RED ANGEL: Η ΦΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ

Υπάρχουν κάποιες βαθύτατα αντιπολεμικές ταινίες, τις οποίες το να δεις είναι αληθινή δοκιμασία. Συγκλονιστικές μεν, αλλά τόσο εφιαλτικές... Σκέφτομαι το "Ο Τζόνι Πήρε το Όπλο του" για παράδειγμα. Στην κατηγορία αυτών των φιλμ έρχεται να προστεθεί και το "Red Angel" (Akai tenshi) που γύρισε ο Yasuzo Masumura (1924–1986) το 1966.
Μας μεταφέρει στον ούτως ή άλλως άδικο κινεζοϊαπωνικό πόλεμο στη δεκαετία του 30. Η όμορφη ηρωίδα είναι μια νοσοκόμα που στέλνεται στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Εκεί βιώνει την απόλυτη φρίκη του πολέμου και, ως αληθινός άγγελος, ανακουφίζει τραυματίες χρησιμοποιώντας τον μόνο τρόπο που διαθέτει: Το σεξ. Ταυτόχρονα ερωτεύεται έναν αρκετά μεγαλύτερό της γιατρό, εθισμένο στη μορφίνη για να αντέξει τα όσα συμβαίνουν γύρω του.
Η ταινία βλέπεται πραγματικά δύσκολα. Το μεγαλύτερο μέρος διαδραματίζεται στα πρόχειρα στημένα χειρουργεία, όπου εκατοντάδες βαριά τραυματισμένοι άνθρωποι ψυχοραγούν και σφαδάζουν, ενώ οι γιατροί, μην έχοντας χρόνο και υλικά, αποφασίζουν απλώς ποιους θα αφήσουν να πεθάνουν και ποιους θα ακρωτηριάσουν για να επιβιώσουν. Χειρουργικές επεμβάσεις και κομμένα μέλη αποτελούν ένα σταθερό μοτίβο του σκηνικού. Ωστόσο, μέσα σ΄αυτό το ζοφερό, πνιγηρό περιβάλλον, τό πιο κοντά στην κόλαση που μπορώ να φανταστώ (που επιτείνει και η ασπρόμαυρη φωτοραφία), ανθίζει ένας έρωτας που, σε κάποια σημεία, αγγίζει τα όρια της διαστροφής - προσφιλές άλλωστε θέμα στον Masumura.
Είπα και στην αρχή ότι το να δει κανείς το φιλμ αποτελεί μάλλον δοκιμασία. Ωστόσο αυτό δεν αφαιρεί τίποτα από τη συγκλονιστικότητά του. Ίσα - ίσα, ακριβώς αυτή η αδυσώπητη καταγραφή της κόλασης είναι που επιτείνει το στοιχείο αυτό. Φεύγοντας έχει κανείς μισήσει τον πόλεμο βαθύτατα, τον πόλεμο που δεν διαθέτει απολύτως τίποτα ηρωικό. Μόνο καθαρή φρίκη. Ο ίδιος ο γιατρός άλλωστε, σα να μην αρκούν οι εικόνες από μόνες τους, θίγει μια - δυο φορές το παράλογο και μάταιο του πολέμου. Μιλά βέβαια για τον συγκεκριμένο πόλεμο (ενδιαφέρον στοιχείο κι αυτό αν αναλογιστούμε ότι το σχόλιο για την γιαπωνέζικη επιθετικότητα γίνεται το 1966 και ενώ είναι γνωστή η συνήθης στρατοκαυλίαση της χώρας αυτής), αλλά προφανώς ο σκηνοθέτης υπονοεί οποιονδήποτε πόλεμο. Και η τόλμη του βέβαια αυξάνεται και με το ερωτικό στοιχείο. Αλήθεια, τι το μεμπτό μπορεί να έχει το να ανακουφίσεις σεξουαλικά έναν ανήμπορο άνθρωπο, κάποιον που ίσως να μη μπορέσει να ξανακάνει έρωτα στη ζωή του;
Ο έρωτας στην κόλαση λοιπόν, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι ο τίτλος του φιλμ. Επέμενα όμως λίγο παραπάνω στο αντιπολεμικό στοιχείο, γιατί αυτό είναι που τελικά με συγκλόνισε περισσότερο. Γι' αυτό άλλωστε και θεωρώ το "Red Angel" μια από τις πιο δυνατές αντιπολεμικές ταινίες που έγιναν ποτέ.

"ΤΥΦΛΟ ΚΤΗΝΟΣ": Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ

Ο γιαπωνέζος Yasuzo Masumura (1924–1986) έχει κάνει κάθε είδους ταινίες. Η "διαστροφή" πάντως είναι ένα θέμα που μοιάζει να τον ελκύει ιδιαίτερα. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στο "Τυφλό Κτήνος" (Mοju ή Blind Beast στα αγγλικά) του 1969, όπου τυφλός γλύπτης, με τη βοήθεια της μητέρας του, απαγάγει όμορφο μοντέλο που έχει ερωτευθεί και το φυλακίζει στο εργαστήριό του με σκοπό να φτιάξει το "τέλειο έργο" του. Σιγά - σιγά όμως τα πράγματα θα ξεφύγουν από κάθε όριο.
Νομίζουμε στην αρχή ότι πρόκειται για άλλη μια ταινία εγκλεισμού, στο στιλ του "The Collector" του Γουάιλερ. Φυσικά πρόκειται για τέτοια ταινία, το πράγμα όμως, προς το τέλος ιδιαίτερα, πάει πολύ πιο μακριά, δοκιμάζοντας την αντοχή του θεατή. Οι χώροι είναι περιορισμένοι. Το μεγαλύτερο μέρος διαδραματίζεται στο εργαστήριο. Αυτό το εργαστήριο όμως, με το παράδοξο ντεκόρ, που κινείται ανάμεσα στο απόλυτα εντυπωσιακό και το κιτς, είναι το πρώτο στοιχείο που θα σοκάρει τον θεατή. Η σταδιακή αποκάλυψή του στην αντίστοιχη σκηνή μένει καρφωμένη στη μνήμη μας.
Από εκεί και πέρα υπάρχουν πολλοί φροϊδικοί συμβολισμοί, ο ρόλος της μητέρας είναι καθοριστικός, ενώ η κλιμάκωση του τέλους έρχεται σχετικά απότομα, αφήνοντάς μας μουδιασμένους (ίσως χρησιμοποιήσετε άλλες λέξεις, εντονότερες). Στόχος είναι βέβαια η καταγραφή του απόλυτου έρωτα, που κάποια στιγμή ξεπερνά κάθε φραγμό όταν η αμοιβαία επιθυμία για απόλυτη και με όλους τους τρόπους κατοχή;, κατάκτηση;, απόκτηση;, απόλαυση; (ή όπως αλλιώς θέλετε να το χαρακτηρίσετε), του άλλου φτάνει στα απώτατα όριά της.
Φυσικά το φιλμ θα σοκάρει πολλούς. Οι ιάπωνες, όπως αποδεικνύεται με αυτό το παράδειγμα, είχαν από πολύ παλιά αναπτύξει αυτή τη χαρακτηριστικά διαστροφική ή/και "άρρωστη" ματιά - όπως τουλάχιστον θα τη χαρακτήριζε ο μέσος δυτικός - πράγμα που φαίνεται έντονα από το σινεμά, αλλά και από τη λογοτεχνία και τα κόμικς τους.
Το θέμα πάντως είναι ότι ο Masumura είναι κάπως άτεχνος σα σκηνοθέτης, οπότε πολλά από τα τεκταινόμενα φαίνονται κάπως ψεύτικα, πράγμα που έχει να κάνει και με το καθαρά τεχνικό μέρος. Ωστόσο το φιλμ δεν παύει να είναι, νομίζω, χαρακτηριστικό παράδειγμα ακραίας ερωτικής εμμονής, στοιχείο που έγινε ευρύτερα γνωστό μερικά χρόνια αργότερα με την "Αυτοκρατορία των Αισθήσεων" του Όσιμα.
ΥΓ: Ίσως οι σύγχρονοι θεατές αναρωτηθούν γιατί, παρά τα όσα συμβαίνουν, δεν βλέπουμε ούτε σταγόνα αίματος, πράγμα που κάνει το πράγμα κάπως αναληθοφανές. Όπως έμαθα, αυτό έχει να κάνει με βαθιά ριζωμένα γιαπωνέζικα ταμπού σε σχέση με τα σωματικά υγρά. Την εποχή αυτή λοιπόν, το 1969, απαγορευόταν αυστηρά να δειχτεί αίμα στην οθόνη.

ΓΙΓΑΝΤΕΣ, ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΑΝΘΡΩΠΟ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Ο Yasuzo Masumura (1924–1986) είναι ένας παραγωγικότατος (πάνω από 60 ταινίες) γιαπωνέζος σκηνοθέτης, που μέχρι πρόσφατα μου ήταν άγνωστος (όπως και πολλοί άλλοι συμπατριώτες του, φαντάζομαι). Έχει κάνει κάθε είδους ταινίες, από κοινωνικά δράματα μέχρι τρόμου και κωμωδίες.
Το "Giants and Toys" γυρίστηκε το 1958 και θεματικά βρίσκεται μάλλον πολύ μπροστά από την εποχή του. Τρεις διαφημιστικές εταιρίες, που φτιάχνουν καραμέλες για παιδιά, ανταγωνίζονται ανελέητα, επινοώντας κάθε λογής τρόπους προώθησης των προϊόντων τους, αλλά και χρησιμοποιώντας αδίστακτα κατασκοπεία και εκμεταλλευόμενες τις προσωπικές σχέσεις των υπαλλήλων τους.
Θα έχετε ακούσει υποθέτω ότι ο χώρος της διαφήμισης είναι από τους πλέον απάνθρωπους, ο ανταγωνισμός και η πίεση στους εργαζόμενους συχνά αφόρητα και ότι πολλοί μετά από 10 χρόνια πάνω - κάτω τον εγκαταλείπουν μην αντέχοντας άλλο. Φανταστείτε να βλέπετε όλα αυτά να συμβαίνουν στην Ιαπωνία του 1958 (στην Ελλάδα δεν είχαμε ακόμα ιδέα): Πάνω απ' όλα βρίσκεται η επιτυχία της εταιρίας, η οποία ουσιαστικά είναι σημαντικότερη από την οικογένεια, τον έρωτα ή ό,τι άλλο. Η εταιρία - ή το εκάστοτε προϊόν της - πρέπει να νικήσουν, να είναι πρώτα σε πωλήσεις με οποιοδήποτε κόστος. Οι προσωπικές σχέσεις των υπαλήλων βρίσκονται σε δεύτερη μοίρα ή (ακόμα χειρότερα) χρησιμοποιούνται ύπουλα για το καλό της εταιρίας. Η πίεση ειναι εξοντωτική.
Ο Masumura χρησιμοποιεί το χιούμορ, αλλά και το δράμα για να μας δείξει κάθε άλλο παρά αστεία πράγματα. Στις εταιρίες κυριαρχεί το "ο θάνατός σου η ζωή μου". Οποιοσδήποτε έχει ηθικές αντιρρήσεις, όσο ψηλά στην ιεραρχία κι αν βρίσκεται, παραμερίζεται. Είναι η πρώτη φορά που είδα σε ταινία να αμφισβητείται τόσο ανοιχτά η περίφημη εργασιομανία των Ιαπώνων. Όπως και το βαθύτατα ριζωμένο πιστεύω τους ότι "πρέπει οπωσδήποτε, πάσει θυσία, να νικήσουμε", ανεξάρτητα του αν η νίκη αφορά την ίδια τη χώρα, την εταιρία ή τη συγκεκριμένη σειρά καραμελών. "Είμαστε Ιάπωνες" λέει κάπου ένας από τους ήρωες. "Δεν ξέρω τι κάνουν στην Αμερική ή την Ευρώπη, εμείς όμως πρέπει πάντοτε να νικούμε". Φυσικά στο βωμό της επιτυχίας οι προσωπικές ζωές, οι σχέσεις, ερωτικές, οικογενειακές, φιλικές, η ίδια η προσωπικότητα του ατόμου, συντρίβονται. Ο βασικός ήρωας, που προσπαθεί να αντισταθεί, καταλήγει... ας μη σας πω πώς ακριβώς, στο θαυμάσιο, τραγικό και συγχρόνως βαθύτατα ειρωνικό τέλος.
Όλα αυτά, ξαναθυμίζω, στα '50ς! Μέσα σε ένα συχνά κιτς σκηνικό, με τις απίστευτα γελοίας αισθητικής για τα σημερινά δεδομένα διαφημιστικές καμπάνιες, με τους ηθοποιούς να φωνάζουν πολύ, όπως συμβαίνει πάντα σχεδόν στις γιαπωνέζικες ταινίες, ο σκηνοθέτης αμφισβητεί βαθιά το γιαπωνέζικο οικονομικό θαύμα, τις εργασιακές δομές του καπιταλισμού γενικότερα όπως αυτές αποτυπώνονται στις μεγάλες εταιρίες, τον εκμηδενισμό της προσωπικότητας και της ηθικής μπροστά στην επαγγελματική επιτυχία, και κάνει πλάκα και με το σταρ σύστεμ. Πολύ ενδιαφέρον, αν ξενασκεφτεί κανείς την εποχή. Α, και να μη ξεχάσω, τέλος, την παράδοξη σκηνή του "εξωτικού" νούμερου της σταρ πρωταγωνίστριας, που, σε σκηνικό ζούγκλας, τραγουδά διαρκώς για... κανιβαλισμό!