WEST SIDE STORY: ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

Το "West Side Story" που γύρισαν το 1961 οι Jerome Robbins ((1918-1998)και Robert Wise (1914-2005) (ο πρώτος ήταν χορογράφος και σκηνοθέτησε τα χορευτικά), θεωρείται ένα από τα καλύτερα μιούζικαλ όλων των εποχών και, σίγουρα, είναι ένα από τα πιο πετυχημένα εμπορικά και καλλιτεχνικά (είχε σαρώσει στα Όσκαρ στην εποχή του). Η ιδέα αποδείχτηκε θαυματουργή: Οι δημιουργοί μετέφεραν τον μύθο του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας στην (τότε) σύγχρονη εποχή, βάζοντας μάλιστα τους δύο τινέιτζερς ερωτευμένους να ανήκουν σε δύο αντίπαλες νεανικές συμμορίες, η μία αποτελούμενη από λευκούς και η άλλη από ισπανόφωνους πορτορικάνους. Η μουσική του Λέοναρντ Μπερνστάιν υπήρξε άλλο ένα βασικό στοιχείο επιτυχίας του φιλμ (ο δίσκος ήταν για πολύ καιρό νο 1 στα charts). Νομίζω ότι μπορούμε να διακρίνουμε διάφορα επίπεδα στην ταινία. Από τη μία υπάρχει το όντως εντυπωσιακότατο οπτικό μέρος. Κατασκευασμένα σκηνικά που αναπαράγουν φτωχές, λαϊκές περιοχές της Νέας Υόρκης, πλημμυρισμένα από έντονα χρώματα με κυρίαρχο το πανταχού παρόν κόκκινο. Ωραία χορευτικά, άλλοτε πολυπρόσωπα, άλλοτε όχι, έντονο στυλιζάρισμα και, βέβαια, μια απεικόνιση της τότε νεανικής κουλτούρας, τόσο των "ροκάδων" λευκών όσο και των ισπανόφωνων, με τη δική τους μουσική και τρόπο ζωής. Η αναπαράσταση μάλιστα της βίας με χορευτικά είναι αξέχαστη. Από την άλλη υπάρχει το αισθηματικό, το ερωτικό μέρος, που, όπως σχεδόν κάθε νεανική ταινία, ιδιαίτερα περασμένων δεκαετιών, είναι μάλλον αφελές και υπερ-ρομαντικό. Έρωτας με την πρώτη (κυριολεκτικά) ματιά, όρκοι για αιώνια αγάπη, μελιστάλακτοι ερωτικοί διάλογοι... τέτοια πράγματα. [spoiler!! Spoiler!]Ναι, αλλά όλοι όσοι περιμένουν και το αντίστοιχο happy end που έχουν τέτοια φιλμ, νομίζω ότι μάλλον θα απογοητευτούν. Να λοιπόν μια πρώτη υπονόμευση των θεμελίων του είδους. Το φινάλε βέβαια, μπορεί να είναι εξ ίσου ρομαντικό με το όλο πνεύμα της ταινίας, βρίσκεται όμως πολύ - πολύ μακριά από το "έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα". [τέλος spoiler]. Εντάξει λοιπόν με τη ρομαντική πλευρά. Αν κοιτάξουμε όμως καλύτερα, θα ανακαλύψουμε και μια άλλη, έντονα κοινωνική ματιά. Αυτό που απροσδόκητα θα έλεγα περνά μέσα από ένα νεανικό μιούζικαλ με έρωτες και συμμορίες δεν είναι μόνο το θέμα της νεανικής βίας και εγκληματικότητας (το οποίο, καθόλου τυχαία βέβαια, επικεντρώνεται στα πιο φτωχά κοινωνικά στρώματα και το οποίο αποτελεί πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα σήμερα απ' όσο τότε), αλλά και η καταγραφή των φυλετικών διαφορών και κατηγοριοποιήσεων. Ακούστε το "America", το γνωστότερο ίσως τραγούδι της ταινίας. Είναι ένα ειρωνικό σχόλιο πάνω στην Αμερική, την χώρα υποτίθεται των "ίσων ευκαιριών". Οι μεν μιλάνε για τα καλά της Αμερικής και οι άλλοι (οι ισπανόφωνοι και πιο "σκούροι" φυσικά) σχολιάζουν δηκτικά το τι ακριβώς ΔΕΝ περιλαμβάνει αυτή η υποτιθέμενη ισότητα, το πώς τους αντιμετωπίζουν οι λευκοί. Αν προσθέσετε σ' αυτό και την διάχυτο μείγμα νοσταλγίας/απέχθειας για την πατρίδα που άφησαν, και φυσικά την αντίστοιχη σχέση αγάπης/μίσους με τη νέα τους πατρίδα, τις ΗΠΑ, πράγμα που συμβαίνει με όλους τους μετανάστες σε μια "ανώτερη" οικονομικά χώρα, θα δείτε ότι η διάσημη αυτή ταινία περιέχει πολύ περισσότερα πράγματα από μια απλή και αφελή ρομαντική ιστορία και από εντυπωσιακά χορευτικά και τραγούδια. Ο Wise είναι βέβαια ένας εξαίρετος σκηνοθέτης - χαμαιλέων, που πέρασε με επιτυχία απ' όλα σχεδόν τα είδη του κλασικού αμερικάνικου σινεμά, οπότε το άγγιγμά του είναι εγγυημένο. Προσωπικά βαρέθηκα κάπως στα overdose αισθηματικά μέρη, συνολικά όμως βρίσκω ότι η ταινία παραμένει μεγάλη. Και δεν με κούρασε καθόλου η τρίωρη διάρκειά της.

ΕΝΑ "ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΑ" ΠΟΥ ΤΡΟΜΑΖΕΙ ΠΑΝΤΑ

Μια από τις αγαπημένες μου ταινίες είναι το "The Ηaunting" (1963) του Robert Wise (1914-2005). Φυσικά πρόκειται για ταινία τρόμου, νομίζω όμως ότι, πέρα απ’ αυτό, είναι μια εξαιρετική ταινία γενικότερα. Ίδιας περίπου εποχής με ένα άλλο αριστούργημα του είδους, το "The Innocents" του Jack Clayton, έχει αρκετά κοινά στοιχεία μαζί του: Και οι δύο είναι ασπρόμαυρες και βασίζονται στην υποβλητική ατμόσφαιρα και καθόλου στα εφφέ, και οι δύο έχουν σαν βασική ηρωίδα μια γυναίκα σεξουαλικά στερημένη, καταπιεσμένη από το περιβάλλον της, που βρίσκεται στα όρια της ψύχωσης, τόσο ώστε ποτέ να μην είμαστε απόλυτα βέβαιοι για το αν τα όσα τρομαχτικά βλέπουμε συμβαίνουν στ’ αλήθεια ή είναι γεννήματα της ταραγμένης της φαντασίας. Εδώ βέβαια, όλα δείχνουν ότι το υπερφυσικό στοιχείο είναι απόλυτα αληθινό και το φιλμ του Wise παίζει λιγότερο με την αμφισημία απ’ όσο η ταινία του Clayton.
Το εκπληκτικό είναι ότι, τόσα χρόνια μετά την εποχή που γυρίστηκε, η ταινία εξακολουθεί να με καθηλώνει και σε πολλά σημεία να με τρομάζει. Για μια ακόμα φορά το παρακολούθησα με κομμένη την ανάσα. Το επίτευγμα αυτό γίνεται ακόμα πιο θαυμαστό αφού, όπως προανέφερα, όλα συμβαίνουν δίχως ξαφνικά «μπαμ» και δίχως καθόλου εφφέ. Ποτέ δεν θα δούμε κάποιο τέρας, φάντασμα ή ό,τι άλλο τρομαχτικό. Όλα χτίζονται, λεπτό με λεπτό, χάρη στην ατμόσφαιρα. Παρ’ όλα αυτά θα τρομάξετε, πιστέψτε με. Πιστός στην άποψη που θέλει το τρομαχτικό να βρίσκεται σ' αυτό που ΔΕΝ βλέπουμε κι όχι στα ορατά σημεία (και τέρατα), παράδοση που πάει πίσω στον Τουρνέρ, ο Γουάιζ κάνει μια κλασική ταινία της άποψης αυτής. Πόσο μακριά βρισκόμαστε από τα σύγχρονα ανούσια σπλάτερ ή τις ταινίες που πασχίζουν να σε τρομάξουν με ψηφιακά εφφέ τεράτων και άλλων, κάθε λογής, μπαμπούλων… Ακόμα και η υπόθεση είναι απλή: μια ομάδα ανθρώπων, με επικεφαλής έναν επιστήμονα – ερευνητή του υπερφυσικού κλείνονται σ’ ένα σπίτι που θεωρείται στοιχειωμένο για να μελετήσουν τα φαινόμενα που συμβαίνουν εκεί. Όλα τα υπόλοιπα αφήνονται στη δεξιοτεχνία του Wise, που υποβοηθούμενος από φωτογραφία, μουσική, αλλά και το παράδοξο ντεκόρ του δαιδαλώδους και ακαθόριστου αρχιτεκτονικού ρυθμού σπιτιού σαν φόντο, καταφέρνει να δημιουργήσει την ατμόσφαιρα που θέλει και να αιχμαλωτίσει τους θεατές. Όπως καταλάβατε, ο ουσιαστικός πρωταγωνιστής είναι το ίδιο το σπίτι, αλλά, βέβαια, σημντικό ρόλο παίζουν και οι χαρακτήρες των λίγων πρωταγωνιστών και κυρίως της βασικής, εύθραυστης ηρωίδας.
Είναι από τις λίγες ταινίες τρόμου που συνίσταται και σε μη φίλους του είδους. Αυτό που θα δουν είναι μια κλασική ταινία. Και στα κλασικά το είδος δεν έχει καμιά σημασία. Σε αντίθεση, βέβαια, από το ηλίθιο ριμέικ που, αναπόφευκτα, γυρίστηκε το 1999 και έχει με το πρωτότυπο φιλμ όση σχέση έχει ο Σάββας με τον Κουρασάβα.

Η ΓΗ ΠΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΤΗΤΑ

Το 1951 ο Robert Wise (1914-2005) γυρίζει ένα από τα ορόσημα του σινεμά επιστημονικής φαντασίας, το The Day the Earth Stood Still (Όταν η γη σταμάτησε). Βασισμένη σ' ένα διήγημα της δεκαετίας του 30 του Harry Bates, το "Αποχαιρετισμός στον Αφέντη", μιλά για ένα εξωγήινο σκάφος που προσγειώνεται στην Αμερική με επιβάτες έναν ανθρωπόμορφο εξωγήινο και ένα πανίσχυρο, γιγάντιο ρομπότ. Ο πρώτος είναι ο βασικός ήρωας του φιλμ, καθώς πασχίζει να πείσει την ανθρωπότητα ότι βαδίζει ολοταχώς προς την καταστροφή.
Μια σύντομη ματιά στην εποχή είναι απαραίτητη. Βρισκόμαστε στην καρδιά του ψυχρού πολέμου, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση εξοπλίζονται ασύστολα με πυρηνικά και τα πάντα μπορεί να τιναχτούν στον αέρα από μια βλακεία ή ένα λάθος. Αντανάκλαση αυτού του κλίματος (σε συνδυασμό με την υστερική αμερικάνικη κομμουνιστοφοβία) είναι τα περίφημα b-movies επιστημονικής φαντασίας του '50, μέτρια συνήθως (και αστεία, αν και νοσταλγικά, σήμερα). Συνήθως παρουσιάζουν κακούς εξωγήινους που εισβάλλουν με ποικίλους, ύπουλους ή απροκάλυπτους τρόπους στη γη. Η σχέση με την φοβία των αμερικάνων για "κομμουνιστική εισβολή" είναι σαφής και ορισμένα υπονοούμενα σε αρκετές ταινίες του είδους την κάνουν ακόμα σαφέστερη.
Υπήρξαν ωστόσο και εξαιρέσεις σ' αυτό το γενικό κλίμα, η γνωστότερη από τις οποίες είναι το "The Day...". Εδώ, πολύ πριν τον ΕΤ, οι εξωγήινοι είναι "καλοί" και έρχονται να μας προειδοποιήσουν για την αυτοκαταστροφική πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού με τους συνεχείς πολέμους και τους πυρηνικούς εξοπλισμούς. Προχωρώντας όμως περισσότερο, καυτηριάζει την ανθρώπινη βλακεία, επιθετικότητα, μισσαλοδοξία, (γιατί όχι και ξενοφοβία;) και μη ανοχή στο διαφορετικό, σκιαγραφόντας μια γενική τάση του στιλ "πρώτα πυροβόλησε και μετά κάνε ερωτήσεις". Όσο για τη ραγδαία εξάπλωση στον πληθυσμό της υστερικής φοβίας για τον "ανεξέλεγκτο" εξωγήινο, ε, εδώ οι αναφορές στο κλίμα που προαναφέραμε είναι ακόμα σαφέστερες. Έτσι, ο άτυχος ξένος που έρχεται με φιλικές διαθέσεις βρίσκεται, πολύ πριν τον "Άνθρωπο που έπεσε στη Γη" του Ρεγκ, κυνηγημένος και αποξενωμένος να πασχίζει να γλιτώσει από αυτούς που ήρθε να προειδοποιήσει.
Πέραν των "μηνυμάτων" όμως, η ταινία είναι καλογυρισμένη και κατάφερε να με κρατήσει μέχρι τέλους, τόσα χρόνια μετά την εμφάνισή της. Είναι βέβαια και αρκετά πάνω από τα συνηθισμένα b-movieς σαν παραγωγή, είναι και σημαντικός ο Wise, οπότε όλα δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του κλασικού. Αν δεν το έχετε δει, ψάξτε το!
ΥΓ: Υπάρχει μια εκπληκτική σκηνή που, τόσα χρόνια πριν, μοιάζει τόσο επίκαιρη: Ένας ρεπόρτερ, με το μικρόφωνο προτεταμένο, ρωτά το πλήθος για το πώς νοιώθουν για τον εξωγήινο. Πανικός απ' όλους. "Είμαι έντρομος", "κινδυνεύουμε", "να τον σκοτώσουν γρήγορα", "είναι απειλή" κλπ. κλπ. Κάποιος όμως έχει διαφορετική γνώμη: "Ρε παιδιά, μήπως πρέπει να ψάξουμε περισσότερο για το τι θέλει, ποιοι είναι οι σκοποί του..." Πριν προλάβει να ολοκληρώσει τη φράση του, ο δημοσιογράφος λέει "Ευχαριστώ πολύ", παίρνει το μικρόφωνο και πάει στον επόμενο έντρομο και αγανακτισμένο πολίτη. Σας θυμίζει τίποτα; Ξαναλέω ότι όλα αυτά γίνονται το 1951!