ΤΟ ΕΞΠΡΕΣ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΚΑΙ Η ΠΟΛΗ - ΦΑΝΤΑΣΜΑ

Ο Jacques Tourneur (1904-1977), γάλλος που δούλεψε κυρίως στο Χόλιγουντ, είναι γνωστός για τις θαυμάσιες φανταστικές του ταινίες (Cat People, Περπάτησα μ' ένα ζόμπι κλπ.) και πολύ καλά κάνει, αφού είναι μάλλον οι καλύτερές του (χωρίς φυσικά να έχω δει το σύνολο της εκτεταμένης φιλμογραφίας του). Ωστόσο έκανε και πολλές άλλες από κάθε κινηματογραφικό είδος.
Το "Berlin Express" είναι μια κατασκοπευτική ταινία που γύρισε το 1948. Πέραν του όποιου καθαρά κινηματογραφικού ενδιαφέροντός της, διαθέτει και μια σημαντική ντοκουμενταρίστικη αξία: Είναι η πρώτη (αμερικάνικη τουλάχιστον) ταινία που γυρίστηκε στα αληθινά ερείπια της Φραγκφούρτης και του Βερολίνου, που τότε ήταν ακόμα ισοπεδωμένες από τους βομβαρδισμούς των συμμάχων, κυριολεκτικά πόλεις - φαντάσματα. Θα επανέλθω όμως σ' αυτό.
Σαν φιλμ δεν το θεωρώ και κάτι φοβερό, χωρίς ωστόσο να σημαίνει αυτό ότι δεν σε κρατάει. Μια ομάδα φανατικών γερμανών (νοσταλγών των ναζί, υποθέτω) απαγ1948)άγει σε ένα τρένο έναν σημαντικό, οραματιστή γερμανό που δουλεύει για μια ευημερούσα και κυρίως ειρηνική Γερμανία. Μια πολυεθνική ομάδα συνταξιδιωτών του, που βρέθηκε τυχαία στο ίδιο τρένο, αναλαμβάνει οικειοθελώς να διελευκάνει την υπόθεση. Οι πολιτικές αναφορές είναι σαφείς, καθώς στην ομάδα αντιπροσωπεύονται όλοι οι νικητές σύμμαχοι: Άγγλοι, αμερικάνοι, σοβιετικοί, γάλλοι... Ατμοσφαιρική σκηνοθεσία στα ερείπια και στα υπόγεια των κάποτε ακμαζουσών γερμανικών πόλεων, κριτική στον πόλεμο, σασπένς, το κάνουν να βλέπεται με ενδιαφέρον. Μέχρι εκεί. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για κλασικό αριστούργημα.
Αυτό όμως που συγκλονίζει είναι οι εικόνες των κατεστραμένων πόλεων. Αν δεν το δείτε με τα μάτια σας δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο, μα πόσο είχε ισοπεδωθεί το Βερολίνο, που φαντάζει εδώ σαν ένας σουρεαλιστικός εφιάλτης βγαλμένος από νοσηρή φαντασία. Σωροί από μπάζα παντού και πού και πού σκόρπιοι όρθιοι τοίχοι με μυτερές προεξοχές που θυμίζουν σκηνικό ταινίας τρόμου. Τρελαίνεσαι όταν σκέφτεσαι ότι αυτό που αντικρύζεις δεν είναι φτιαχτό, αλλά πέρα για πέρα αληθινό κι ότι μέσα σ' αυτή την κόλαση, σαν ποντίκια, έζησαν για κάμποσα χρόνια οι πολίτες που επιβίωσαν. Έτυχε να είμαι στο Βερολίνο 3 μήνες πριν. Έβλεπα λοιπόν γνωστά μου μέρη, χαρακτηριστικά μνημεία ή σημεία της πόλης που φυσικά σήμερα έχουν αναστηλωθεί, και δεν πίστευα στα μάτια μου. Νομίζω ότι αυτή η ντοκιμαντερίστικη πλευρά είναι και η σημαντικότερη του φιλμ.
Και βέβαια, έχει και ένα εξωκινηματογραφικό πολιτικό ενδιαφέρον: Έίναι από τις λίγες αμερικάνικες ταινίες που οι Ρώσοι, παρά το ότι κριτικάρονται, είναι κατά βάθος φίλοι. Βλέπετε, είχαν μόλις νικήσει μαζί τους ναζί και ακόμα δεν είχαν μπει (ή είχαν μπει αλλά το 1948 δεν το είχαν ακόμα πάρει είδηση) στον Ψυχρό Πόλεμο. Ακολούθησε η δεκαετία του 50 κυρίως, αλλά και οι επόμενες, όπου οι σοβιετικοί είναι... πιο κακοί δεν γίνονται. Και έπρεπε να φτάσουμε στα 1990 περίπου, όταν το σοβιετικό καθεστώς καταρρέει, για να γυριστεί ξανά ταινία με "καλούς" αμερικάνους και ρώσους, που συνεργάζονται: Το αδιάφορο κατά τα άλλα, αλλά χαρακτηριστικό της εποχής Red Heat, με τον Σβαρτσενέγκερ. Ποιος είπε ότι ο εμπορικός κινηματογράφος δεν είναι απόλυτος καθρέφτης της εκάστοτε εποχής;