"ΜΕΡΕΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ": ΦΑΡΜΕΣ, ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ

 

Ο Terrence Malick έχει μια παράξενη κινηματογραφική ιστορία: Εμφανίζεται στη δεκαετία του 70, γυρίζει 2 ταινίες που παίρνουν διθυραμβικές κριτικές και μετά εξαφανίζεται για 20 ολόκληρα χρόνια. Επανεμφανίζεται ξαφνικά από το πουθενά το 1998 με τη "Λεπτή Κόκκινη Γραμμή" και από εκεί συνεχίζει κανονικά με άλλες ταινίες (που, προσωπικά, συνήθως δεν μου αρέσουν). Η δεύτερη από τις δύο πρώτες ταινίες του στα 70ς είναι το "Days of Heaven" (Μέρες Ευτυχίας) του 1978, με τους νεαρούς τότε Ρίτσαρντ Γκιρ και Σαμ Σέπαρντ, αλλά και την "σπανίων εμφανίσεων" Μπρουκ Άνταμς στους βασικούς ρόλους.

Πρόκειται για ένα αγροτικό δράμα που διαδραματίζεται στις αρχές του 20ού αιώνα στις ΗΠΑ. Ένα ζευγάρι φτωχών εραστών (που κρύβουν απ' όλους ότι είναι εραστές) μετακινούνται από μέρος σε μέρος (όπως πάμπολλοι άλλοι την εποχή αυτή) βρίσκοντας εποχικές αγροτικές δουλειές σε φάρμες (μετά το τέλος της σεζόν οι φτωχές αυτές μάζες αγροτών έφευγαν ομαδικά αναζητώντας την επόμενη δουλειά στα χωράφια). Σε μία μεγάλη φάρμα ο νεαρός πλούσιος ιδιοκτήτης ερωτεύεται την κοπέλα, αγνοώντας ότι είναι με άλλον. Ο εραστής της, μαθαίνοντας ότι ο φάρμερ πρόκειται να πεθάνει σύντομα από ανίατη ασθένεια, πείθει την κοπέλα να τον παντρευτεί ώστε αργότερα να γίνει κληρονόμος του και να γλυτώσουν έτσι για πάντα από τη φτώχεια.

Εξαιρετική σκηνοθεσία και εικόνα (ο Μάλικ γύρισε το φιλμ μόνο αυγές και σούρουπα για να πετύχει το φωτισμό και την ατμόσφαιρα που επιθυμούσε), ποιητική διάθεση, ατμοσφαιρική φωτογράφιση της φύσης τόσο στις φιλικές και στις εχθρικές της στιγμές, στιβαρό δράμα με συναισθηματικές συγκρούσεις μεγάλης έντασης και χαρακτήρες "καλοί" και "κακοί" ταυτόχρονα (έτσι δεν είναι άλλωστε η ανθρώπινη φύση;), συνθέτουν μια ταινία που θεωρήθηκε από τότε "μεγάλη" και αναγνωρίζεται από τις σημαντικές του μεγάλου αμερικάνικου σινεμά των 70ς. Εξ άλλου η φύση πάντοτε παίζει σημαντικό ρόλο στο σινεμά του Μάλικ και αυτό φαίνεται ήδη από αυτό το 2ο φιλμ του. Επίσης - από την ατμόσφαιρα και μόνο - αναγνωρίζεται το έντονο μεταφυσικό (σχεδόν θρησκευτικό) στοιχείο που πάντοτε διέπει το έργο του. Γι' αυτό και η ταινία αυτή έχει χαρακτηριστεί ως "βιβλική παραβολή". Να το ψάξετε. Κι αν το βρείτε σε μεγάλη οθόνη, ακόμα καλύτερα,

"THE NEW WORLD" Ή Η ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΦΛΥΑΡΙΑ

Ίσως μερικοί να "σκίσετε τα ιμάτιά σας", αλλά θα τολμήσω να πω ότι ο Terence Malick δεν υπήρξε ποτέ αγαπημένος μου. Ο σκηνοθέτης αυτός, ομολογουμένως ιδιαίτερα εικαστικός και μονίμως "φιλοσοφικός", προσωπικά μου φαίνεται μάλλον βαρετος και υπερεκτιμημένος. Το "The New World" του 2005 νομίζω ότι δεν αποτελεί εξαίρεση.
Η ταινία αφηγείται την αποίκηση της Αμερικής από τους άγγλους το μακρινό 1607 και τη σχέση τους με τους ιθαγενείς. Καθώς ένα πλοίο με άποικους - στρατιώτες φτάνει στη Βιρτζίνια ο Κάπτεν Σμιθ γλυτώνει την κρεμάλα (τον κατηγορούσαν για υποκίνηση σε ανταρσία). Οι σχέσεις του με τους άλλους άποικους περνούν από διάφορα στάδια (από αρχηγός έως σχεδόν κατάδικος). Αυτός ωστόσο ερωτεύεται όχι μόνο μια ιθαγενή ινδιάνα πριγκήπισα της γειτονικής φυλής, αλλά και την παρθένα φύση που τον περιβάλλει, όπου βρίσκει το αληθινό νόημα της ζωής. Η ιστορία όμως έχει συνέχεια. Ο ήρωάς μας θα αναγκαστεί να αναχωρήσει και μια νέα ζωή περιμένει τη νεαρή ινδιάνα, η οποία βαθμιαία θα μυηθεί στους δυτικούς τρόπους.
Ο Μάλικ ακολουθεί κι εδώ κάποιες από τις σταθερές προβληματικές του: Αληθινή έκσταση μπροστά στη φύση, σκέψεις για την αγάπη, συμπαντική άποψη της ζωής. Αλλά εξετάζει επίσης τις, αντίθετες συνήθως, σχέσεις ανάμεσα στο θέλω και στο πρέπει, στην επιθυμία και στο καθήκον. Και τις ιμπεριαλιστικές πρακτικές των δυτικών, την καταστροφή της φύσης και της αρμονίας με την οποία ζουν σε σχέση μ' αυτήν οι πρωτόγονες φυλές, την καταστροφή τελικά αυτής της ισορροπίας και, εν τέλει, την αποδοχή της ζωής ως έχει, τον τελικό συμβιβασμό με την ήρεμη αγάπη απέναντι σε έναν θυελλώδη έρωτα.
Ενδιαφέροντα όλα αυτά - αν και ήδη πολλά και φορτωμένα - αλλά θα μου επιτρέψετε να θεωρώ ότι για μια ακόμα φορά ο δημιουργός αυτός περισσότερο αμπελοφιλοσοφεί. Η αφήγησή του φρενάρει, κολλάει ουσιαστικά, γίνεται (επίτηδες υποθέτω) ακόμη πιο αργή από τους συνήθεις αργούς ρυθμούς του, καθώς κάθε λίγο στην ιστορία παρεμβάλλονται λυρικοί μονόλογοι των ηρώων περί έρωτα και αγάπης, περί ζωής και φύσης και άλλων "υψηλών". Ο ίδιος ο σκηνοθέτης μοιάζει εκστατικός μπροστά στη φύση (συγνώμη, αλλά αυτή η τυφλή μυθοποίηση και ωραιοποίηση της κατά βάθος φριχτά άγριας και βάρβαρης φύσης μου φαίνεται αφελής) και χαμένος στους συμπαντικούς του συλλογισμούς (εις βάρος της φιλμικής ροής κατά τη γνώμη μου).
Η φωτογραφία βεβαίως είναι πολύ καλή, η φύση υμνείται όπως είπαμε και μοιάζει πανέμορφη, ο Κόλιν Φαρέλ είναι καλός, η πρωτοεμφανιζόμενη Q'orianka Kilcher επίσης (όπως και ο Κρίστοφερ Πλάμερ και ο Κρίστιαν Μπέιλ), η σύλληψη είναι συχνά επική, συνολικά όμως το όλο "πακέτο" με κούρασε αρκετά. Ας σταματήσει να θέλει να τα πει όλα με τη μία ο Μάλικ, με αποτέλεσμα πολλές ταινίες του να γίνονται τελικά ιδιαίτερα βαριές.

ΤΟ "ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ" ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΟΛΑ, ΑΛΛΑ...

Δηλώνω από την αρχή ότι με τις δύο μόνο ταινίες του που έχω δει, δεν θεωρώ τον Terrence Malick ως «έναν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς όλων των εποχών» ή κάτι τέτοιο. Απόλυτος περφεξιονίστας ναι. Μεγαλεπήβολος ως εκεί που δεν παίρνει, βεβαίως. Άνθρωπος που περιφρονεί τους κανόνες και δεν ενδιαφέρεται για την εμπορική επιτυχία των ελάχιστων ταινιών του, επίσης. Ανυποχώρητος μπροστά στην πραγμάτωση του οράματός του, κι αυτό. Αλλά, παρ’ όλα αυτά δεν μπορώ να συμμεριστώ τον ενθουσιασμό κάποιων γι’ αυτόν.
«Το Δέντρο ης Ζωής» του 2011 είναι κι αυτό μεγαλεπήβολο (φυσικά). Ο Malick θέλει κυριολεκτικά να τα πει όλα. Όχι μόνο για τον άνθρωπο ή/και τη ζωή, αλλά και για ολόκληρο το Σύμπαν! Έτσι δεν διστάζει να μας δείξει εκπληκτικές εικόνες από το διάστημα, από πλήθος ουράνιων σωμάτων, αποκαλυπτικές εικόνες του πλανήτη, δεινόσαυρους, μετεωρίτες που χτυπάν τη γη και άλλα πολλά, για να κάνει τελικά βουτιά στον εξ ίσου ονειρικό μικρόκοσμο και να καταλήξει στη γέννηση ενός παιδιού! Στην ουσία βέβαια διηγείται την ιστορία μιας πενταμελούς οικογένειας με καταπιεστικό πατέρα και αγγελική μητέρα, κυρίως με flash-back, μετά το θάνατο του ενός από τους τρεις γιους (δεν είναι spoiler, το μαθαίνουμε από την αρχή). Φυσικά και πάλι, όλα αυτά είναι συμβολικά για να μας μιλήσει «για τη ζωή, το σύμπαν και τα πάντα».
Οι διαφωνίες μου επικεντρώνονται στην έντονα θρησκευτική / χριστιανική ματιά του. Από την αρχή κιόλας μας μιλά για τη διαφορά φύσης και (θείας) χάρης, ο Ιώβ και τα παθήματά του αναφέρονται συχνότατα και καταλήγουμε σε απόλυτα μεταφυσικό φινάλε, που θυμίζει το πρόσφατο «Hereafter” του Ίστγουντ. Συγνώμη, αλλά ποτέ δεν ήμουν ιδιαίτερα «της θρησκείας» και, ακόμα περισσότερο, ποτέ δεν χώνεψα τις ιστορίες με το θεό που στέλνει τις φριχτότερες δυνατές δυστυχίες στους πολύ πιστούς και αγαπημένους του «για να τους δοκιμάσει» ή κάτι τέτοιο (περίπτωση Ιώβ), όπως εδώ στην υπέροχη, γεμάτη αγάπη και πίστη μητέρα. Ούτε και με ενδιέφερε ποτέ η μόνιμη επωδός «άγνωστες οι βουλές του Κυρίου», όταν γίνεται η προφανής περί κατάφορης αδικίας ερώτηση. Ευχαριστώ πολύ, αλλά δεν θα πάρω.
Μένει λοιπόν η ταινία. Η οποία είναι πλημμυρισμένη από κάτι παραπάνω από πανέμορφες εικόνες. Είτε κινηματογραφεί τη γέννηση ενός πλανήτη είτε το πότισμα του γκαζόν σε μια αυλή, τα πλάνα είναι εκπληκτικά, αποτελούν έργα τέχνης από μόνα τους. Ίσως βέβαια, θα παρατηρήσουν δικαίως μερικοί, κάποια στιγμή «μπουχτίζεις» απ’ όλη αυτή την ομορφιά, αλλά πάντως η ομορφιά παραμένει. Όπως μένει και η παράξενη, ρευστή αφήγηση των γεγονότων. Ο τρόπος που ο Malick αφηγείται τη μάλλον κοινότοπη ιστορία της οικογένειας, μπορώ να πω ότι με γοήτευσε. Σύντομες σκηνές, συνειδητά δίχως κορυφώσεις, "μαλακό" πέρασμα από τη μία σκηνή στην άλλη. Αφηγηματική ρευστότητα, η λέξη αυτή μου ξανάρχεται σαν χαρακτηριστική του τρόπου του.
Έγιναν διάφορες συγκρίσεις με τον Κιούμπρικ. Σίγουρα και οι δύο δημιουργοί μάς έδειξαν υπέροχες εικόνες, σίγουρα έχουν πάντοτε κάτι μεγαλεπήβολο, το είπαμε. Στο συγκεκριμένο φιλμ υπήρχε και η παραληρηματική ροή κοσμικών εικόνων που κόβουν την ανάσα, με τη συνοδεία κλασικής μουσικής, ροή που νομίζω ότι κρατά γύρω στα 15 λεπτά (τεράστιος κινηματογραφικός χρόνος), που βέβαια φέρνει στο νου την περίφημη μεγάλη, ψυχεδελική σκηνή προς το τέλος της «Οδύσσειας του Διαστήματος» (αλλά και τη συνεχή ροή εικόνων στο Koyanisqatsi), οπότε η σύγκριση έρχεται μοιραία. Δεν νομίζω όμως ότι τα κάποια κοινά χαρακτηριστικά είναι ικανά για μια τέτοια σύγκριση. Δεν νομίζω ότι ο Malick, ο οποίος μάλιστα έχει και ελάχιστο ποσοτικά έργο, μπορεί να φτάσει τον μεγάλο δημιουργό.
Παραλείπω λοιπόν το ιδεολογικό μέρος και την αφέλεια (τα οποία ωστόσο νομίζω ότι θα γοητεύσουν πολλούς), κρατώ τις πανέμορφες (μέχρι σκασμού) εικόνες, την υπέροχη μουσική, την αφήγηση, στέκομαι αμήχανος μπροστά στο τόσο, μα τόσο μεγαλεπήβολο όραμα… και πάω για κάτι άλλο, περισσότερο του γούστου μου και δίχως όλη αυτή τη μεταφυσική σάλτσα.