αυτή του Ιντιάνα Τζόουνς.
Μη εκλάβετε όλα τα παραπάνω σαν γκρίνια. Ξαναβλέποντας το πρώτο Star Wars δεν βαρέθηκα. Απλώς έκανα κάποιες πιο ψύχραιμες παρατηρήσεις. Εξ άλλου είναι πολύ δύσκολο σήμερα να εκτιμηθεί η σημασία του αν δεν έχει ζήσει κάποιος στην εποχή του και μάλιστα αν δεν έτυχε να είναι έφηβος στην εποχή του. Πολλούς τότε έφηβους, βλέπετε, τους σημάδεψε για όλη τους τη ζωή.