"Η ΩΡΑΙΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ" ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΩΤΙΚΑ ΤΑΜΠΟΥ

 Προφανώς δεν έχω να προσθέσω κάτι στα πάμπολλα που έχουν γραφεί για την "Ωραία της Ημέρας" (Belle de Jour, 1967) του δαιμόνιου Luis Bunuel (1900-1983). Η ταινία με την Κατρίν Ντενέβ είχε ξεσηκώσει θύελλα αντικρουόμενων σχολίων στην εποχή της. Και πώς να μην το κάνει, όταν ο Μπουνουέλ πιάνει ένα τόσο "σκανδαλιστικό" θέμα;

Μια ευκατάστατη, παντρεμένη, ερωτευμένη με τον σύζυγο της, όμορφη, πλην όμως ψυχρή, γυναίκα "βασανίζεται" (;) από μαζοχιστικά όνειρα (ή φαντασιώσεις). Στη συνέχεια αποφασίζει να δουλέψει (κρυφά φυσικά) σε οίκο ανοχής κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν ο σύζυγος λείπει στη δουλειά. Προφανώς όχι επειδή χρειάζεται λεφτά, αλλά επειδή το θέλει.

Η "σατανική" ματιά του Μπουνουέλ είναι βεβαίως κάτι παραπάνω από παρούσα. Η τόλμη του θέματος, η ψυχαναλυτικές αναφορές, ο κυρίαρχος διχασμός ανάμεσα στην επιθυμία και την κοινωνική απαγόρευση. Η ψυχρότητα της γυναίκας όσον αφορά τις συζυγικές υποχρεώσεις σε πλήρη αντίθεση με την ηδονή που αντλεί από τη "δουλειά". Αλλά ταυτόχρονα και η θεραπεία, δηλαδή η μείωση της ψυχρότητας λόγω της ικανοποίησης, η απελευθέρωση. Η ερωτική απελευθέρωση ως θεραπευτικός μηχανισμός δηλαδή. Δεν είναι μια τολμηρή άποψη;

Εννοείται ότι ο περίφημος σουρεαλισμός του Μπουνουέλ δεν λείπει. Κάθε άλλο. Και εμφανίζεται αναπάντεχα κυρίως στο τέλος: Ενώ όσα συμβαίνουν (δεν θα σας πω τι) οδηγούν σε ένα αρχικά ηθικοπλαστικό δίδαγμα ("κοίτα τι έπαθε μ' αυτά τα αίσχη που έκανε"), ξαφνικά ανατρέπει τα πάντα με ένα παράλογο / σουρεαλιστικό φινάλε, που κλείνει το μάτι στο θεατή ή, αν θέλετε, τον αφήνει προβληματισμένο δίνοντάς του ένα εντελώς ανοιχτό τέλος. Με άλλα λόγια δεν υπάρχει μόνο η ηθικοπλαστική εκδοχή που λέγαμε...

Η ταινία παραμένει τολμηρή μετά τόσες δεκαετίες. Προσοχή όμως: Μη νομίζετε ότι θα δείτε τίποτα γαργαλιστικό. Οι "διαστροφές" (και υπάρχουν πολλές από δαύτες) υπονοούνται, δεν δείχνονται. Ούτε καν γυμνό υπάρχει. Οπότε να είστε προετοιμασμένοι για την έλλειψή τους. Το κλασικό αυτό φιλμ σε προκαλεί περισσότερο να σκεφτείς.

ΥΓ: Προσωπικά, παρά τη σκανδαλώδη φήμη, την τολμηρότητα και το αναμφισβήτητο ενδιαφέρον της, η "Ωραία την Ημέρας" δεν είναι από τα πολύ αγαπημένα μου μπουνουελικά φιλμ. Προτιμώ  άλλα αριστουργήματά του (Βιριδιάνα, Εξολοθρευτής Άγγελος κ.α.). Καθαρά προσωπική άποψη.

Ο ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΟΣ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ῾ΚΡΥΦΗΣ ΓΟΗΤΕΙΑΣ ΤΗΣ ΜΠΟΥΡΖΟΥΑΖΙΑΣ῾

Στα 72 του χρόνια ο μεγάλος Luis Bunuel (1900-1983) ήταν πιο σουρεαλιστής από ποτέ. ῾Ἡ Κρυφή Γοητεία της Μπουρζουαζίας῾῾ του 1972 το αποδεικνύει.
Όπου μια παρέα μεγαλοαστών (ένας πρέσβης λατιονοαμερικάνικης δικτατορικής χώρας, δύο πλούσια ζεύγη, η αδελφή μιας από τις κυρίες και, ενίοτε, ένας επίσκοπος) προσπαθούν, άλλοτε ως προσκεκλημένοι στο απίτι κάποιου απ᾽αυτούς, άλλοτε σε εστιατόρια, να φάνε. Πάντοτε όμως κάτι παράλογο και σουρεαλιστικό συμβαίνει και δεν τα καταφέρνουν. Μερικά από τα περιστατικά αυά αποδεικνύεται ότι είναι όνειρα, άλλα... απλώς σουρεαλιστικά.
Τι κάνει εδώ ο μεγάλος αυτός ανατροπέας; Ξεκινώντας από την πιο ῾ἱερή῾ για κάποιους, επίσημη δραστηριότητα, το φαγητό, και μάλιστα ομαδικό, μιας παρέας δηλαδή, μετά από επίσημη πρόσκληση, σαρκάζει, εξευτελίζει, κοροϊδεύει, προσβάλλει με όποιον τρόπο μπορεί να σκαρφιστει τη μεγαλοαστική τάξη. Άλλος υποστηρίζει τη δικτατορία της χώρας του, άλλοι είναι στα κρυφά έμποροι ναρκωτικών, κάποια είναι αλκοολική, ενώ η υποκρισία, η απιστία και πολλά άλλα ῾῾καλά῾῾ βασιλεύουν. Συγχρόνως όμως ο σκηνοθέτης μιλά για το ανικανοποίητο των ανθρώπων αυτών (ποτέ δεν θα κατορθώσουν να φάνε κανονικά), την κενότητά τους, τη συνεχή αναζήτηση για κάτι άλλο, αφού η ασφυκτική και υποκριτική τους πραγματικότητα - που οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει - δεν τους ικιανοποιεί. Φυσικά δεν παραλείπει να στιλιττεύσει πολιτικές καταστάσεις (αιματηρά δικτατορικά καθεστώτα), την εκκλησία (μόνιμος στόχος γελοιποίησης από τον σκηνοθέτη), την αστυνομία και την εξουσία γενικότερα και κάμποσα άλλα.
Μην αναζητήσετε λογική. Αφεθείτε στο σαρδόνιο παιχνίδι του δημιουργού, στην ανελέητη και ασεβή προς όλους και όλα σάτιρά του, το κάποιες φορές ξακαρδιστικό χιούμορ του... και απολάυστε ένα λίβελο ενάντια σε οτιδήποτε φαίνεται σε πρώτη ματιά πολυτελές, ωραίο. ευγενικό, σταθερής αξίας... ακόμα και ιερό. Και σκεφτείτε ότι δεν θα έπρεπε να το σεβόμαστε άκριτα. Ο Μπουνουέλ άλλωστε δεν άφηνε όρθια καμιά από τις αστικές αξίες...

ΕΝΑΣ ΑΙΡΕΤΙΚΟΣ "ΓΑΛΑΞΙΑΣ"

Το 1969 ο αιρετικός και σουρεαλιστής Luis Bunuel (1900-1983) γυρίζει τον "Γαλαξία" (La Voie Lactee), μια από τις αντιθρησκευτικές / αντικληρικαλιστικές ταινίες του (όπως το "Nazaren"ή η "Βιριδιάνα").
Δύο ζητιάνοι - προσκυνητές προσπαθούν να πάνε με τα πόδια στην θαυματουργή Κομποστέλα της Ισπανίας (κάτι σαν τη δική μας Παναγία της Τήνου). Στο δρόμο συζητάνε για θρησκευτικά θέματα, γνωρίζουν διάφορους ανθρώπους και περιπέτειες και μεταφέρονται αυθαίρετα στο χρόνο, από το Μεσαίωνα και τον 18ο αιώνα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, συναντώντας στο παράδοξο αυτό οδοιπορικό από το μαρκήσιο Ντε Σαντ έως τον ίδιο τον Ιησού και την Παναγία.
Φυσικά ο σουρεαλισμός συναντάται με το υποχθόνιο χιούμορ. Οι θρησκευτικές συζητήσεις, που γίνονται σε απίθανα μέρη και από απίθανους ανθρώπους, ξετυλίγουν όλο το φάσμα των πολλών χριστιανικών αιρέσεων (όλες είναι βασισμένες σε πραγματικές θεωρίες διαφόρων αιρέσεων κυρίως περί της φύσης του Ιησού) και διάφορα θαύματα συμβαίνουν, τα οποία στην επόμενη σκηνή μπορεί κάλλιστα να ανατραπούν. Έτσι η σαρδόνια φύση του δημιουργού συναντά εδώ την βλάσφημη διάστασή του (οι καλοί χριστιανοί, οι καθολικοί κυρίως, θα ανατρίχιαζαν πραγματικά). Όσο για τους υπόλοιπους θεατές, πιστεύω ότι θα βρουν αστείο να συνομιλούν, για παράδειγμα, βαθυστόχαστα ο μετρ ενός εστιατορίου με τα γκαρσόνια, ενώ στρώνουν τα τραπέζια, και μετά με τους πρώτους πελάτες περί της θεϊκής ή ανθρώπινης ή και τα δύο φύσης του Ιησού... και άλλα τέτοια.
Απολαυστική, αλλά αποκλειστικά στοχευμένη στα χριστιανικά δόγματα ταινία, η οποία νομίζω πάντως ότι δεν διαθέτει το εύρος της ανατρεπτικής ματιάς του δημιουργού σε ποικίλα κοινωνικοπολιτικά θέματα όπως, ας πούμε, στα λίγο μεταγενέστερα "Κρυφή Γοητεια της Μπουρζουαζίας" και "Το Φάντασμα της Ελευθερίας".

ΟΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΕΣ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ ΤΟΥ ΑΡΤΣΙΜΠΑΛΝΤΟ ΝΕ ΛΑ ΚΡΟΥΖ

"Η Εγκληματική Ζωή του Αρτσιμπάλντο ντε λα Κρουζ" (Ensayo de un Crimen) του 1955 είναι μια από τις πολλές ταινίες που γύρισε ο μεγάλος Luis Bunuel (1900-1983) στο Μεξικό, όπου έμεινε κάμποσα χρόνια, και είναι κατά τη γνώμη μου μια από τις καλύτερες της περιόδου αυτής.
Πρόκειται για μια μαύρη κωμωδία όπου ο δαιμόνιος και ανατρεπτικός δημιουργός παρακολουθεί τη ζωή, τις σχέσεις με τις γυναίκες και τις κρυφές επιθυμίες του ομώνυμου πλούσιου εισοδηματία και ερασιτέχνη αγγειοπλάστη. Ξεκινά με μια σκηνή από την παιδική του ηλικία, όπου εξ αιτίας ενός μουσικού κουτιού που υποτίθεται ότι έχει τη δύναμη να πραγματοποιήσει την επιθυμία κάποιου για φόνο και του τυχαίου θανάτου από αδέσποτη σφαίρα της γκουβερνάντας του, ο ήρωας ταυτίζει την σεξουαλική επιθυμία με τον πόθο για φόνο. Μεγάλος πλέον ο Αρτσιμπάλντο γίνεται φετιχιστής και ένας κατά φαντασία (ή μάλλον "wannabe") σίριαλ κίλερ γυναικών. Μόνο που, όπως παθαίνουν πάμπολλοι ήρωες του Μπουνουέλ, οι επιθυμίες του (μακάβριες και θανατερές στο συγκεκριμένο φιλμ) δεν πραγματοποιούνται ποτέ. Αντίθετα οι γυναίκες πεθαίνουν συμπτωματικά πριν εκείνος πραγματοποιήσει τα αιματοβαμένα του σχέδια.
Ο χαρακτηριστικός σαρκασμός, η ειρωνία και το καυστικό χιούμορ που έχει σαν στόχο κάθε σχεδόν αστικό θεσμό υπάρχουν και εδώ με το παραπάνω. Παρέα βεβαίως με την ψυχανάλυση και τον απαραίτητο μπουνουελικό σουρεαλισμό. Η εκκλησία και η υποκρισία της αγνότητας, οι κρυμένες κάτω από μια καθώς πρέπει επιφάνεια απαγορευμένες επιθυμίες, ο συχνά νοσηρός ερωτισμός, αλλα και πολιτική κριτική (θυμηθείτε την μεγαλοαστή κυρία να θυμώνει και να στενοχωριέται επειδή, λόγω της φονικής επανάστασης που μαίνεται στην πόλη, δεν μπορεί να πάει στο θέατρο ή τους εκπροσώπους της εξουσίας να σχολιάζουν με τα καλύτερα λόγια τον καθώς πρέπει γάμο) δίνουν ένα ηχηρό παρόν. Όπως επίσης και το ερώτημα που ταλανίζει πολλούς ηθικά: Η "κακή" σκέψη (ή επιθυμία) αποτελεί αμαρτία έστω και αν δεν γίνει ποτέ πράξη;
Όπως είπα όμως και στην αρχή το μαύρο χιούμορ έχει το πάνω χέρι σ' αυτή την απολαυστική για μένα ταινία του μετρ. Απολαυστική και συγχρόνως γεμάτη σουρεαλιστικά σύμβολα και με την ξεκάθαρη σφραγίδα του Μπουνουέλ. Τη συνιστώ (με δεδομένο βεβαίως ότι πρόκειται ίσως για τον πιο αγαπημένο μου δημιουργό).

ΟΙ "ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ" ΑΠΟ ΘΕΟ ΚΙ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

Ως γνωστόν ο μεγάλος Luis Bunuel (1900-1983) πέρασε μια μακρά και δημιουργική για το έργο του περίοδο στο Μεξικό. Εκεί γύρισε μερικές από τις καλύτερες ταινίες του. Από τις πρώτες τής περιόδου αυτής, του 1950 συγκεκριμένα, είναι το "Los Olvidados" ("Οι Ξεχασμένοι"). Εδώ θα γνωρίσετε ένα διαφορετικό Μπουνουέλ. Ο σαρκασμός, το μαύρο χιούμορ και ο σουρεαλισμός δεν είναι κυρίαρχα στοιχεία. Το φιλμ είναι απόλυτα ρεαλιστικό, στα χνάρια του νεορεαλισμού θα λέγαμε. Με τις μπουνουελικές ιδιομορφίες βεβαίως.
Η ταινία παρακολουθεί τις ιστορίες μιας παρέας πάμφτωχων παιδιών που ζουν ουσιαστικά στο δρόμο στα προαστεια της Πόλης του Μεξικό. Κάποιοι έχουν γονείς (ίσως μια μάνα μόνο ή έναν αλκοολικό πατέρα), αλλά το σπίτι τους είναι ουσιαστικά ο δρόμος. Κάτω από τις συμβουλές ενός αδίστακτου νεαρού εγκληματία, φυγάδα από το αναμορφωτήριο, θα γίνουν συμμορία με απρόβλεπτα και τραγικά αποτελέσματα.
Το μήνυμα του Bunuel είναι από την πρώτη στιγμή σαφές, καθώς το φιλμ ξεκινά με ένα πολιτικό λογύδριο που μιλά για την ευθύνη της κοινωνίας για καταστάσεις σαν αυτές που θα δούμε. Όλες οι πράξεις, και οι εγκληματικές ακόμα, βρίσκουν την εξήγησή τους κάτω απ' αυτό το πρίσμα: Το παιδί που θέλει να είναι καλό, αλλά οι αδυσώπητες συνθήκες του το απαγορεύουν, ο τυφλός με την αμφίβολη ηθική, ακόμα και ο "κακός" της ταινίας, που θα βρει ένα είδος δικαίωσης στο πολύ δυνατό φινάλε. Μάλλον η λέξη "δικαίωση" δεν είναι σωστή. Αιτιολόγηση, θα έπρεπε μάλλον να πούμε, εξήγηση της βάναυσης συμπεριφοράς του, κατανόηση από το θεατή του γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Με λίγα λόγια, λέει ο σοφός δημιουργός, όταν γεννηθείς και μεγαλώσεις κάτω από τέτοιες συνθήκες, είναι απόλυτα αναμενόμενο και φυσιολογικό να είσαι "κακός".
Ασπρόμαυρη φωτογραφία, δυνατές εικόνες ακραίας φτώχιας και ανέχειας, ένα πνιγηρό, βρώμικο περιβάλλον να κυριαρχεί πάνω στους ανθρώπους που γεννιούνται και μεγαλώνουν μέσα του δίχως την παραμικρή ελπίδα διαφυγής, μερικές συνταραχτικές στιγμές, συνθέτουν μια από τις λιγότερο αναγνωρίσιμες, πλην όμως από τις πιο συγκλονιστικές ταινίες του σκηνοθέτη. Και ο αγαπητός στον Bunuel σουρεαλισμός, το σήμα κατατεθέν του; Κι όμως, υπάρχει κι αυτός ανάμεσα στη ζοφερή πραγματικότητα που περιγράφεται. Κρύβεται στην εκπληκτική σκηνή του ονείρου του μικρού, που αγγίζει τα όρια του τρόμου ή σε μερικές απροσδόκητες εικόνες που εμφανίζονται ξαφνικά στην οθόνη - ενταγμένες πάντως στην ιστορία και την αφήγηση.
Δριμύτατα κριτικοί κοινωνικά, έντονα πολιτικοί με την ευρεία έννοια του όρου, οι "Ξεχασμένοι", αν και κυρίως ρεαλιστικό φιλμ, παραμένουν από τα συγκλονιστικότερα του μεγάλου δημιουργού. Είναι ίσως μια από τις πρώτες φορές που το σινεμά μιλά - και μάλιστα τόσο ωμά και απροκάλυπτα - για την παιδική εγκληματικότητα και για τις συνθήκες εξαθλίωσης που ισχύουν στις παρυφές των μεγάλων πόλεων. Σίγουρα έχει επηρεάσει όσο λίγα φιλμ τις μετέπειτα προσπάθειες ενασχόλησης  με τέτοια θέματα. Και, νομίζω, αν και πρώτο (ή από τα πρώτα), είναι και από τα καλύτερα και δυνατότερα σ' αυτό το θέμα.

Η ΤΡΙΣΤΑΝΑ ΚΑΙ Η ΑΣΤΙΚΗ ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ

Ο Luis Buñuel (1900-1983) είναι ήδη 70 χρόνων όταν γυρίζει την "Τριστάνα" το 1970. Παρά την ηλικία του όμως δεν έχει χάσει τίποτα από τον σαρκασμό και τη "βλάσφημη" ματιά του σε κάθε καθιερωμένο θεσμό της κοινωνίας. Ο βαθύτερα αναρχικός και αντισυμβατικός μεγάλος του σινεμά μπορεί να δείχνει ακόμα τα δόντια του.
Στην "Τριστάνα" βάζει σα στόχο έναν ηλικιωμένο αριστοκράτη, ξεπεσμένο αρχικά και πλούσιο στη συνέχεια χάρη σε μια κληρονομιά, και τον "ξεγυμνώνει" ανελέητα (και, φυσικά, μαζί μ' αυτόν και την τάξη του). Για να μην απλοποιήσει τα πράγματα όμως, δεν τον παρουσιάζει ως τυπικό συντηρητικό. Αντίθετα, ο ήρωας είναι αυτό που θα λέγαμε προοδευτικός: Σοσιαλιστής, απεχθάνεται τον κλήρο και την εκκλησία, έχει κόψει τους δεσμούς με τη συντηρητική αδελφή του και τάσσεται υπέρ μιας σεξουαλικής ελευθεριότητας. Παρ΄ όλα αυτά παραμένει δέσμιος των συμβάσεων της τάξης του, συχνά υποκριτής και ο ορισμός του "μόνο λόγια". Σοσιαλιστής, είπαμε, αλλά δεν έχει δουλέψει ποτέ στη ζωή του και καυχιέται γι' αυτό. Έχει μάλιστα ιδεολογικοποιήσει το θέμα, κάνοντας μια σωστή αλλά παντελώς ανέφικτη κριτική στο θέμα της εργασίας. Άλλωστε, αν και σοσιαλιστής, εξαρτάται σχεδόν στα πάντα από την πιστή υπηρέτριά του. Έτσι η ιδεολογία μένει στα λόγια, ενώ η ταξική δομή της κοινωνίας μένει ανέπαφη, ενώ, όταν πια γερνάει πολύ, έρχεται κοντά και στους παπάδες που πάντοτε απεχθανόταν και σε διάφορους άλλους θεσμούς που σάρκαζε. Ζηλότυπος από την άλλη, δεν διστάζει να ξεπαρθενέψει τη νεαρή ανιψιά του και στη συνέχεια να κάνει τα πάντα για να την κρατήσει κοντά του. Έτσι ο Μπουνουέλ ρίχνει μια ματιά και σε ένα άλλο προσφιλές θέμα του: Τον γεροντικό έρωτα και τα αδιέξοδά του.
Η Τριστάνα πάλι, αθώα αρχικά, μετατρέπεται σιγά - σιγά σε ένα στριφνό και κυνικό πλάσμα (κυρίως μετά το ατύχημά της). Νομίζω ότι είναι σα να θέλει να μας πει ο σκηνοθέτης ότι η κοινωνία διαφθείρει κι ότι είναι αδύνατο να διατηρήσει κανείς την αθωότητά του σε ένα τέτοιο κόσμο. Παράλληλα ο Μπουνουέλ παίζει με τα φετίχ του σαν καλός σουρεαλιστής: Τους εφιάλτες ή ένα ξύλινο πόδι ας πούμε, ενώ ο μόνιμος στόχος του, η καθολική εκκλησία, είναι και πάλι παρούσα. Και, για να το πούμε κι αυτό, ποιος άλλος θα τολμούσε να δείξει την νεαρή, πανέμορφη και στις δόξες της την εποχή αυτή Κατρίν Ντενέβ... μονοπόδαρη;
Έτσι ο γερο Μπουνουέλ καταφέρνει και πάλι να σαρκάσει θεσμούς και καθιερωμένες αξίες και να κάνει μια από τις πιο γνωστές του ταινίες. Προσωπικά η "Τριστάνα" δεν είναι από τα αγαπημένα φιλμ ενός από τους πολύ αγαπημένους μου δημιουργούς, παραμένει όμως, νομίζω, σημαντική και χαρακτηριστική του έργου του.

ΒΙΡΙΔΙΑΝΑ: ΕΝΑ ΠΑΝΤΟΤΕ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ

Ο Luis Buñuel (1900-1983), πάντοτε ασεβής και προκλητικός, είναι ένας από τους 2-3 αγαπημένους μου σκηνοθέτες. Το 1961, σε μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της καριέρας του, γυρίζει τη "Βιριδιάνα", μια από τις καλύτερες - κατά τη γνώμη μου και όχι μόνο - ταινίες του.
Η "Βιριδιάνα" είναι πρώτα απ' όλα μια επίθεση στην καθολική εκκλησία, αλλά και σε μια σειρά από χριστιανικά σύμβολα και κλισέ γενικότερα (γι' αυτό άλλωστε είχε αφοριστεί στην εποχή της). Και μόνο για την τόλμη της αυτή έχει ιδιαίτερη αξία. Σκεφτείτε ότι βρισκόμαστε στο 1961 και στην Ισπανία σοβεί η στυγνή δικτατορία του Φράνκο - αν και νομίζω ότι ο Μπουνιουέλ τη γύρισε στο Μεξικό. Ταυτόχρονα, εξετάζοντάς την από οπτική άποψη, θα βρούμε μια σειρά από σουρεαλιστικά σύμβολα (αλοίμονο, μιλάμε για τον σημαντικότερο σουρεαλιστή σκηνοθέτη), μερικά από τα οποία ιδιαίτερα τολμηρά (ένας σταυρός - σουγιάς, ένα αγκάθινο στεφάνι που καίγεται κλπ.)
Αυτό που είναι σημαντικότερο όμως στην ιστορία της καλόγριας Βιριδιάνας που αποτυγχάνει παταγωδώς να εφαρμόσει τη χριστιανική φιλοσοφία και, τελικά, παραδίδεται στην ύλη, είναι τα νοήματα και οι ιδέες του φιλμ. Νομίζω ότι, δίχως να έχει τίποτα που εξωτερικά να θυμίζει κάτι τέτοιο, είναι μια βαθιά πολιτική ταινία. Κατ' αρχήν ο
δαιμόνιος Μπουνιουέλ επιτίθεται στην ιδέα τηυς ελεημοσύνης και της φιλανθρωπίας. Ή μάλλον όχι σ' αυτές καθ' εαυτές τις ιδέες, αλλά στην ουσιαστικά αχρηστία τους σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο και στην παντελή αδυναμία τους να αλλάξουν τον κόσμο. Τι ακριβώς λέει; Ότι εφ' όσον η κοινωνία είναι απόλυτα ταξική και οι κοινωνικές διαφορές και ανισότητες βαθύτατες και απαράδεκτα άδικες, όσο φιλάνθρωπος ή ελεήμων κι αν είσαι, στην ουσία κάνεις μια τρύπα στο νερό. Τα πάντα παραμένουν τα ίδια. Η εκπληκτική σκηνή με τον δεμένο στο αμάξι σκύλο (ας μην την περιγράψω γιατί δεν θα τελειώσω ποτέ) συνοψίζει θαυμάσια, λειτουργώντας ως παραβολή, τις ιδέες αυτές. Το ίδιο ακριβώς θέμα άλλωστε έχει επεξεργαστεί ο Μ. και σε μαι άλλη μεγάλη ταινία του, το "Ναζαρέν".
Από την άλλη μιλά για την ανθρώπινη φύση και τα βαθιά, υποσυνείδητα ανθρώπινα ένστικτα. Οι λούμπεν ζητιάνοι της ταινίας παραμένουν βίαιοι και ζωώδεις, ανταποδίδοντας με κτηνωδία την ελεημοσύνη που δέχτηκαν. Είναι "εκ φύσεως κακοί"; Μάλλον όχι. Αλλά όταν βρίσκεσαι σε όλη σου τη ζωή στο περιθώριο, στην απόλυτη εξαθλίωση και την αρρώστια, δίχως να ξέρεις αν θα φας αύριο ή όχι, και υπομένοντας μάλιστα τις κοροϊδίες και την αποστροφή των άλλων, ο χαρακτήρας σου έχει πλέον διαμορφωθεί απόλυτα και η ελεημοσύνη δεν μπορεί με τίποτα να τον αλλάξει. Το "κακό" δεν είναι εκ γενετής, αλλά μια κοινωνική διαστροφή, κάτι που δημιουργείται για κοινωνικούς λόγους.
Συγχρόνως η μαζοχιστική πλευρά του χριστιανισμού, αυτή της απόλυτης εγκατάλειψης της σάρκας και της λατρείας του πνεύματος και μόνο, καυτηριάζεται ώς είτε, πολύ απλά, ανεφάρμοστη, είτε απάνθρωπη, που απέχει πολύ από του να χαρίσει την ευτυχία - κι αν τη χαρίσει, θα το κάνει σε ελάχιστους που τυχαίνει να είναι έτσι από τη φύση τους και όχι στην ανθρωπότητα (αν και, εδώ που τα λέμε, κι αυτό ακόμα αμφισβητείται, αφού η ίδια η ηρωίδα υποκύπτει τελικά στην απόλυτα φυσιολογική ανάγκη της για απολαύσεις και υλικής φύσης - προσοχή στο "και" - πράγμα που δεν έχει τίποτα το κακό). Έτσι ο Μ. επιτίθεται όχι ακριβώς στη χριστιανική πίστη, αλλά στη χριστιανική φιλοσοφία, θεωρώντας την αν μη τι άλλο κοινωνικά άχρηστη, αλλά και ουσιαστικά ανεφάρμοστη.
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις ιδέες που μπορεί να προκαλέσει στο θεατή το φιλμ. Υπάρχουν κι άλλες - ή πιθανόν διαφορετικές αναγνώσεις, αλλά σταματώ εδώ. Νομίζω ότι, τόσα χρόνια μετά, η ταινία δεν έχει χάσει τίποτα από το μεγαλείο της. Διαθέτει μάλιστα και φοβερή κορύφωση, που έρχεται στις εκπληκτικές σκηνές του συμποσίου των ζητιάνων (που αποτελούν μια απίστευτη "αυλή των θαυμάτων") και στη βλάσφημη παρωδία του Μυστικού Δείπνου.
Για μένα είναι μια από τις κορυφαίες ταινίες όλων των εποχών. Αν δεν την έχετε δει κάντε το. Μπορεί να τη λατρέψετε, μπορεί και να σας εξοργίσει, σίγουρα όμως θα σας κάνει να σκεφτείτε πολύ.