"RONIN", ΡΩΣΟΙ, ΙΡΛΑΝΔΟΙ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΙΣ ΒΑΛΙΤΣΕΣ

Ρόνιν στην παλιά Ιαπωνία ήταν οι σαμουράι που έχαναν τον αφέντη τους, οπότε προσέφεραν πλέον τις υπηρεσίες τους σε οποιονδήποτε τους πλήρωνε. Το 1998 ο σημαντικός, κυρίως στη δεκαετία του 60, John Frankenheimer (1930-2002) γυρίζει το "Ρόνιν", την προτελευταία μεγάλου μήκους ταινία του, με τους Ντε Νίρο και Ζαν Ρενό, ένα ακόμα σύγχρονο θρίλερ δράσης.
Μία ιρλανδή προσλαμβάνει μία ομάδα "ρόνιν" για να αρπάξουν μια πολύτιμη βαλίτσα αγνώστου περιεχομένου από κάποιον που σκοπεύει να την πουλήσει στους ρώσους. Τη βαλίτσα αυτή όμως θέλουν διακαώς και κάποιοι ιρλανδοί. Η επιχείρηση θα πετύχει, από εκεί και πέρα όμως κάποιος από την ομάδα θα την κλέψει για τον εαυτό του και θα ακολουθήσει χάος με πολλούς νεκρούς...
Η ταινία ξεκινά συγκρατημένα, δίνοντας βάρος στην σχολαστική προετοιμασία του εγχειρήματος από τους σύγχρονους "ρόνιν" και τις μεταξύ τους σχέσεις και διαφωνίες. Στο δεύτερο μέρος κυριαρχεί η δράση: Η εκτέλεση του σχεδίου, οι περιπλοκές που προκύπτουν, τα κυνηγητά αυτοκινήτων, οι πυροβολισμοί... Τα πάντα παίρνουν φωτιά και στο μέσο της δεσπόζει το πολύτιμο "αντικείμενο του πόθου", το γνωστό "Μακγκάφιν". Και βέβαια αναδεικνύεται η ιδιόρυθμη προσωπική ηθική του βασικού ήρωα, η "ηθική της δουλειάς", το απόλυτο δόσιμο σ' αυτήν. Υπάρχει τιμιότητα και στο έγκλημα, βλέπετε. Τώρα τι είδους εσωτερική τιμιότητα είναι αυτή, όταν έχει τιναχτεί στον αέρα η μισή πόλη για να πετύχουμε το σκοπό μας, αυτό είναι συζητήσιμο...
Αρκετά καλή ταινία κατά τη γνώμη μου, που κρατά τον θεατή, δίχως ωστόσο να προσθέτει κάτι πολύ αξιόλογο σε ένα πολυχρησιμοποιημένο είδος. Όσο για τον Frankenheimer, σίγουρα ξέρει πολύ καλά να κάνει σινεμά, αλλά νομίζω ότι το συγκεκριμένο (συμπαθητικό, ξαναλέω), φιλμ δεν συγκρίνεται με τα εξαιρετικά παλιότερά του.

THE TRAIN: Η ΤΕΧΝΗ Ή Η ΖΩΗ;

Το 1964 ένας σημαντικός αμερικανός σκηνοθέτης, ο John Frankenheimer (1930-2002) γυρίζει το "The Train", μεταφέροντάς μας στα χρόνια του πολέμου. Η ταινία βασίζεται σε αληθινό γεγονός - με τις αναπόφευκτες ηρωικές σάλτσες βεβαίως.
Καθώς ο πόλεμος πλησιάζει στο τέλος του, όλοι, ακόμα και οι ίδιοι οι ναζί, αντιλαμβάνονται ότι η ήττα του Άξονα είναι πλέον θέμα χρόνου. Τότε ένας φιλότεχνος γερμανός συνταγματάρχης (ο οποίος, μάλιστα, παρά τον ναζισμό του, διαφωνεί με την άποψη του Χίτλερ που καταδίκαζε την μοντέρνα τέχνη ως "εκφυλισμένη", και γίνεται έτσι ένας ενδιαφέρον και αντιφατικός χαρακτήρας), γεμίζει ένα ολόκληρο τρένο με τους καλύτερους μοντέρνους πίνακες του παρισινού μουσείου Jeu de Paume (Πικάσο, Ντεγκά, Γκογκέν, Ρενουάρ, Σεζάν και πλήθος άλλων) και επιχειρεί να το φυγαδεύσει στη Γερμανία, ώστε οι θησαυροί αυτοί να μείνουν για πάντα εκεί. Η γαλλική αντίσταση, απρόθυμη αρχικά να ασχοληθεί με ένα θέμα που δεν άπτεται άμεσα των πολεμικών συγκρούσεων, αποφασίζει τελικά να κάνει τα πάντα για να εμποδίσει το τρένο να φτάσει στο εχθρικό έδαφος και ένας απίστευτος αγώνας αρχίζει.
Η ταινία, ασπρόμαυρη και με τον Μπαρτ Λάνκαστερ στο βασικό ρόλο, είναι βεβαίως σε πρώτη ανάγνωση ιδιαίτερα ηρωική, με ανθρώπους να θυσιάζονται οικειοθελώς για τον ανώτερο σκοπό (ανθρώπους μάλιστα που δεν αντιλαμβάνονται ακριβώς γιατί πεθαίνουν, αφού δεν έχουν ιδέα από τέχνη). Ωστόσο κατά βάθος στοχάζεται πάνω σε ένα πολύ δύσκολο ερώτημα: Τι έχει μεγαλύτερη αξία; Η μεγάλη τέχνη ή η ανθρώπινη ζωή; Με άλλα λόγια, θα προτιμούσατε να χαθούν ανθρώπινες ζωές (και πόσες;) για να σωθεί, ας πούμε, η Καπέλα Σιστίνα; Το πολύ δυνατό, πικρό φινάλε, δεν αφήνει την παραμικρή αμφιβολία για το ότι αυτό είναι το βασικό θέμα που απασχολεί τον σκηνοθέτη. Απαντήσεις; Δεν υπάρχουν. Οι θεατές ας βγάλουν τα συμπεράσματά τους και ας αποφασίσουν. Νομίζω ότι όντως πρόκειται για ένα από τα δυσκολότερο να απαντηθούν ερωτήματα.
Το φιλμ είναι από τα πιο "βρώμικα" που έχετε δει, με την έννοια ότι είναι βουτηγμένο στην κάπνα, την μουτζούρα, τη λάσπη, τους άσχημους σιδηροδρομικούς σταθμούς, τα βομβαρδισμένα, ρημαγμένα τοπία. Λογικό, αφού το μεγαλύτερο μέρος του διαδραματίζεται σε παλιά, μουτζούρικα τρένα εν κινήσει (συνήθως). Ενδιαφέρον στοιχείο για μια ταινία που στο επίκεντρό της βρίσκεται η απόλυτη ομορφιά και τα πάντα γίνονται για τη διάσωσή της.
Συνολικά μπορώ να πω ότι η μεγάλη διάρκεια με κούρασε αρκετά. Σίγουρα θα προτιμούσα να ήταν πιο σύντομο, πράγμα που θα δυνάμωνε το σασπένς. Κάπου στα μέσα βαρέθηκα κάπως. Το τέλος όμως με αποζημίωσε. Και, το ξαναλέω, βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέροντα τον προβληματισμό του. Και, παρά τις αντιρρήσεις που σας ανέφερα, θεωρώ τελικά τον Φρανκενχάιμερ πολύ σημαντικό και μάλλον παραγνωρισμένο δημιουργό.

SECONDS: ΟΤΑΝ ΓΙΝΕΣΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΟΣ

Το Χόλιγουντ, παράλληλα με την χαρούμενη, ψυχαγωγική και γεμάτη τραβηγμένα από τα μαλλιά hapy end πλευρά του, μπορούσε πάντοτε να κάνει και πραγματικά σκοτεινές ταινίες, που πάγωναν τον θεατή (παλιότερα τουλάχιστον). Σαν κλασική τέτοια ταινία θεωρώ το "Seconds" του John Frankenheimer (1930-2002) του 1966, με έναν αγνώριστο στον δραματικό του ρόλο Ροκ Χάτσον.
Ναι, πρόκειται για ένα είδος επιστημονικής φαντασίας, καμία σχέση όμως με διαστημόπλοια, εξωγήινους και θέαμα. Όλα συμβαίνουν στη γη όπως την ξέρουμε - ή περίπου. Τι θα λέγατε λοιπόν αν σας δινόταν η ευκαιρία να αλλάξετε εντελώς ζωή, να αφήσετε πίσω σας τα πάντα, να πετάξετε τον παλιό σας εαυτό και να γίνεται ένας εντελώς άλλος άνθρωπος, με εντελώς διαφορετική ταυτότητα; Αυτό συμβαίνει στον εύπορο, πλην όμως κουρασμένο από τη ζωή, βαριεστημένο με τα πάντα μεσήλικα-και-κάτι ήρωα. "Αφείστε πίσω ό,τι για τόσα χρόνια έχετε βαρεθεί. Γίνετε ένας καινούριος άνθρωπος, σε έναν όμορφο κόσμο όπου κανείς δεν σας γνωρίζει". Νομίζω ότι όλοι, αν δεν αρπάζαμε την (καλοπληρωμένη βεβαίως) ευκαιρία, τουλάχιστον θα μπαίναμε σίγουρα σε πειρασμό.
Φυσικά ο ήρωας δέχεται και, με τρόπους που θα δείτε, μεταμορφώνεται σε έναν νεότερο και εύρωστο άντρα, πετυχημένο, με μια εντελώς νέα ταυτότητα. Τι γίνεται όμως με την πολυπόθητη ευτυχία;
Πρόκειται για φιλμ που πραγματικά εισάγει μια σειρά από θέματα και φιλοσοφικά ερωτήματα - τροφή για σκέψη: Τι είναι η ευτυχία; Μπορεί να "αγοραστεί"; Και αν ναι, μήπως προσφέρεται στην κοινωνία μας μόνο σε όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα να την αγοράσουν; Μπορεί κανείς να υπερβεί τον εαυτό του και να γίνει κάποιος άλλος; Τι είναι η δύναμη της συνήθειας; Και, ερώτημα που και εμένα έχει απασχολήσει, ποια είναι η μοίρα των ανθρώπων που, πολύ απλά, δεν έχουν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα; Πιστέψτε με, είναι πολλοί αυτού του είδους που βρίσκονται γύρω μας.Κι όλα αυτά είναι μερικά μόνο. Ο θεατής μπορεί να ανακαλύψει κι άλλα και να προβληματιστεί.
Το φιλμ είναι κάπως αργό σε μερικά σημεία και ίσως το διονυσιακό όργιο στον τρύγο μιας εξωτικής σχεδόν Καλιφόρνια τραβάει λίγο παραπάνω. Δείτε όμως την εποχή: Βρισκόμαστε στα 1966 και το κίνημα των χίπις είχε ξεκινήσει. Σίγουρα ο Frankenheimer ήθελε να καταγράψει τα όσα πρωτόγνωρα συνέβαιναν στην αμερικάνικη κοινωνία και το όλο αίτημα για "επιστροφή στη φύση".
Όπως και να το κάνουμε πάντως το συγκλονιστικό φινάλε της ταινίας - το συγκλονιστικό τελευταίο μέρος θα έλεγα γενικότερα - αρκεί νομίζω από μόνο του για να χαρακτηριστεί η ταινία ως μία από τις πλέον ιδιόμορφες και σημαντικές των 60ς.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΑΛΛΙΑ "ΒΑΖΕΙ ΝΕΡΟ ΣΤΟ ΚΡΑΣΙ ΤΟΥ"

Τέσσερα χρόνια μετά τον πρώτο, εκπληκτικό "Άνθρωπο από τη Γαλλία", στα 1975 δηλαδή, ακολουθεί ο "Άνθρωπος από τη Γαλλία νο 2" (French Connection II), γυρισμένος από τον ήδη βετεράνο και έμπειρο John Frankenheimer (1930–2002), με το ίδιο δίδυμο "καλού (;) - κακού" (Τζιν Χάκμαν και Φερνάντο Ρέι). Η ταινία, σε μια εποχή που τα σίκουελ δεν ήταν τόσο συνηθισμένα όσο σήμερα, αποτελεί απόλυτη συνέχεια του πρώτου φιλμ, τόσο, ώστε καλό είναι να μην το δει κανείς αν δεν έχει δει την αυθεντική ταινία του Φρίντκιν.
Η δράση μεταφέρεται κυρίως στην "εξωτική" Μασσαλία και ο Ποπάι (παρατσούκλι του Χάκμαν στο φιλμ) κυνηγά πάντοτε, με το ίδιο πάθος, τον αριστοκράτη και γκουρμέ διακινητή ηρωίνης Φερνάντο Ρέι, παίζοντας αυτή τη φορά "εκτός έδρας". Δεν έχει και τις καλύτερες δυνατές σχέσεις με τους γάλλους μπάτσους - συναδέλφους του, οπότε έχουμε ένα ακόμα στοιχείο της πλοκής.
Αν καταφέρει να δει κανείς το φιλμ σαν κάτι απόλυτα ανεξάρτητο, ΟΚ, είναι νομίζω ένα καλό αστυνομικό. Μέχρις εκεί. Δυστυχώς όμως γι' αυτό, οι συγκρίσεις προκύπτουν αβίαστα και αναπόφευκτα. Οπότε, η τελική μου γνώμη είναι... καμιά σχέση με το πρώτο. Αν και διαθέτει την απαραίτητη σκληρότητα, όλη η κατασκευή μοιάζει να φτιάχτηκε (εκτός φυσικά του προφανούς για να εκμεταλλευτεί εμπορικά την μεγάλη επιτυχία του πρώτου)... πώς να το πω... για να βάλει με κάποιο τρόπο τα πράγματα στη θέση τους, για να κθησυχάσει θα έλεγε κανείς τον θεατή. Η Μασσαλία δίνει αφορμή σε μια σειρά όμορφες, καρτποσταλικές εικόνες, εκεί που ελάχιστες τέτοιες υπήρχαν στο πρώτο φιλμ. Ο μπάτσος Τζιν Χάκμαν είναι και πάλι ωμός, μισότρελος, βίαιος και ρατσιστής, πλην όμως με όλα αυτά που παθαίνει γίνεται κατά κάποιο τρόπο συμπαθής - και έχει και ένα προσωπικό κίνητρο για την, στα όρια της εμμονής, καταδίωξή του. Το σημαντικότερο όμως είναι το τέλος (γι' αυτό από εδώ και πέρα, αν θέλετε να δείτε το φιλμ, μη διαβάσετε. Spoiler). Βλέπετε, στην θέση της κυνικότατης παραδοχής ότι "όλα αυτά είναι θεωρητικές μπούρδες. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει δικαιοσύνη", εδώ το δίκαιο αποκαθίσταται, η διακιοσύνη θριαμβεύει, ο κακός πληρώνει. Μοιάζει σχεδόν όλο το φιλμ να έγινε γι' αυτό και μόνο το λόγο, για να "βάλει τα πράγματα στη θέση τους". Ναι, αλλά όλη η αξία της πρώτης ταινίας (μεγάλο μέρος της αξίας της τέλος πάντων) ήταν ακριβώς αυτό το άφημα του θεατή στα κρύα του λουτρού, το σοκ από τις τελευταίες φράσεις, όπου έμενες άναυδος και έλεγες "γι' αυτό έγιναν όλα αυτά;". Όπως ακριβώς συμβαίνει στην πραγματικότητα δηλαδή. Ή μήπως πιστεύετε ότι όλοι οι κακοί βρίσκονται στη φυλακή; Οπότε το συνολικό νόημα της ταινίας καθίσταται απόλυτα συμβατικό και συνηθισμένο (τέλος του απαράδεκτου spoiler). Τέλος πάντων, αν θέλετε να δείτε ένα σκληρό αστυνομικό φιλμ, δείτε το. Καλό είναι νομίζω. Όμως με δύο προϋποθέσεις: Πρώτον, να έχετε οπωσδήποτε δει το πρώτο φιλμ αφού, όπως είπαμε, αυτό εδώ αποτελεί συνέχεια και δεύτερον, μην περιμένετε πολλά εκτός της πλοκής καθ΄εαυτής, μην περιμένετε δηλαδή τα τόσα ανατρεπτικά στοιχεία που υπήρχαν στον "Άνθρωπο" του Φρίντκιν.