"Ο ΤΡΙΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ" ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Μερικές ταινίες βρίσκονται στη λίστα με τις αγαπημένες μου όλων των εποχών. Γι' αυτές είναι πολύ δύσκολο να μιλήσω αντικειμενικά. Αν και η συγκεκριμένη είναι κλασική και βρίσκεται πολύ ψηλά στις προτιμήσεις πάμπολλων σινεφίλ. Μιλάω για τον περίφημο "Τρίτο Άνθρωπο", που γύρισε ο Carol Reed (1906-1976) το 1949. Με τον Όρσον Ουέλες να ερμηνεύει έναν από τους καλύτερους ρόλους της ζωής του (αν και δεν σκηνοθετεί ο ίδιος το φιλμ) και μια κατεστραμένη, διαιρεμένη Βιέννη να είναι η ουσιαστική πρωταγωνίστρια.
Η ταινία μας μεταφέρει στη Βιέννη λίγο μετά το τέλος του πολέμου. Η άλλοτε κραταιά πόλη είναι ηττημένη, ταπεινωμένη και διαιρεμένη σε τομείς, καθέναν από τους οποίους διοικεί μια από τις νικήτριες χώρες της αντιναζιστικής συμμαχίας. Η πόλη βρίσκεται σε απόλυτη παρακμή. Πείνα, ανέχεια, ερείπια, κάθε λογής λαθρεμπόριο και μαύρη αγορά. Όπως ακριβώς συμβαίνει σε κάθε εποχή παρακμής, αδίστακτοι τύποι, αληθινά κοράκια, βρίσκουν την ευκαιρία να πλουτίσουν δίχως να συγκινούνται από τίποτα (βλ. "Αγοράζω Χρυσό" για μια χαλαρή σύγκριση με το σήμερα, αν και φυσικά τα πράγματα τότε ήταν πολύ χειρότερα). Η υλική παρακμή άλλωστε πάντοτε συνοδεύεται και από την ηθική. Μέσα σ' αυτό το καθόλου ομαλό σκηνικό, ένας αμερικάνος συγγραφέας pulp λογοτεχνίας (γουέστερν κυρίως) φτάνει στην πόλη για να βρει τον παλιό κολλητό του φίλο Χάρι Λάιμ, που τον έχει προσκαλέσει εκεί, και μαθαίνει άναυδος ότι ο φίλος του έπεσε θύμα θανατηφόρου ατυχήματος μόλις την προηγούμενη μέρα. Από εκεί και πέρα μπλέκεται σε έναν κυκεώνα από απάτες, υποψίες, παράξενους και ύποπτους τύπους και... την ερωμένη του φίλου του, την οποία ερωτεύεται, ενώ συγχρόνως υποψιάζεται ότι ο φίλος του δολοφονήθηκε. Αν όμως κάτι όντως συμβαίνει, είναι ότι στην πραγματικότητα τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται.
Η ταινία διαθέτει υποδειγματικό σασπένς (άλλωστε βασίζεται σε βιβλίο του δεξιοτέχνη Γκράχαμ Γκριν) και μοναδική, ασπρόμαυρη φυσικά, ατμόσφαιρα. Τα υπέροχα νυχτερινά πλάνα διαδέχονται το ένα το άλλο, οι σκιές μακραίνουν και γίνονται απειλητικές. Τα διδάγματα του γερμανικού εξπρεσιονισμού είναι πασιφανή. Οι σκηνές της καταδίωξης στους υπόνομους της πόλης είναι όχι απλά υποβλητικές, αλλά κομμάτια ανθολογίας, ενώ η μουσική του Zamfir, το θέμα του Χάρι Λάιμ δηλαδή, στοιχειώνει τον θεατή. Ταυτόχρονα, παράλληλα με την απειλή και το διφορούμενο, ο Reed κατορθώνει να εικονογραφήσει μοναδικά και την παρακμή, υλική και ηθική, που προαναφέραμε. Και φυσικά, όπως κάθε νουάρ που σέβεται τον εαυτό του, δεν κάνει παραχωρήσεις σε χάπι εντ και άλλα συμβατικά κόλπα.  Να προσθέσω επίσης ότι σπάνια η ίδια η πόλη  - και το απειλητικό σκηνικό της -  είναι τόσο "πρωταγωνίστρια" μιας ταινίας.
Μίλησα πριν για διφορούμενο. Ο "Τρίτος Άνθρωπος" είναι μια από τις πρώτες ταινίες νομίζω που παρουσιάζει έναν γοητευτικό, έξυπνο, σαγηνευτικό "κακό", ο οποίος πραγματικά κλέβει την παράσταση. Κι όχι μόνο αυτά. Ο "κακός", ενώ είναι αδίστακτος, διατηρεί σε πολύ υψηλό σημείο στο ηθικό του πάνθεον την αξία της φιλίας. Πιστεύει μάλιστα σ' αυτήν μέχρι τέλους, δείχνοντάς μας ένα ανθρώπινο, ζεστό προφίλ που καμιά σχέση δεν έχει με τις καρικατούρες μονοδιάστατων κακών που έχουμε συνηθίσει στο σύγχρονο εμπορικό σινεμά. Όλα αυτά δίνουν βάθος στους χαρακτήρες και βρίσκονται πολύ μακριά από το μαύρο - άσπρο που τόσο συχνά (και απλοϊκά) μας επιβάλλεται συνήθως. Όσο για τον μάλλον αφελή ήρωα, αυτός βρίσκεται πολύ κοντά στις μοναχικές φιγούρες των ηρώων του νουάρ. Με όλα αυτά το φιλμ θέτει διαρκώς το δίλημμα του "με ποιον θα πας και ποιον θ' αφήσεις", το πρόβλημα της ιεράρχησης των αξιών, της σύγκρουσης συναισθήματος και καθήκοντος ή συναισθηματικής παρόρμησης και ηθικής. Όλα είναι ρευστά. Τίποτα δεν είναι δεδομένο.
Δεν θα πω άλλα, παρά μόνο ότι πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για ένα αριστούργημα. Το οποίο βλέπεται με ξεχωριστή απόλαυση, λόγω των ηθοποιών, του σασπένς και της εξαιρετικής ατμόσφαιρας που προαναφέραμε. Αν δεν το έχετε δει, σπεύσατε.