Μου είχαν λείψει οι γλυκόπικρες, αστείες και συγκινητικές συγχρόνως ιστορίες του Alexander Payne. Ευτυχώς το 2023 επιστρέφει σε μεγάλη φόρμα με το "The Holdovers" ("Τα Παιδιά του Χειμώνα" στην Ελλάδα) και μάλιστα με έναν εξαιρετικό Πολ Τζιαμάτι και δύο πρωτοεμφανιζόμενους - έκπληξη: τους Da'Vine Joy Randolph και Dominique Sessa.

Βρισκόμαστε στα 1970. Ένα απομονωμένο σχολείο για (εσώκλειστους) μαθητές κλείνει για τις χριστουγεννιάτικες διακοπές. Κάποιοι όμως πρέπει να παραμείνουν ως ελάχιστο προσωπικό, όπως ορίζει ο κανονισμός. Προφανές "θύμα" είναι ένας αυστηρός (στα όρια του βλαμμένου, σίγουρα πάντως γραφικός) και μοναχικός καθηγητής ιστορίας με πάθος για την αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, μια μαγείρισσα που θρηνεί τον πρόσφατο χαμό του γιου της στο Βιετνάμ και ένας ατίθασος (για να το πούμε κομψά) μαθητής, που άλλα περίμενε και αλλιώς του ήρθαν τα πράγματα. Τι θα κάνουν οι τρεις τους, ολομόναχοι στο αχανές άδειο κτίριο;

Δεν θα πω πολλά. Η ευαισθησία του Payne κυριαρχεί κι εδώ. Την κωμωδία διαδέχεται το δράμα, η ιδιαίτερη κατάσταση - και η απομόνωση - φέρνουν τους ανθρώπους κοντά, μυστικά αποκαλύπτονται, φιλίες και έχθρες εναλλάσσονται, ό,τι συμβαίνει και στη ζωή δηλαδή. Και όχι, όλα αυτά (κυρίως τη συγκίνηση εννοώ) δεν ξεπέφτουν στο μελό. Όλα είναι σοφά μοιρασμένα. Και ταυτόχρονα θίγονται και "παράπλευρα" θέματα : Από το Βιετνάμ και τις κατάφωρες αδικίες που βασίζονται στις κοινωνικές ανισότητες έως το θέμα της φιλίας ή των λυκοφιλιών που αναπτύσσονται στους κόλπους της κάθε επιστημονικής / πανεπιστημιακής κοινότητας. Τελικά όλα είναι θέμα κοινωνικής θέσης (εκτός ίσως από την αγάπη). 

Το ευχαριστήθηκα και απόλαυσα τα τραγούδια της εποχής που πλημμυρίζουν το φιλμ. Το συνιστώ. 

"ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ": ΠΑΝΕΞΥΠΝΗ ΙΔΕΑ, ΑΛΛΑ...

Δυστυχώς ο "Μικρόκοσμος" (Downsizing, 2017) του Alexander Payne είναι η πρώτη ταινία ενός αγαπημένου δημιουργού που δεν μου άρεσε ιδιαιτερα. Νομίζω ότι για πρώτη φορά εδώ ο Payne χάνει τον έλεγχο. Ας δούμε όμως την ιστορία:
Νορβηγοί επιστήμονες καταφέρνουν να σμικρύνουν οτιδήποτε οργανικό. Έτσι ένας άνθρωπος μπορεί να μετατραπεί σε ανθρωπάκι ύψους 5 περίπου εκατοστών. Τα πλεονεκτήματα για την ανθρωπότητα είναι τεράστια: Το οικολογικό λύνεται, αφού τα ίδια δισεκατομμύρια ανθρώπων θα μολύνουν πολύ λιγότερο τον πλανήτη, θα καταναλώνουν ελάχιστα, οπότε οι γήινοι πόροι δεν ξοδεύονται με τους σημερινούς ρυθμούς και, σε προσωπικό επίπεδο, θα μπορούν να απολαμβάνουν πολυτέλειες (από χαβιάρι και διαμάντια έως μέγαρα για διαμονή) με ελάχιστο κόστος. Προαιρετικά λοιπόν πολλοί επιλέγουν να σμικρυνθούν σε ειδικές εταιρίες, που τους παραχωρούν και τον "ιδανικό" (μικρό)κόσμο για να ζήσουν. Το ζεύγος των ηρώων αποφασίζει να κάνει το μεγάλο βημα (αν κανείς σμικρυνθεί δεν υπάρχει επιστροφή). Όταν όμως ο σύζυγος ξυπνάει από τη διαδικασία βιώνει το πρώτο (καθαρά προσωπικό) σοκ.
Η ιδέα, που ανήκει βέβαια στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, είναι πανέξυπνη. Όπως και ο χειρισμός της, που ταιριάζει πολύ στο σατιρικό και ταυτόχρονα τρυφερό και ευαίσθητο πνεύμα του Payne. Κι όχι μόνο αυτό: Ο σκηνοθέτης βρίσκει την ευκαιρία να καυτηριάσει την ανθρώπινη φύση, συχνά συνυφασμένη με την απληστία, τη βία και την εξουσιομανία, τη ροπή προς την παρανομία. Βλέπετε, ο ήρωάς μας σύντομα θα ανακαλύψει ότι ο "ειδυλιακός" κόσμος των "μικρών ανθρώπων", παρά την απαστράπτουσα εικόνα που αρχικά παρουσιάζει (ουσιαστικά πρόκειται σχεδόν για υλοποίηση της ιδανικής, ουτοπικής κοινωνίας), κουβαλά τα προβλήματα της "κανονικής" ανθρωπότητας : Η κοινωνία είναι και πάλι ταξική, γεμάτη ανισότητες, ενώ η ίδια η μέθοδος σμίκρυνσης χρησιμοποιείται μερικές φορές για όχι και τόσο "καλούς" σκοπούς.
Όλα αυτά είναι πολύ ενδιαφέροντα. Πού βρίσκεται όμως το πρόβλημα; Ενώ στην αρχή η ιδέα αυτή μοιάζει να είναι δουλεμένη με τον τρόπο και το στιλ του Payne, σύντομα, στο δεύτερο μέρος κυρίως, η ιστορία ξεφεύγει, αλλάζει στην ουσία θέμα, και μετατρέπεται σε ίστορία σχεδόν τέλους του κόσμου, με έντονο διδακτισμό και οικολογικό (εύκολο όμως) προβληματισμό. Αν συνυπολογίσετε και τη μεγάλη διάρκεια, φοβάμαι ότι έχουμε να κάνουμε με την πρώτη αποτυχία του σκηνοθέτη. Με λίγα λόγια νομίζω ότι δεν "έδενε" το μείγμα και, προσωπικά, κουράστηκα κάπως. Κρίμα, γιατί αν δεν ξέφευγε σε άλλα, αχρείαστα κατά τη γνώμη μου, μονοπάτια, ο Payne θα είχε κάνει άλλη μία εξαιρετική ταινία στο κλίμα του. Η πρωτότυπη ιδέα του έδινε αυτή τη δυνατότητα.

Η "ΠΟΛΙΤΗΣ ΡΟΥΘ" ΠΟΥ ΣΑΡΚΑΖΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ

Ο Alexander Payne (ελληνικής καταγωγής αμερικάνος, αν δεν το ξέρετε) φαινόταν απο την αρχή ότι θα γινόταν ένας από τους πιο ενδιαφέροντες σκηνοθέτες της εποχής μας. Τουλάχιστον από τη σαρκαστικότατη "Citizen Ruth", τη δεύτερη μόλις ταινία του του 1996 (δεν έχω δει την πρώτη), με μια απολαυστική Λόρα Ντερν στον βασικό ρόλο.
Η οποία είναι ένα κυριολεκτικά "χαμένο κορμί". Σνιφάρει οτιδήποτε βρει μπροστά της (κόλλα, απορυπαντικά ή ό,τι άλλο βάλει ο νους σας), όταν δεν έχει γκόμενο κοιμάται στο δρόμο, μπαινοβγαίνει στα κρατητήρια, έχει κάνει παιδιά με άγνωστους και τα έχει παραδώσει στην Πρόνοια... γενικώς είναι παντελώς ανεύθυνη. Ώσπου, όταν ξαναμένει έγγυος, την "ανακαλύπτει" μια ομάδα φανατικών χριστιανών και την παίρνει υπό την προστασία της, με τον όρο ότι δεν θα κάνει έκτρωση όπως σκόπευε η ίδια (αν έβρισκε λεφτά βεβαίως). Κάπου εκεί, μια παντελώς αντίθετη προοδευτική ομάδα, που, μεταξύ άλλων, είναι υπέρ του δικαιώματος της γυναίκας στην άμβλωση, καταφέρει να την "κλέψει" από τους χριστιανούς και να την θέσει υπό τη δική της φιλοξενία, βοηθώντας την να κάνει αυτό που επιθυμεί. Σύντομα η "υπόθεση Ρουθ" θα γίνει τεράστιο τοπικό και μετά σχεδόν παναμερικανικό θέμα καθώς θα ανακαλυφτεί (και) από τα αδηφάγα media και ένας αληθινός "πόλεμος" θα ξεσπάσει ανάμεσα στις δύο ομάδες με ιλαροτραγικά αποτελέσματα. Σε όλα αυτά η ίδια η πέτρα του σκανδάλου μένει παντελώς αμέτοχη - ή μάλλον πάει με όποιον της δίνει τα περισσότερα λεφτά...
Ο Payne τινάζει τα πάντα στον αέρα, σαρκάζοντας αδίστακτα και τις δύο πλευρές (οι οποίες αποδεικνύονται το ίδιο φανατικές) και καταδεικνύοντας ότι η ίδια η άμεσα ενδιαφερόμενη (αληθινό ρεμάλι για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους) είναι η τελευταία που ρωτιέται τελικά για όσα αφορούν τον εαυτό της και μόνο. Είναι απλώς ένα πιόνι ανάμεσα σε αντικρουόμενα συμφέροντα. Η σαρδόνια ματιά του δεν αφήνει κανέναν αλώβητο. Φυσικά - αναμενόμενο - η μεγαλύτερη πλάκα γίνεται με τους χριστιανούς, των οποίων μάλιστα ο τοπικός αρχηγός παρουσιάζεται, εκτός του πρόδηλου φανατισμού του, και ως απόλυτα υποκριτής. Πάντως, πέραν των άλλων, νομίζω ότι γενικά εντυπωσιάζει η κυνική ματιά ενός νέου τότε δημιουργού.
Δείτε το αν μπορέσετε και διασκεδάστε το. Αξίζει. Και απολαύστε και έναν Μπαρτ Ρέινολντς σε έναν απροσδόκητο γι' αυτόν δεύτερο, αλλά χαρακτηριστικότατο ρόλο.

ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΚΗ NEBRASKA

Ο ελληνοαμερικανός Alexander Payne αποδεικνύει με κάθε ταινία του ότι είναι ένας σημαντικός δημιουργός, με προσωπικό στιλ και ατμόσφαιρα: Χαμηλότονα οικογενειακά προβλήματα, μικρά οδοιπορικά, γλυκόπικρο χιούμορ. Η "Nebraska" του 2013 νομίζω ότι παγιώνει το στιλ αυτό.
Αυτή τη φορά ο Payne χρησιμοποιεί μαυρόασπρη φωτογραφία, τονίζοντας έτσι τη μελαγχολία - και τη μιζέρια, θα λέγαμε, πολλές φορές - των καταστάσεων που περιγράφει. Προσοχή όμως: Δεν νομίζω ότι "θα κόψετε τις φλάβες σας", καθώς και εδώ το χιούμορ, διακριτικό μεν αλλά παρόν και λυτρωτικό, κάνει και πάλι την εμφάνισή του.
Ένας γιος αποφασίζει να συνοδεύσει τον γέρο πατέρα του, που πάσχει από άνοια και τα έχει σχεδόν χαμένα, σε μια πόλη της Νεμπράσκα, όπου ο γέρος πιστεύει ότι θα εισπράξει 1000000 δολάρια. Από την αρχή ξέρουμε, μαζί με την οικογένεια, ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί, αφού πρόκειται για ένα γελοίο και οφθαλμοφανές διαφημιστικό κόλπο. Ωστόσο ο γέρος δεν λέει να το καταλάβει και είναι αποφασισμένος να πάει, ακόμα και περπατώντας. Με τον γιο λοιπόν, ο οποίος αποφασίζει να του κάνει το χατίρι, ξεκινάνε ένα μακρύ ταξίδι, η σημαντικότερη στάση του οποίου θα είναι στην πόλη όπου γεννήθηκε και έζησε για πολλά χρόνια ο πατέρας. Οι μέρες που θα περάσουν μαζί θα τους φέρει κοντά και ο γιος θα γνωρίσει άγνωστες πτυχές της ζωής του στριφνού και πεισματάρη γέρου.
Ο Payne, μακριά από κάθε είδους ωραιοποίηση, τονίζει τη μιζέρια της αμερικάνικης επαρχίας, αλλά και την "λάθος πλευρά" του αμερικάνικου όνειρου, αφού όλοι σχεδόν οι ήρωες του φιλμ δεν είναι παρά loosers. Από την οθόνη παρελαύνουν σπαρταριστοί τύποι, αρνητικοί χαρακτήρες κυρίως, με άδειες ζωές, αλλά και αστείοι ταυτόχρονα. Οι περισσότεροι απ' αυτούς, βλέπετε, δεν είναι παρά υποκριτές συμφεροντολόγοι, εθισμένοι στο απόλυτο τίποτα της ζωής τους. Όλα αυτά όμως δεν παύουν να διαθέτουν και τη διασκεδαστική πλευρά τους...
Χιούμορ, μελαγχολία, συγκίνηση και ένα χαμηλότονο μεν,  αλλά παραδόξως δυνατό με τον τρόπο του, σχεδόν απογειωτικό, φινάλε, συνθέτουν μια από τις πολύ καλές ταινίες του 2013. Η οποία υποστηρίζεται από πολύ καλές ηθοποιίες, κυρίως βεβαίως του βετεράνου, σχεδόν ογδοντάρη πλέον, Μπρους Ντερν. Κατά τη γνώμη μου το φιλμ αξίζει απόλυτα τα βραβεία - ή τις υποψηφιότητες για βραβεία - που έχει δεχτεί.
ΥΓ: "Nebraska" λέγεται και ένας παλιός δίσκος του Bruce Springsteen, ένας από τους πιο μελωδικούς και χαμηλότονούς του, με ασπρόμαυρο μάλιστα εξώφυλλο. Μήπως κάτι έχει τελικά η Νεμπράσκα;

"ΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ": ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Τελικά νομίζω ότι ο εληνικής καταγωγής Alexander Payne είναι πιθανόν ο σημαντικότερος σήμερα δημιουργός αυτού του χαμηλότονου, πλην όμως πλήρες νοημάτων και συναισθημάτων, είδους φιλμ που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε δραμεντί. Οι "Απόγονοι" του 2011 το επιβεβαιώνουν. Το πρώτο πράγμα που δηλώνεται στο φιλμ είναι ότι η Χαβάη, εξωτικός "παράδεισος", τόπος διακοπών, γεμάτος πανέμορφα τοπία, απέχει στην πραγματικότητα πολύ μακριά από την έννοια του παράδεισου. Τείνουμε να βλέπουμε τέτοια μέρη ως εξωτικά, χαλαρά, δίχως πολλά - πολλά προβλήματα, ξεχνώντας όμως ότι κι αυτά κατοικούνται από κοινούς ανθρώπους, σαν κι εμάς, οι οποίοι υποφέρουν όπως κι εμείς, ελπίζουν, απογοητεύονται, αποτυγχάνουν, πασχίζουν. Ο πλούσιος μεγαλοδικηγόρος ήρωας (εξαίρετος ο Τζορτζ Κλούνεϊ) βλέπει στο μέσο της ζωής του τον καλά τακτοποιημένο, ρουτινιάρικο κόσμο του να καταρρέει. Η γυναίκα του πέφτει σε κώμα από ένα ατύχημα και μάλλον δεν θα συνέλθει ποτέ, οι κόρες του (10 και 17 χρονών) είναι... άστα να πάνε (λογικό αφού, όπως μάλλον αργά συνειδητοποιεί, όλα αυτά τα χρόνια δεν είχε ασχοληθεί καθόλου μαζί τους), και, κερασάκι στην τούρτα, μαθαίνει ότι εδώ και καιρό η γυναίκα του τον απατούσε. Καθώς το χαλί τραβιέται βίαια κάτω από τα πόδια του, αρχίζει ένα ταξίδι από νησί σε νησί, το οποίο στην ουσία είναι ένα ταξίδι (για πρώτη μάλλον φορά) αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης της κατάστασής του - ή μάλλον της ουσιαστικής αποτυχίας του στη ζωή, παρά τα πλούτη. Ενώ το θέμα είναι καθαρά δραματικό, ο Payne το σπάει με χιούμορ (όλα τα λεφτά ο νεαρός γκόμενος της μεγάλης κόρης), το μπολιάζει με ένα είδος ελαφρότητας, η οποία ωστόσο νομίζω ότι καθόλου δεν στερεί από την ταινία το βάθος. Αντίθετα, την κάνει να βλέπεται ευκολότερα. Αυτό άλλωστε είναι κατά τη γνώμη μου και η βασική ικανότητα του σκηνοθέτη αυτού. Το είδαμε στο "Πλαγίως" και στο "About Smit", το βλέπουμε κι εδώ: Η σπάνια ικανότητα να λες σοβαρά ή/και δυσάρεστα πράγματα με ευχάριστο τρόπο. Και, επί πλέον, βρίσκει τον τρόπο σε όλο αυτό το υπαρξιακό δράμα και την πικρή διαπίστωση ότι, παρά τα φαινόμενα, πουθενά δεν υπάρχει παράδεισος, να συζητήσει και το θέμα των ιθαγενών χαβανέζων που εχασαν τη γη τους από την λευκή αποικιοκρατία - προφανώς η περίπτωση Χαβάη είναι ένα απλό παράδειγμα για κάτι που έχει συμβεί σε όλόκληρο τον πλανήτη - αλλά και για το παγκόσμιο φλέγον θέμα της οικολογικής καταστροφής, καθώς άλλο ένα θέμα της ταινίας αφορά ένα πανέμορφο, παρθένο και αχανές κομμάτι γης που ανήκει στον ήρωα και το πλήθος των συγγενών του, το οποίο ετοιμάζεται να πουληθεί για τουριστική εκμετάλλευση. Πολύ καλή ταινία, χαμηλότονη, δίχως εντυπωσιακές εξάρσεις και κορυφώσεις, πλην όμως πυκνή και συγχρόνως ευχάριστη. Μακάρι ο Payne να συνεχίσει έτσι. Ήδη όμως νομίζω ότι έχουμε αρχίσει να μιλάμε για "σταθερή αξία".