POWAQQATSI Ή Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ

6 χρόνια μετά το Koyanisqaatsi, το 1988 δηλαδή, ο Godrey Reggio γυρίζει το δεύτερο μέρος, το Powaqqatsi. Φυσικά το στιλ, η "συνταγή" αν θέλετε, είναι ίδια: Εικόνες απ' όλο τον κόσμο, μερικές συγκλονιστικές, παρελαύνουν μπροστά μας, άλλες σε αργή κίνηση, άλλες σε γρήγορη, και τα πάντα πλημμυρίζουν από τη μουσική που έγραψε και πάλι για το φιλμ ο Philip Glass.
Εδώ η φύση, που έκανε αισθητή την παρουσία της στο Koyanisqaatsi, απουσιάζει εντελώς. Αποκλειστικό θέμα είναι οι άνθρωποι, κυρίως αυτοί του Τρίτου Κόσμου. Χωρίς σχόλια ή λόγια, τους βλέπουμε σε πλήθος από δραστηριότητες: Κυρίως να δουλεύουν, δουλειές σκληρές, γεμάτες κόπο, αλλά και να γιορτάζουν, να προσεύχονται, να πανηγυρίζουν, να περπατάνε στις πόλεις ή στην ύπαιθρο... Το βάρος επίσης πολλές φορές πέφτει στη συνύπαρξη του παλιού, του παραδοσιακού στοιχείου με το σύγχρονο, την τεχνολογία, την μεγαλούπολη με τους ουρανοξύστες κλπ.
Η ροή των εικόνων αφήνει στο θεατή πιθανώς αντικρουόμενες "γεύσεις". Από τη μία συμπάσχει αντικρύζοντας τον ανθρώπινο μόχθο, τον αδιάκοπο αγώνα για ζωή, πολύ συχνά σε περιβάλλοντα που θυμίζουν κόλαση (ορυχεία, άνυδρες ερήμους, σύγχρονες, άσχημες, τσιμεντένιες και απρόσωπες μεγαλουπόλεις κλπ.) Από την άλλη βιώνει την απόλυτη εξαφάνιση της φύσης, τον βιασμό της από τον άνθρωπο, την εξάντληση των πόρων της. Άλλωστε Powaqqatsi, στη γλώσσα των Ινδιάνων, σημαίνει "μια οντότητα που ζει σε βάρος των άλλων, που εξαντλεί τα πάντα γύρω του δίχως να σκέφτεται".
Ίσως εδώ το μοντάζ φαίνεται κάπως πιο "τυχαίο" σε σύγκριση με την πρώτη ταινία, με συχνά πισωγυρίσματα σε θέματα που έχουμε ήδη δει (μου φάνηκε μάλιστα ότι το δέσιμο μουσικής και εικόνας υστερούσε κάπως), η μουσική του Γκλας έχει περισσότερα έθνικ στοιχεία, ενώ συχνά οι εικόνες είναι πανέμορφες, δίνοντας έτσι την αίσθηση ενός πιο "καλλιγραφικού" φιλμ. Αυτό που μένει πάντως είναι ένας απίστευτος πλούτος, μια ποικιλία ανθρώπων, χρωμάτων, δραστηριοτήτων, τόπων, δείχνοντάς μας ποσο πλούσιος είναι ο πλανήτης και πόση διαφορετικότητα κρύβει. Ελπίζω να το ξέρετε ήδη: Όσα κάνουμε, πιστεύουμε, ο τρόπος ζωής μας γενικότερα, δεν είναι υποχρεωτικά ο σωστός (ή ο μόνος σωστός) και, κυρίως, δεν είναι ο μόνος. Γύρω μας υπάρχουν πολλές διαφορετικές καταστάσεις...
Αν το βλέπαμε ξεκομμένο, σίγουρα θα εντυπωσιαζόμαστε. Ωστόσο το Powaqqatsi φέρει υποχρεωτικά το βάρος του "νο 2", κάτι δηλαδή που έχουμε ξαναδεί. Αν το ξεχάσετε αυτό, σίγουρα πρόκειται για μια ακόμα εμπειρία.

KOYAANISQATSI 'Η Η ΖΩΗ ΔΙΧΩΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

Όταν το Koyaanisqatsi του Godfrey Reggio προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1982 ήταν μια πέρα για πέρα διαφορετική εμπειρία. Και τέτοια παραμένει και σήμερα, παρά τα εκατομμύρια βιντεοκλίπ ή τις εικόνες από κομπιούτερ που έχουμε καταναλώσει έκτοτε.
Τι είναι το Koyaanisqatsi; Θα μπορούσε κανείς να το χαρακτηρίσει ως ένα γιγάντιο, σχεδόν δίωρο βιντεοκλίπ. Ή, πάλι, μια οικολογική ταινία δίχως λόγια. Ή, απλώς μια συρραφή από πανέμορφες εικόνες που παρελαύνουν άλλοτε με φρενήρη ταχύτητα κι άλλοτε εντελώς νωχελικά μπροστά στα μάτια μας.
Για όσους δεν γνωρίζουν τίποτα γι' αυτό, θα πούμε ότι πρόκειται για ένα παράξενο είδος ντοκιμαντέρ (αν και ο όρος δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι τ1982)αιριάζει εδώ), όπου στο πρώτο μέρος παρελαύνουν εικόνες της παρθένας φύσης και στη συνέχεια εικόνες "πολιτισμού", σύγχρονων πόλεων για την ακρίβεια. Η αντιπαράθεση γεννά πάμπολλους συνειρμούς για την παράνοια του πολιτισμού μας, το άγχος της σύγχρονης ζωής, το διαρκές τρέξιμο των ανθρώπων, το πόσο μοιάζουν οι μεγαλουπόλεις με αχανείς μυρμηγκοφωλιές όπου εκατομμύρια έντομα (εμείς) τρέχουν ασταμάτητα και για ό,τι άλλο μπορεί να σκεφτεί ο κάθε θεατής. Το βασικό χαρακτηριστικό όμως του φιλμ είναι η μουσική. Ο γνωστός Philip Glass έγραψε γι' αυτό μια σειρά από μεγάλα σε διάρκεια κομμάτια (δίχως λόγια φυσικά) που ακούγονται αδιάκοπα (η μουσική του έχει ακριβώς την ίδια διάρκεια με το φιλμ) "ντύνοντας" τις εικόνες - αν και πολλοί θα έλεγαν ότι οι εικόνες "ντύνουν" τη μουσική. Το σίγουρο πάντως είναι ότι ήχοι και εικόνες αλληλοσυμπληρώνονται, μπλέκονται αξεδιάλυτα, δημιουργώντας ένα απόλυτα αδιάσπαστο σύνολο. Θα ήταν πραγματικά αδιανόητο να σκεφτούμε την ταινία δίχως τη μουσική της. Γι' αυτό και στην αρχή μίλησα για ένα είδος γιγάντιου βιντεοκλίπ, δίχως ιστορία ή λόγια.
Η έλλειψη λόγου κάνει τη ταινία πανανθρώπινη. Μπορεί να προβληθεί οπουδήποτε δίχως το "φράγμα" της γλώσσας. Ο Reggio χησιμοποιεί άλλοτε slow motion και άλλοτε υπερεπιταχυμένες εικόνες, ανάλογα με το τι δείχνει και, φυσικά, ανάλογα με τη μουσική. Και νομίζω ότι με μαγικό τρόπο, τόσο τα πολύ αργά πλάνα όσο και τα ιλιγγιώδη λειτουργούν θαυμάσια.
Ίσως δεν είναι ταινία για όλους, αφού αγγίζει τα όρια του πειραματικού. Ίσως πολλοί κουραστούν ή βαρεθούν. Ωστόσο η ταινία λειτουργεί σαν ένα απόλυτο τριπ, στο οποίο συμμετέχουν κάμποσες αισθήσεις. Θα πρότεινα να αφεθείτε εντελώς στη γοητεία του, ακόμα και να μη σκέπτεστε όσο βλέπετε, αν αυτό είναι δυνατό. Αν ο συνδυασμός ήχου και εικόνας δεν καταφέρουν να σας "πάρουν", σταματείστε το. Δεν έχει νόημα.
ΥΓ: Koyaanisqatsi είναι μια ινδιάνικη λέξη που σημαίνει "τρελή ζωή", "ζωή δίχως ισορροπία" ή κάτι τέτοιο. Οι δημιουργοί, φαντάζομαι, εννοούν κυρίως το οικολογικό μέρος, το κομμάτι της ανισορροπίας με τη φύση και τη συστηματική καταστροφή της από τον άνθρωπο.