"Σ'ΑΓΑΠΩ, Σ'ΑΓΑΠΩ" ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ Μ' ΑΥΤΗ ΤΗ ΣΕΙΡΑ...

 

Ο Alain Resnais (1922-1014) είναι ένας από τους πλέον εγκεφαλικούς και "δύσκολους" σκηνοθέτες του παγκόσμιου σινεμά. Το 1968, ενώ το γαλλικό "Νέο Κύμα" ήταν ακόμα νωπό, γυρίζει το "Σ' αγαπώ, Σ' αγαπώ" (Je t'aime, Je t'aime) με τους Κλοντ Ριτς και την Όλγα Ζωρζ-Πικό, ένα φιλμ τυπικά επιστημονικής φαντασίας, αλλά (αυστηρά) με τους όρους του Ρενέ.

Ένας άνθρωπος που έχει επιχειρήσει να αυτοκτονήσει δέχεται να γίνει "πειραματόζωο" επιστημόνων που δουλεύουν πάνω στο θέμα του ταξιδιού στο χρόνο και μέχρι τότε έχουν πειραματιστεί μόνο με ποντίκια. Αποφασίζεται να τον στείλουν πίσω, στο πολύ κοντινό παρελθόν. Ωστόσο ένα σφάλμα στη μηχανή θα τον παγιδέψει εκεί, με αποτέλεσμα να (ξανα)ζεί επεισόδια από το παρελθόν του, αλλά με τυχαίο τρόπο, με μπερδεμένη σειρά.

Η ιστορία αυτή δίνει στο Ρενέ την αφορμή για να μιλήσει για τη μνήμη, ένα από τα αγαπημένα του θέματα. Ουσιαστικά πρόκειται για τις ερωτικές ιστορίες του ήρωα με δύο γυναίκες, την πρώην σύζυγό του και μία κοπέλα που γνωρίζει στη δουλειά του. Εμείς (και εκείνος) βλέπουμε αποσπάσματα με τυχαία σειρά και διαφορετική διάρκεια (π.χ. μια σκηνή 1 χρόνο πριν που διαρκεί 2 λεπτά και αμέσως μετά μια σκηνή 7 χρόνια πριν που διαρκεί 4 λεπτά). Ουσιαστικά παρακολουθούμε τα σκόρπια κομμάτια ενός παζλ, που ο θεατής προσπαθεί να ενώσει ώστε να αποκρυπτογραφήσει την ιστορία του ήρωα. Γι' αυτό έγραψα στην αρχή ότι "μιλά για τη μνήμη". Έτσι δεν λειτουργεί και η μνήμη μας; Αποσπασματικά; Δεν εμφανίζεται ξαφνικά μια ανάμνηση, χάνεται και μετά από ένα λεπτό ή 10 μέρες μπορεί να αναδυθεί κάποια άλλη, άσχετη;

Προσωπικά δεν αποτελεί μια από τις αγαπημένες μου ταινίες του Ρενέ, ωστόσο το ενδιαφέρον της είναι αναμφισβήτητο.

Η ΦΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ "ΧΙΡΟΣΙΜΑ, ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ"

Λίγα πράγματα μπορεί κανείς να πει για κλασικά φιλμ, για τα οποία τόσο πολλά έχουν γραφεί. Το "Χιροσίμα, Αγάπη μου" (1959) του Alain Resnais (1922-2014), ενός από τους σημαντικότερους γάλλους δημιουργούς, ανήκει βέβαια σ' αυτά..
Μια γαλλίδα ηθοποιός βρίσκεται στη Χιροσίμα για τα γυρίσματα μιας αντιπολεμικής ταινίας ("Τι άλλο θα μπορούσε να γυριστεί στη Χιροσίμα;" όπως περίπου λέει κάπου η ίδια). Στην πόλη αυτή θα ερωτευτούν βαθιά με ένα παντρεμένο ιάπωνα αρχιτέκτονα. Ένας έρωτας με deadline, καθώς τα γυρίσματα τελειώνουν και συντομότατα εκείνη θα επιστρέψει στην πατρίδα της. Οι συναντήσεις τους, η ανταλλαγή οδυνηρών αναμνήσεων, η φρίκη της βόμβας και των τραγικών επιπτώσεων που ακολούθησαν, αλλά και το ερωτικό πάθος, αποτελούν το υλικό του φιλμ.
Πρόκειται για ένα από τα συγκλονιστικότερα αντιπολεμικά φιλμ της ιστορίας του κινηματογράφου. Ο Ρενέ εναλλάσσει ντοκιμαντερίστικες σκηνές από τη Χιροσίμα, τόσο σκηνές που αφορούν τη βόμβα και τη φρίκη που ακολούθησε, όσο και σύγχρονες (της Χιροσίμα του '59 δηλαδή, 15 χρόνια μετά). Το υλικό αυτό μπλέκεται αξεδιάλυτα με τις αναμνήσεις της γυναίκας από τον πόλεμο στην Ευρώπη και από έναν τραγικά χαμένο έρωτα στην εποχή της γερμανικής κατοχής και τις εξίσου τραγικές (μεταπολεμικές) επιπτώσεις του στη ζωή της. Ο συνδυασμός των ιστοριών δύο ανεπανόρθωτα  σημαδεμένων ανθρώπων από την πλέον παράλογη και ηλίθια ανθρώπινη ενέργεια, τον πόλεμο, μαζί με τη χρήση των αληθινών εικόνων, είναι που δημιουργούν το τόσο δυνατό αντιπολεμικό αποτέλεσμα. Ταυτόχρονα η ταινία αποτελεί μια ελεγεία στον απόλυτο έρωτα, στην έκσταση και τον πόνο που αυτός προκαλεί, ιδιαίτερα αν πρόκειται για έρωτα με προδιαγεγραμμένο τέλος, αλλά και στη μνήμη, που διαμορφώνει τις ζωές μας, θέμα του Ρενέ και σε άλλες του ταινίες.
Ίσως οι εθισμένοι στα multiplex και τους υπερήρωες να μη μπορούν να παρακολουθήσουν τους αργούς ρυθμούς ή τα επαναλαμβανόμενα θέματα του φιλμ. Ίσως είναι "δύσκολο" σινεμά. Δεν ξέρω. Προσωπικά πάντως το θεωρώ ένα συγκινητικό (καμία σχέση με την έννοια του μελό) αριστούργημα.

ΤΑ "ΑΓΡΙΟΧΟΡΤΑ" ΚΑΙ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΡΕΝΕ

O Alain Resnais είναι 87 χρονών και εξακολουθεί να κάνει ταινίες, κι αυτό είναι από μόνο του αξιοθαύμαστο. Και μάλιστα, τον τελευταίο καιρό, κάνει ένα είδος ανάλαφρων (εκ πρώτης όψεως) κομεντί, που δεν μοιάζουν με τις άλλες. Τα "Αγριόχορτα" ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία, δεν μπορώ να πω όμως ότι με ενθουσίασαν.
Ο Ρενέ ήταν πάντα ένας δύσκολος, εγκεφαλικός σκηνοθέτης. Ακόμα και στις κομεντί του λοιπόν, στις οποίες αρέσκεται να τονίζει τον ρόλο της τύχης στις ανθρώπινες σχέσεις και στα πάθη τους, είχε κάτι στριφνό και δυσνόητο. Στα "Αγριόχορτα" οι απορίες μου νομίζω ότι πολλαπλασιάστηκαν. Το φιλμ περιγράφει τη σχέση (πάθους, όπως εξελίσσεται) δύο μεσήλικων, που γνωρίζονται τυχαία όταν ο ευκατάστατος άντρας βρίσκει το χαμένο πορτοφόλι της γυναίκας. Υπάρχουν σκηνές χιούμορ κι άλλες περισσότερο δραματικές, υπάρχουν διάφορες αναφορές (κινηματογραφικές και άλλες) και διαφορετικά στιλ που εναλλάσσονται.
Δεν ξέρω αν αυτά ακούγονται εντυπωσιακά, αλλά εμένα δεν με έπεισαν. Ή μάλλον, για να σας εξομολογηθώ τα πάντα, δεν κατάλαβα τι ακριβώς θέλει να πει ο δημιουργός και γιατί το παρουσιάζει όπως το παρουσιάζει. Να ξεκαθαρίσω ότι το στόρι δεν έχει τίποτα το δυσνόητο. Οι χαρακτήρες και οι συμπεριφορές τους είναι που με προβλημάτισαν. Όταν μάλιστα δεν εξηγείται πουθενά ποιο είναι το background τους και γιατί συμπεριφέρονται με τον κουφό και αλλοπρόσαλλο τρόπο που συμπεριφέρονται.
Γιατί ο άντρας έχει ξαφνικές κρίσεις θυμού και κάνει τραβηγμένες πράξεις; Γιατί μοιάζει να κρύβει κάτι στο παρελθόν του, το οποίο δεν λέγεται ποτέ; Γιατί, σε μια περίεργη σκηνή, την πέφτει στη φίλη της γυναίκας; Γιατί αντιδρά μ' αυτόν τον μειλίχιο, σχεδόν αδιάφορο τρόπο η σύζυγός του (ναι, υπάρχει και σύζυγος); Και υπάρχουν και πολλέςς άλλες απορίες. Για να επαναλάβω αυτό που έγραψα και πριν, βρήκα τις συμπεριφορές και τις μεμονωμένες πράξεις των ηρώων ακατανόητες, άνευ λόγου. Και φυσικά δεν κατάλαβα γιατί επέλεξε ο Ρενέ το ξαφνικό τέλος που επέλεξε και που, φυσικά, δεν θα σας αποκαλύψω.
Ο Ρενέ μπορεί να είναι (ή να υπήρξε) μεγάλος σκηνοθέτης και το ανάλαφρο τωρινό του στιλ, σ' αυτή την ηλικία, αξιοθαύμαστο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μ' αρέσουν όλα όσα κάνει. Ή, τουλάχιστον, ότι καταλαβαίνω όλα όσα κάνει. Κι αν αυτά τα ακατανόητα συμβαίνουν, κατά τη γνώμη μου, άνευ λόγου, συγχωρείστε με, αλλά δεν θα πάρω.

ΜΥΡΙΕΛ ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΑΜΝΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΒΑΡΕΜΑΡΑΣ

Ο Alain Resnais ήταν πάντοτε ένας εγκεφαλικός σκηνοθέτης. Έχει φυσικά κάνει εξαιρετικές ταινίες, κάποιες φορές όμως όλη αυτή η εγκεφαλικότητα ή "λογοτεχνικότητα" αν θέλετε, αποβαίνει σε βάρος του έργου. Τέτοιο παράδειγμα για μένα είναι η "Muriel ou Le temps d'un retour" του 1963. Όπου ένας νεανικός μεγάλος έρωτας εμφανίζεται στη ζωή της ηρωίδας (στα 50 τους πλέον και οι δύο), που ζει στην επαρχία με τον θετό της γιο.
Συναντήσεις, πολλά πρόσωπα, μπερδεμένες σχέσεις, ερωτικές και μη, αναμνήσεις πάνω απ' όλα και πολύ, πολύ μπλα - μπλα συνθέτουν ένα φιλμ το οποίο, ας με συγχωρήσει ο κύριος Ρενέ, με κούρασε αρκετά και με έκανε να κοιτώ κάθε λίγο την ώρα. Στατική σκηνοθεσία, πολλά εσωτερικά και ανορθόδοξο μοντάζ, που κόβει συνεχώς τη δράση και πετιέται σε κάποια άλλη, παράλληλη, θέλοντας να δείξει πράγματα που συμβαίνουν ταυτόχρονα, συμβάλλουν στην όλη βαρεμάρα. Και επί πλέον η πανέμορφη Ντελφίν Σερίγκ, δροσερή και ακμαία, δεν πείθει καθόλου για την υποτιθέμενη σεναριακή ηλικία της, παρά τις λίγες τούφες γκρίζων μαλλιών που της έχουν προστεθεί.
Νομίζω ότι κυρίως η ταινία μιλά για τις αναμνήσεις και για τον σημαντικό ρόλο τους στο παρόν των ανθρώπων. Αποσπασματικά συμβάντα από τον παλιό, φλογερό έρωτα των δύο πρωταγωνιστών (και μπερδεμένα αισθήματα του ενός για τον άλλον στο παρόν), στοιχειώνουν την τωρινή τους σχέση. Πάνω απ' όλα όμως η ανάμνηση του βασανισμού μιας γυναίκας στην Αλγερία στοιχειώνει το παρόν του θετού γιου, βετεράνου του πολέμου αυτού (η Αλγερία για τους Γάλλους είναι ό,τι ακριβώς το Βιετνάμ - και σε λίγο και το Ιράκ - για τους Αμερικάνους). Και από κοντά αναμνήσεις για το πώς ήταν παλιότερα η πόλη και πώς διαμορφώνεται τώρα. Καλά όλα αυτά, αλλά...
Όταν το γαλλικό σινεμά είναι βαρετό, ε, τότε είναι πολύ βαρετό. Κατά τη γνώμη μου βρισκόμαστε μπροστά σε μια τέτοια περίπτωση. Κι ας πρόκειται για φιλμ ενός μεγάλου (αλλά πάντοτε κάπως στριφνού) δημιουργού.

ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΠΟΝΤΙΚΙΑ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΘΕΙΟΙ

Ο Alain Resnais είναι από τους σημαντικότερους και πιο πρωτότυπους δημιουργούς που πέρασαν ποτέ από το σινεμά, όχι όμως και ο πιο εύκολος. Το 1980 κάνει μια από τις πιο παράξενες ταινίες του, τον "Θείο μου από την Αμερική" (Mon oncle d' Amerique). Πρόκειται για μια από τις ελάχιστες στιγμές στην ιστορία του που ο κινηματογράφος προσπαθεί μέσα από τη μυθοπλασία να "αποδείξει" μια καθαρά επιστημονική θεωρία.
Ο γάλλος βιολόγος Ανρί Λαμπορί πιστεύει ότι στην πραγματικότητα οι άνθρωποι διαφέρουν από τα ζώα πολύ λιγότερο απ' όσο νομίζουμε. Θεωρεί ότι διαθέτουμε 3"στρώματα" εγκεφάλου, από τα οποία μόνο το 3ο είναι καθαρά ανθρώπινο (λογική κλπ.) Η συμπεριφορά μας καθορίζεται από πολύπλοκους συνδυασμούς των 3 αυτών φλοιών και, τελικά, σε παρόμοια ερεθίσματα αντιδρούμε με παρόμοιους τρόπους, όπως δηλαδή τα (πειραματόζωα) ποντίκια.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με το σινεμά; Στην ταινία του Ρενέ ο ίδιος ο βιολόγος αναλύει τις θεωρίες του (στο μικρό ντοκιμαντερίστικο δηλαδή μέρος), ενώ σε μια κανονική, ρεαλιστική μυθοποπλασία επινοούνται καθημερινές ανθρώπινες καταστάσεις κατά τις οποίες οι ήρωες αντιδρούν ακριβώς με τον τρόπο που η θεωρία περιγράφει. Για τον λόγο αυτόν ο Ρενέ μελετά τις ζωές 3 διαφορετικών ανθρώπων: Ενός διανοούμενου - συγγραφέα, μιας ηθοποιού από αριστερή οικογένεια και με αριστερές πεποιθήσεις και ενός επαρχιώτη, συντηρητικού οικογενειάρχη, στελέχους επιχείρησης. Επαγγελματικές και αισθηματικές περιπέτειες και συγκρούσεις και, σε τακτά διαστήματα, ο Λαμπορί να μιλά για τις θεωρίες του.
Το αποτέλεσμα, μίξη ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, αν και κάπως στρυφνό και απευθυνόμενο κυρίως σε σινεφίλ, είναι ενδιαφέρον και εξαιρετικά πρωτότυπο, ενώ εμείς μένουμε να αναρωτιόμαστε: Τελικά είμαστε τόσο σπουδαίοι ως είδος όσο νομίζουμε (ή θα θέλαμε) ή μόνο ένα κάπως πιο εξελιγμένο ζώο, που καθορίζεται κυρίως από προϋπάρχουσες μνήμες και ένστικτα;

ΠΡΟΣΩΠΙΚOI ΦΟΒΟΙ ΚΑΙ ΜΟΝΑΞΙΑ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΧΙΟΥΜΟΡ

Ο Alain Resnais είναι ένας από τους 5-6 μεγαλύτερους εν ζωή σκηνοθέτες. Και είναι, αισίως 85 χρονών. Ενώ όμως άλλα μέλη αυτής της ελίτ έχουν ουσιαστικά αποσυρθεί (Μπέργκμαν, Βάιντα κλπ.) και άλλοι πάλι έχουν απόλυτα παρακμάσει (Αντονιόνι), ο Ρενέ καταφέρνει να κάνει ταινίες φρέσκες, που βλέπονται ευχάριστα, έστω και αν δεν κάνει πλέον κινηματογραφικές "επαναστάσεις" (πώς θα μπορούσε άλλωστε σ' αυτή την ηλικία;)
Οι "Προσωπικοί φόβοι σε δημόσιους χώρους" (Coeurs γαλλιστί) γυρίστηκε λοιπόν το 2006 από ένα γέρο. Σε πρώτη ανάγνωση ανήκει στο είδος που αποκαλούμε "αισθηματική κομεντί". Ερωτικές αναζητήσεις, χωρισμοί και (προσπάθειες για) νέες σχέσεις, παρεξηγήσεις και συμπτώσεις, χιούμορ, έξη αρχικά άσχετοι χαρακτήρες, που όμως στη συνέχεια δένονται με διαφορετικούς τρόπους ο ένας με τον άλλον, τα έχει όλα για να καταταγεί εκεί. Κι εδώ αρχίζουν οι ανατροπές. Σε πρώτη φάση σύντομα διαπιστώνουμε ότι όλοι σχεδόν οι ήρωες είναι μοναχικοί (ή ετοιμάζονται να γίνουν, αφού χωρίζουν) σε ένα Παρίσι όπου διαρκώς χιονίζει. Και οι 6, αν και μεσήλικες οι περισσότεροι, είναι μόνοι. Άλλοι ψάχνουν συστηματικά για αγάπη ή επικοινωνία, σε άλλους πάλι τα συναισθήματα αυτά που τόσο χρειάζονται κατά βάθος (δίχως κι οι ίδιοι να το ξέρουν ναρκωμένοι από την καθημερινή τους ρουτίνα) αφυπνίζονται αιφνίδια από τις καταστάσεις. Και το σπουδαιότερο, spoiler - spoiler στο τέλος, ανατρέποντας το κλασσικό χάπι εντ των ταινιών του είδους, όλοι, μα όλοι, παραμένουν μοναχικοί και - ενίοτε - ακόμα πιο πληγωμένοι.
Απαισιόδοξο συμπέρασμα που αφορούν συνολικά τη σύγχρονη κοινωνία των μεγαλουπόλεων, έλλειψη επικοινωνίας, μοναχικότητα, τυποποιημένες, αδιέξοδες ζωές, καιρική παγωνιά σε απόλυτη αρμονία με την εσωτερική παγωνιά των χαρακτήρων, κι όμως: Μην ετοιμαστείτε να κόψετε τις φλέβες σας και να πείτε "σιγά μη δω εγώ αυτό το βαρύ πράγμα..." Σας το είπα και στην αρχή: Όλα είναι δοσμένα με χιούμορ, κάποιοι χαρακτήρες είναι από μόνοι τους αστείοι (η θεούσα που γυρίζει τολμηρές βιντεοκασέτες, ο απίστευτος και αθέατος κατάκοιτος γέρος που βρίζει ασύστολα κλπ.)και το όλο πράγμα βλέπεται ευχάριστα - ως κομεντί πάντα.
Αυτό το χιούμορ, η κομψότητα, η διακριτικότητα στο να πει ουσιαστικά πράγματα ζοφερά, είναι που κάνουν τον Ρενέ μεγάλο (ακόμα).