ΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟΥΣ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΥΣ ΤΟΥ "HOLY MOUNTAIN"

 Όσοι δεν γνωρίζετε τον πολυπράγμονα (σκηνοθέτη, σεναριογράφο κόμικς, μουσικό, ηθοποιό και πολλά άλλα) χιλιανό Alejandro Jodorowsky καλύτερα να προετοιμαστείτε πριν δείτε κάποια από τις σχετικά λίγες ταινίες του, αφού δεν μοιάζουν με τίποτα άλλο που έχετε δει. Παραληρηματικό, άγριο, λαβυρινθώδες, ερμητικό, μεταφυσικό, σουρεαλιστικό σινεμά, δίχως να νοιάζεται για το τι και πόσα καταλαβαίνει ο θεατής. Από τα χαρακτηριστικότερα δείγματά του παραμένει το "Holy Mountain" (La Montana Sagrada) του 1973.

Ο ήρωας, μια φιγούρα που παραπέμπει άμεσα στο Χριστό, περιπλανιέται σε έναν άγριο κόσμο. Ξεκινά από εξαθλιωμένος, μέθυσος κλέφτης, περνά από ένα είδος αλχημιστικής μύησης από ένα ῾῾δάσκαλο῾῾ (τον ερμηνεύει ο ίδιος ο Jodorowsky) και στη συνέχεια, με το δάσκαλο και επτά ισχυρούς σε δύναμη και χρήμα, ξεκινά ένα ταξίδι σε αναζήτηση φώτισης ή, πιθανόν,  αθανασίας, στην κορυφή του Ιερού Βουνού.

Εννοείται ότι δεν θα κατανοήσετε όλα όσο συμβαίνουν. Ίσως πάνω απ᾽όλα ο Jodorowsky είναι σουρεαλιστής (και απόλυτα μεταφυσικός βεβαίως). Αυτό όμως που αμέσως καθηλώνει τον θεατή είναι οι απίστευτες εικόνες. Συχνά άγριες και σκληρές, συχνότερα όμως πανέμορφες, σουρεαλιστικές, παράδοξες (και αμφιλεγόμενες). Το πρώτο μέρος του φιλμ ῾παίζει῾ με το χριστιανισμό. Το δεύτερο είναι καθαρά αλχημιστικό (ο ίδιος είχε ασχοληθεί με την αλχημεία). Το τρίτο θυμίζει ανατολικές θρησκείες και ταξίδια μύησης και αναζήτησης του εαυτού (ή της δύναμης;), ενώ το τέλος μοιάζει ειρωνικό και ανατρεπτικό. Εμείς είμαστε απλώς προσκεκληημένοι σ᾽αυτό το μεταφυσικό ταξίδι.

Μην προσπαθήσετε να αναλύσετε πολλά από τα θαυμαστά που βλέπετε. Προτείνω απλώς να αφεθείτε στη μαγεία των εικόνων (ένα μέρος τους αντανακλά έντονα το πολύχρωμο, ψυχεδελικό κλίμα της εποχής) και στο γενικό μεταφυσικό κλίμα που αποπνέει το φιλμ. Το είπα στην αρχή: Ένα φιλμ (όπως και όλα του δημιουργού) απόλυτα παραληρηματικό. Να είστε λοιπόμ προετοιμασμένοι.

ΠΟΙΗΣΗ (ΚΑΙ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ) ΧΩΡΙΣ ΤΕΛΟΣ

Να τα ξαναπούμε για τον Alejandro Jodorowsky; Ο οποίος είναι χιλιανός μίμος, καλλιτέχνης του κουκλοθέατρου, μουσικός, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, σεναριογράφος κόμικς, σκηνοθέτης και άλλα; Και το 2016, όταν γυρίζει την εκπληκτική "Ποίηση Χωρίς Τέλος" είναι αισίως 87 ετών; Με λίγες απόλυτα καλτ και ερμητικές ταινίες στο ενεργητικό του από τις δεκαετίες του 70 και του 80 κυρίως, αποφασίζει το 2013 να γυρίσει την αυτοβιογραφία του με τρόπο που μόνο αυτός θα μπορούσε να κάνει, ξεκινώντας από τον "Χορό της Πραγματικότητας", που αναφέρεται στα παιδικά του χρόνια στην πόλη του, την Τοκοπίγια. Στην "Ποίηση Χωρίς Τέλος", που αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας σχεδιαζόμενης πενταλογίας (!!!), παρακολουθούμε τη νεανική του ηλικία, όταν συγκρούεται με τον αυταρχικό πατέρα του, αρνείται να σπουδάσει γιατρός, αποφασίζει να γίνει ποιητής, φεύγει στην πρωτεύουσα Σαντιάγκο και μπαίνει στους προχωρημένους κύκλους τής τότε εκεί πρωτοπορίας, γνωρίζοντας ποιητές και ποικίλους άλλους καλλιτέχνες. Ζει ελεύθερα και απορρίπτει κάθε ταμπού και κάθε σύμβαση, πειραματιζόμενος με τον έρωτα, την τέχνη, την ποίηση της ζωής και της καθημερινότητας.
Ναι, όλο αυτό είναι απόλυτα αυτοβιογραφικό. Όσα βλέπουμε (έκπληκτοι) αντανακλούν όντως τα πραγματικά γεγονότα της πολυτάραχης και τοσο γεμάτης ζωής του. Ναι, αλλά το θέμα είναι το πώς δείχνονται όλα αυτά. Ο Jodorowsky υιοθετεί έναν απόλυτα σουρεαλιστικό και οδηγημένο στα άκρα ποιητικό τρόπο να αφηγηθεί την ιστορία της ζωής του, όπου όσα παρακολουθούμε είναι φιλτραρισμένα από το εντελώς προσωπικό του καλλιτεχνικό φίλτρο. Οι εικόνες παρελαύνουν μπροστά μας με εκπληκτική ποικιλία και ευρηματικότητα, από την μητέρα που αντί να μιλά... τραγουδά όπερα μέχρι τους παράδοξους φίλους του καλλιτέχνες που αποτελούν μια αληθινή "αυλή των θαυμάτων" και από την απίστευτη γυναικα με τα κατακόκκινα μαλιά που αποτελεί τον πρώτο του έρωτα μέχρι την φυγή στο Παρίσι με μια... μωβ βάρκα με έναν άνθρωπο - σκελετό στο κατάστρωμα και τις εμφανίσεις του ίδιου του 87χρονου σκηνοθέτη στην ιστορία. Όλα είναι παράδοξα, ενίοτε γκροτέσκα, όλα είναι ποιητικά.
Στο φιλμ ο απίστευτος αυτός δημιουργός προτείνει την "ποίηση πάνω απ' όλα". Ενστερνίζεται μια στάση ζωής που απορρίπτει κάθε πτυχή της πεζής πραγματικότητας και προτείνει τη μετατροπή της σε καθαρή ποίηση με οποιοδήποτε τίμημα. Μια βαθύτατα ρομαντική στάση τελικά, όπου το πρωταρχικό στη ζωή είναι η τέχνη και τίποτα άλλο. Και φυσικά, ανάμεσα σ' όλα αυτά, χλευάζει κάθε καταπιεστική δομή, από αυτή της συμβατικής οικογένειας (ο καταπιεστικός πατέρας, το πνιγηρό σόι) μέχρι το φασισμό και τις (πολλές δυστυχώς) δικτατορίες της Χιλής.
Η ταινία φυσικά, μέσα στις ενίοτε ακραίες της εικόνες και τον διαρκή παροξυσμό της, απευθύνεται σε σχετικά μικρό κοινό σινεφίλ. Προσωπικά με καθήλωσε και την απόλαυσα από το πρώτο ως το τελευταίο λεπτό, παρά το ότι αντιλαμβάνομαι πως όλο αυτό το όργιο χρωμάτων και απίστευτων καταστάσεων μπορεί να κουράσει αρκετούς. Αν πάντως αποφασίσετε να δείτε αυτό το εξαιρετικό για μένα φιλμ, δείτε πρώτα το πρώτο του μέρος, τον "Χορό της Πραγματικότητας", που, όπως είπαμε, αφηγείται με τον ίδιο ακριβώς ακραίο τρόπο τα παιδικά του χρόνια.

ΠΟΙΑ "ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ"; ΜΑΛΛΟΝ ΑΛΛΟΣ ΕΝΑΣ ΦΕΥΓΑΤΟΣ JODOROWSKY!

Ελπίζω να ξέρετε τον μυθικό Alejandro Jodorowsky, μια από τις πιο πολυσχιδείς, sui generis, cult φιγούρες της παγκόσμιας τέχνης. Δεν έχει κάνει πολλές ταινίες - "Ο Χορός της Πραγματικότητας" (La Danza de la Pealidad) του 2013 είναι η 7ή του - κι αυτό γιατί ο άνθρωπος αυτός ασχολείται ταυτόχρονα με σενάρια κόμικς (η γνωστότερη ίσως ιδιότητά του), γράφει βιβλία, είναι μουσικός, παλιότερα εκανε θέατρο, υπήρξε ταχυδακτυλουργος κια μάγος και είναι και μυστικιστής φιλόσοφος. Η "Πραγματικότητα" που προαναφέραμε πάντως γυρίστηκε όταν ο δημιουργός ήταν 84 ετών (!) και δεν έχει να ζηλέψει πολλά από τις παλιότερες ταινίες του.
Ο χιλιανός, ουκρανοεβραϊκής καταγωγής Jodorowsky γεννιέται στην Τοκοπίγια, μια παραθαλάσσια χιλιανή πόλη, το 1929. Ο πατέρας του είναι καταπιεστικός, παλαιών αρχών και σταλινικός, φανατικά αντίθετος προς τον τότε δικτάτορα της χώρας ντελ Κάμπο. Ο μικρός Jodorowsky είναι βέβαια διαφορετικός απ' όλους τους συνομιλήκους του. Γιατί τα αναφέρω όλα αυτά; Μα γιατί η ταινία είναι μια αυτοβιογραφία του δημιουργού, μια αυτοβιογραφία των παιδικών του χρόνων στην Τοκοπίγια για την ακρίβεια. Από κάποιο σημείο και μετά βέβαια ξεφεύγει και γίνεται η ιστορία του πατέρα του (μια πραγματική οδύσσεια) για να επανέλεθει στον μικρό Alejandro.
Αυτοβιογραφία λοιπόν. Και τώρα ξεχάστε όσα ξέρετε για τις αυτοβιογραφίες. Γιατί αυτό που θα δείτε (όπως άλλωστε και όλα τα φιλμ του) είναι κάτι απόλυτα σουρεαλιστικό (ο Jodorowsky ήταν μέλος της σουρεαλιστικής ομάδας με τον Αραμπάλ και τον Τοπόρ), παραισθητικό, φευγάτο, βίαιο και, κυρίως, γκροτέσκο. Οι εμμονές του (νάνοι, ανάπηροι, μυστικισμός, θρησκευτικά σύμβολα κ.ά.) είναι όλες παρούσες. Όπως και το χιούμορ. Όπως και αρκετά ακατανόητα στοιχεία (η μητέρα του π.χ. δεν μιλά ποτέ, αλλά διαρκώς... τραγουδά όπερα). Επίσης ο αληθινός 84χρονος Jodorowsky εμφανίζεται συχνά και συνομιλεί με τον δεκάχρονο εαυτό του. Τελικά, αυτό που μένει είναι ένα ταυτόχρονα σπαρακτικό και διασκεδαστικό παραμύθι, γεμάτο με θαύματα και μαγικές εικόνες (όλο το έργο βρίσκεται κοντά σε ένα είδος μαγικού ρεαλισμού), μυστικιστικά στοιχεία, βίαια περάσματα και, το είπαμε, πολύ σουρεαλισμό. Είναι το φιλμ όπου ο Μπουνουέλ συναντά το "Amarcord" του Φελίνι.
Προσωπικά μου άρεσε, γιατί ο κόσμος του πληθωρικού Jodorowsky με γοητεύει (και συχνά με απωθεί ταυτόχρονα). Νομίζω ότι είναι μια διαφορετική κινηματογραφική πρόταση, που δεν μοιάζει με τίποτα εκτός από τον προσωπικό κόσμο ενός "φευγάτου" δημιουργού. Δείτε το, αλλά να είστε προετοιμασμένοι για το τι θα δείτε.

EL TOPO: ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ CULT

Γνωρίζετε τον Alejandro Jodorowsky; Αν όχι σας τον προτείνω, ως μια από τις πλέον πολισχιδείς και παράδοξες προσωπικότητες της τέχνης. Χιλιανός, γεννημένος το 1929, ζει κυρίως στο Παρίσι και, ούτε λίγο ούτε πολύ, συγκεντρώνει τις παρακάτω ιδιότητες: Κλόουν, μίμος (με σπουδές δίπλα στον Μαρσέλ Μαρσό) και κουκλοπαίκτης, ηθοποιός, συγγραφέας μυθιστορημάτων και θεατρικών έργων, σκηνοθέτης του σινεμά και του θεάτρου και, η γνωστότερη ίσως, σεναριογράφος κόμικς με συνεργασίες με τεράστια ονόματα του χώρου, μεταξύ των οποίων και ο Moebius (μαζί έκαναν το περίφημο Incal). Σουρεαλιστής (έχει σχετιστεί με σημαντικά ονόματα του κινήματος), έχει κάνει 6 μεγάλου μήκους ταινίες, παράδοξες όλες και βαθιά συμβολικές.
Το "El Topo" (που σημαίνει "Ο Τυφλοπόντικάς"), γυρίστηκε το 1970 και υπήρξε ένα από τα πρώτα cult movies στην ιστορία του σινεμά (παιζόταν για καιρό σε μεταμεσονύχτιες προβολές). Γυρισμένο στο Μεξικό, διαθέτει όλα τα βασικά γνωρίσματα του δημιουργού του και συγχρόνως παραμένει αρκετά ερμητικό ή/και ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες. Μοιάζει με ένα είδος γουέστερν, πολύ σύντομα όμως αντιλαμβανόμαστε ότι φεύγει πολύ πέρα από το συγκεκριμένο είδος. Ο ομώνυμος ήρωας (ερμηνεύεται από τον ίδιο τον Jodorowsky) είναι ένας μοναχικός, μαυροντυμένος καβαλάρης, που κυκλοφορεί με ένα επτάχρονο παιδί στο άλογό του (γιος του;). Η ταινία χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο ο ήρωας είναι ο απόλυτος εκδικητής. Αρχικά θα εκδικηθεί κάποια απάνθρωπη συμμορία με επικεφαλής ένα στρατηγό, που αφήνει πίσω της ποτάμια αίματος. Στη συνέχεια, αναθεωρώντας ίσως την αξία της εκδίκησης, θα περάσει από διαδοχικές μυήσεις, νικώντας (σκοτώνοντας για την ακρίβεια) μια σειρά από σοφούς, κάτι σαν γκουρού της ερήμου, και θα γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος. Στο δεύτερο μέρος η προσωπικότητά του αλλάζει πλήρως. Αρνούμενος τον ρόλο του τιμωρού - πιστολέρο ξυρίζεται, φορά ράσο και, υιοθετώντας της περσόνα του (περίπου) τρελού ή "χαζού του χωριού", θα ενωθεί με το πλήθος των κάθε λογής άρρωστων και παραμορφωμένων, που ζουν σαν ζητιάνοι σε υπόγειες σπηλιές, και θα πασχίσει για την απελευθέρωσή τους και την ισότητά τους με τους "κανονικούς" (και ακραία σκληρούς) κάτοικους της κοντινής πόλης (οι οποίοι "απολαμβάνουν" μιας ιδιαίτερα καρικατουρίστικης απεικόνισης από τον σκηνοθέτη).
Η ταινία είναι κυριολεκτικά βαρυφορτωμένη με σύμβολα κάθε είδους (αρκετά από τα οποία ανεξήγητα σε μένα τουλάχιστον). Πολλά έχουν να κάνουν με τη θρησκεία, η οποία μοιάζει να απασχολεί σταθερά τον δημιουργό. Ταυτόχρονα είναι βίαιη, σκληρή, γκροτέσκα, με μερικές εκπληκτικές εικόνες και, πάνω απ' όλα, απόλυτα σουρεαλιστική. Είναι σαφές ότι όλα συμβαίνουν σε ένα μέρος "εκτός τόπου και χρόνου", σε μια έρημο κατοικημένη περισσότερο από σύμβολα παρά από αληθινούς ανθρώπους.
Είπα και πριν ότι οι ερμηνείες είναι πολλαπλές (διαφορετικές ίσως για κάθε θεατή) ή, ας μην φοβηθούμε να το πούμε κι αυτό, ίσως και ανύπαρκτες (ή, τέλος πάντων, ακατανόητες). Ας μη ξεχνάμε όμως ότι ο Jodorowsky είναι ένας γνήσιος σουρεαλιστής. Πολλές φορές δρα συνειρμικά, οδηγείται ίσως από τις εικόνες καθ' εαυτές και όχι από τα πιθανά τους νοήματα, οπότε πιθανόν να μην εξηγούνται ολα όσα βλέπουμε. Ίσως πάντως η ταινία να μιλά για δύο διαφορετικές όψεις απονομής δικαιοσύνης ή προσπάθειας για ισότητα. Στο πρώτο μέρος με βίαιο τρόπο, στο δεύτερο με ένα είδος χριστιανικής ταπεινότητας και αυτοθυσίας (που θα καταλήξει, ωστόσο, κι αυτή στη βία). Συγχρόνως μιλά, όπως είπαμε, για τη θρησκεία, για τον ρατσισμό και τον αποκλεισμό ανθρώπων, για τη διακαιοσύνη, για την επανάσταση και για άλλα που ίσως ανακαλύψει ο κάθε θεατής. Το σίγουρο πάντως είναι ότι, είτε μπείτε στον κύκλο των φανατικών οπαδών της είτε σας απωθήσει, το φιλμ παραμένει βαθιά χαραγμένο στη μνήμη λόγω της ιδιαιτερότητας και της παραδοξότητάς του. Είτε βγάλετε συμπεράσματα είτε όχι.