LA VERITE": ΟΤΑΝ Ο ΚΛΟΥΖΟ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΗ ΜΠΑΡΝΤΟ

 

Τελικά θεωρώ τον Henri-Georges Clouzot (1907-1977) έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες παγκοσμίως. Το 1960 συναντά τη απόλυτα σέξι εδώ Μπριζίτ Μπαρντό (μάλλον απροσδόκητη συνάντηση) στο "La Verite", ένα ασπρόμαυρο δικαστικό δράμα, που ωστόσο νομίζω ότι ξεπερνά τα συνήθη δικαστικά δράματα.

Μια όμορφη και σέξι νέα κοπέλα δικάζεται για τον φόνο του εραστή της. Αμέως μετά εκείνη είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, πράγμα που ο κατήγορος προσπαθεί να αποδείξει ότι δεν αληθεύει, ότι πρόκειται για θέατρο. Σιγα - σιγά  μαθαίνουμε τα γεγονότα όπως ακριβώς έχουν συμβεί.

Το φιλμ κινείται με συνεχή φλας μπακ. Από τη δίκη πάμε στο παρελθόν για να μάθουμε ολόκληρη τη ζωή της κοπέλας, από τότε που φεύγει από το καταπιεστικό περιβάλλον του επαρχιακού σπιτιού της για να ζήσει με την αδελφη της στο πολύβουο και μαγευτικό τότε Παρίσι έως τον περίφημο φόνο. Μόνο που η αδελφή είναι μια καθ᾽όλα άξια και καλή κοπέλα που σπουδάζει μουσική, ενώ η ηρωίδα μας είναι το ῾μαύρο πρόβατο῾ της οικογένειας. Ατίθαση, ανεξάρτητη, δίχως ῾῾υψηλά ενδιαφέροντα῾῾, που αλλάζει εραστές κάθε λίγο και, εντέλει, το μόνο που θέλει είναι να ζήσει ανέμελα τη ζωή της. 

Ο Κλουζό όχι μόνο πιάνει απόλυτα πειστικά το χαρακτήρα της ηρωίδας του, μιας παθιασμένης κοπέλας που δρα περισσότερο συναισθηματικά παρά με την όποια έννοια λογικής, αλλά και συλλαμβάνει από πολύ νωρίς (υπενθυμίζω ότι το φιλμ είναι του 1960) την επανάσταση των νέων που θα ερχόταν λίγα χρόνια μετά, στα μέσα των 60ς. Τη μποέμικη ζωή, τον ελεύθερο έρωτα, το γλυκό και γοητευτικό ῾῾χύμα῾῾ των τότε καλλιτεχνών, την απαίτησή για αυθεντική ζωή κόντρα στους περιορισμούς, τις συμβάσεις και την καταπιεστική συντηρητικότητα της εποχής. Και, προσέξτε: Το θέμα δεν είναι αν δικαιώνει ή όχι την κοπέλα για τις πράξεις της. Η ουσία είναι ότι αντιλαμβάνεται θαυμάσια το γιατί και το πώς της συμπεριφοράς της, την αυθόρμητη εξέγερση πολλών νέων κατά των διαφόρων κατεστημένων, ανεξάρτητα αν η εξέγερση αυτή αποδεικνύεται τελικά αυτοκαταστροφική. Και φυσικά υπάρχει και το σασπένς για το πώς τα πράγματα οδηγήθηκαν τελικά σε τραγωδία.

Αγνοούσα το φιλμ αυτό και ομολογώ ότι με συνεπήρε. 

῾῾ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ῾῾ ΚΑΙ Η ῾῾ΗΣΥΧΗ ΕΠΑΡΧΙΑ῾῾

 

Ήρεμη γαλλική επαρχία. Σε μια μικρή πόλη ένας γιατρός μοιάζει ξένος με όλους. Έχει έλθει από αλλού, κανείς δεν ξέρει το παρελθόν του, δεν συμμετέχει σε κουτσομπολιά και κάθε είδους μικρροϊντριγκες,  είναι μοναχικός, μοιάζει να αντιμετωπίζει τα πάντα  από απόσταση. Ξαφνικά η ησυχία διαταράσσεται. Κάποιος ἀγνωστος στέλνει παντού όλο και πιο επικίνδυνα, δηλητηριώδη ανώνυμα γράμματα, βγάζοντας στη φόρα κάθε μυστικό του τόπου (εκτρώσεις, παράνομους δεσμούς παντρεμένων και άλλα πολλά). Τα περισσότερα γράμματα έχουν ως στόχο το γιατρό. Τι ακριβώς συμβαίνει, πού βρίσκεται η αλήθεια και ποιος και γιατί κρύβεται πίσω απ᾽όλα αυτά; 

Αυτά συμβαίνουν στο εξαιρετικό ασπρόμαυρο φιλμ του 1943 ῾῾Το Κοράκι῾῾ (Le Corbeau) του μεγάλου γάλλου δημιουργού Henri-Georges Clouzot (1907-1977), φιλμ που κατάφερε να γυρίσει κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και που είναι τόσο σκοτεινό όσο και η εποχή του. Η ταινία διερευνά την ανθρώπινη κακία, το πάθος κάποιων να κάνουν το κακό, να δηλητηριάζουν τη ζωή των άλλων. Υπάρχει ωστόσο και μια άλλη διάσταση, με την οποία πολλές ταινίες, παλιές και καινούριες, έχουν καταπιαστεί: Με τη βρωμιά, την κακία, τα σκοτεινά μυστικά που κρύβονται κάτω από μια φαινομενικά ήσυχη, γαλήνια, απαστρἄπτουσα ενίοτε επιφάνεια (είτε οικογένεια είναι αυτή, είτε πόλη είτε κοινωνία ολόκληρη). Σιγά σιγά οι απόλυτα καθώς πρέπει κάτοικοι της μικρής πόλης αποκαλύπτουν στο θεατή τον αληθινό τους εαυτό και τα βρώμικα μυστικά τους. Σ᾽αυτό το επίπεδο το φιλμ λειτουργεί ως καταπέλτης ενάντια στη μικροαστική τάξη και ηθική (ή μάλλον υποκρισία). Θεωρώ τη συγκεκριμένη ταινία όχι μόνο μια από τις καλύτερες πάνω σ᾽αυτό το θέμα, αλλά και ως μία από τις παλαιότερες που έχουν καταπιαστεί μ᾽αυτό. Και μια λεπτομέρεια εξ ισου ενδιαφέρουσα: Ο ήρωας θα μπορούσε κι αυτός να θεωρηθεί ένοχος (άσχετα με το αν έχει διαπράξει τα όσα κατηγορείται ή όχι) λόγω της απόφασής του να απομακρυνθεί από τα κοινά, να βλέπει τα πάντα αφ᾽υψηλού, να αρνείται κάθε είδους συμμετοχή ή ανάμειξη. Μήπως κι αυτή η αμέτοχη, ουδέτερη στάση δημιουργεί προβλήματα;

Συγχρόνως πάντως με όλα αυτά, το φιλμ παρακολουθείται με αμείωτο ενδιαφέρον, αφού δημιουργεί το τυπικό αστυνομικής φύσης σασπένς σχετικά με το ποιος είναι ο ένοχος. Έτσι δεν κουράζει καθόλου. Κάθε άλλο.

Το κλασικό αυτό ῾῾Κοράκι ῾῾ απλώς μου επιβεβαίωσε το πόσο σημαντικός δημιουργός υπήρξε ο Κλουζό.

"ΔΙΑΒΟΛΟΓΥΝΑΙΚΕΣ" ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΝΟΥΑΡ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΤΡΟΜΟΥ

Το 1955 ο Henri-Georges Clouzot γυρίζει την άλλη (εκτος από το "Μεροκάματο του φόβου") μεγάλη ταινία του, τις "Διαβολογυναίκες" (Les Diaboliques). Πιστεύω ότι μέχρι σήμερα η ταινία διατηρεί αναλλοίωτη τη γοητεία, το μυστήριο και τα διφορούμενα στοιχεία της. Ξεκινά σαν ένα σκοτεινό και παράδοξο φιλμ νουάρ. Παράδοξο, αφού σύζυγος και ερωμένη αποφασίζουν από κοινού να σκοτώσουν τον καταπιεστικό, βάναυσο σύζυγο / εραστή. Από ένα σημείο και πέρα όμως μεταλάσσεται σε σχεδόν ταινία τρόμου, μεlταφυσικό στοιχείο να έχει κυρίαρχη θέση στην ιστορία. Κι όλα αυτά ενώ και το σασπένς, μάστορας του οποίου αναδεικνύεται και πάλι ο Clouzot (αυτή τη φορά αστυνομικής υφής) ανεβαίνει με κάθε λεπτό που περνά.
Πάνω σ' αυτόν τον ασυνήθιστο καμβά πλέκονται, κάτω από το κυρίαρχο μοτίβο του "εγκλήματος και της τιμωρίας", κάμποσα ερωτήματα και διφορούμενα στοιχεία: Είναι αληθινό ή κατασκευασμένο το μεταφυσικό στοιχείο; Ποια είναι η πραγματική σχέση των δύο γυναικών; Μήπως ουσιαστικά πρόκειται για μια λεσβιακή ιστορία; Και βέβαια, διάφορα ηθικά ερωτήματα: Έχουν δικαίωμα να δολοφονήσουν τον καταπιεστικό γυμνασιάρχη, έστω κι αν πρόκειται σαφώς για κάθαρμα ή ο φόνος οποιουδήποτε, ακόμα και του χειρότερου ανθρώπου, είναι απαγορευμένος; Ή, αν θέλετε, μπορεί να κερδηθεί η πολυπόθητη ελευθερία μέσα από μια αποτρόπαιη πράξη; Και αν αυτή συμβεί ποιες είναι οι συνέπειες; Ποιός είναι ο ρόλος των τύψεων; Ταυτόχρονα σκιαγραφείται το κλειστό, άχαρο και υποκριτικό περιβάλλον τόσο του σχολείου όσο και της κοινωνίας που το περιβάλλει, στις λίγες σκηνές που συμβαίνουν έξω απ' αυτό.
Την ατμοσφαιρικότητα της ταινίας ανεβάζει η ασπρόμαυρη φωτογραφία και, κυρίως, η επιλογή των χώρων. Το αχανές, δαιδαλώδες σχολείο με τους εσώκλειστους μικρούς μαθητές αποτελεί ιδανικό χώρο για την ανάπτυξη των στοιχείων του θρίλερ, που κορυφώνεται με την τελική, ανοιχτή σε αναγνώσεις σκηνή. Γενικά νομίζω ότι δίκαια κατέχει τη θέση μιας από τις κλασικές ταινίες του γαλικού σινεμά.

ΕΚΡΗΚΤΙΚΟ, ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟ ΚΑΙ ΚΛΑΣΣΙΚΟ "ΜΕΡΟΚΑΜΑΤΟ"

Το "Μεροκάματο του Τρόμου" (Le Salaire de la peur) του 1953 του Henri-Georges Clouzot (1907-1977) είναι αυτό που λέμε "κλασσικό", δίχως, κατά τη γνώμη μου, η έννοια του όρου αυτού, σε όποιο επίπεδο κι αν την εξετάσεις, να μπορεί να αμφισβητηθεί. Γιατί το λέω αυτό; Η ταινία διαθέτει πολλές αρετές, πέραν αυτών όμως θα μείνω σε ένα και μόνο στοιχείο, το βασικότερο όλων για μένα: Πάνω από 50 χρόνια από τη δημιουργία της, με κράτησε κυριολεκτικά με κομμάνη ανάσα από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό. Ναι, έβλεπες από την αρχή ότι πρόκειται για μια πολύ παλιά ταινία, έλα ντε όμως που δεν μπορούσες να σηκωθείς από τη θέση σου... Και να σκεφτείτε ότι η διάρκειά του ασπρόμαυρου αυτού έπους είναι πάνω από δύο ώρες.
Σε μια απόλυτα εξαθλιωμένη τριτοκοσμική πόλη, κάπου στο Μεξικό ή στη Νότια Αμερική, οι πάμφτωχοι κάτοικοι ζουν δουλεύοντας στην πετρελαιοπηγή που υπάρχει εκεί κοντά και που ανήκει σε αμερικάνικη εταιρία. Οι υπόλοιποι είναι άνεργοι. Στην πόλη παρασιτούν και αρκετοί δυτικοί (εκτός των αμερικάνων της εταιρίας), άνεργοι κι αυτοί, κάθε καρυδιάς καρύδι, κοινωνικά κατακάθια κυρίως, που έχουν ξεμείνει εκεί και, λόγω φτώχιας, αδυνατούν να φύγουν αν και αυτό είναι το μοναδικό τους όνειρο. Τέσσερις απ' αυτούς θα αρπάξουν από τα μαλιά την ευκαιρία που τους δίνεται, παίζοντας κορώνα - γράμματα τη ζωή τους και αποδεχόμενοι έναντι υψηλής αμοιβής να μεταφέρουν δύο τεράστια φορτηγά φορτωμένα με νιτρογλυκερίνη κάπου 300 χιλιόμετρα μακριά - και μέσα από φοβερούς κωλόδρομους, επικίνδυνους ακόμα και για κοινά, ελαφρά αυτοκίνητα. Όπως ίσως ξέρετε, η νιτρογλυκερίνη είναι ένα εξαιρετικά εκρηκτικό υλικό, που μπορεί να τιναχτεί στον αέρα με το παραμικρό τράνταγμα...
Ο Clouzot περιγράφει στην αρχή με δυνατό τρόπο τις συνθήκες ζωής στην μικρή εξαθλιωμένη πόλη, το απόλυτο κενό όσων έχουν ξεμείνει εκεί, κενό που πασχίζουν να γεμίσουν με αλκοόλ, ενώ η ζέστη κάνει κάθε προσπάθεια αδύνατη. Αποπνικτική ατμόσφαιρα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, και υπαινικτικές πολιτικές νύξεις για το ρόλο της εταιρίας, την αλλοτρίωση ανθρώπων και περιβάλλοντος, τις σχέσεις εξουσιαστών και καταπιεσμένων. Κι έπειτα ξεκινά το σασπένς του φοβερού ταξιδιού. Και από εδώ και πέρα η ταινία γίνεται ένα αρχετυπικό πραγματικά θρίλερ, που θα επηρεάσει άλλα φιλμ στο μέλλον και θα κρατήσει, όπως είπα στην αρχή, καθηλωμένο τον θεατή - αφού βέβαια περάσει από ανατροπές, χαρακτήρες που μεταμορφώνονται και δείχνουν έναν άλλον εαυτό κάτω από την επιφάνεια και μια κορυφούμενη ένταση καθώς οι ήρωες σιγά - σιγά καταρέουν εξαντλημένοι κάτω από την υπερπροσπάθεια, το άγχος και τον φόβο.
Ίσως να μπορεί να διαβαστεί σαν αλληγορία όσων αναγκαζόμαστε να κάνουμε στη ζωή, της αλλοτρίωσης που επιβάλλουν οι δυσβάστακτες κοινωνικές συνθήκες, ίσως πάλι κάποιοι μιλήσουν για το μάταιο, το ανέφικτο των ονείρων, την ματαιότητα του κόσμου γενικότερα. Άλλοι θα θαυμάσουν την ασπρόμαυρη, ατμοσφαιρική φωτογραφία ή θα μείνουν στην απλή περιπέτεια. Όλοι όμως θα συμφωνήσουν, νομίζω, ότι πρόκειται για μεγάλη ταινία, που δεν έχει γεράσει. Κι ότι ο Clouzot είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις μεγάλων, αλλά σχετικά άγνωστων δημιουργών.