"KILLER'S KISS": ΤΟΤΕ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΟΥΣΕ Ο ΚΙΟΥΜΠΡΙΚ

Μερικές φορές (όχι πάντοτε, είναι αλήθεια) όταν κανείς είναι μεγάλος φαίνεται από την αρχή. Το σχόλιο με αφορμή τη δεύτερη μόλις ταινία του Stanley Kubrick (1928-1999) "Killer's Kiss" (Το Φιλί του Δολοφόνου) του 1955. (Σημειωτέον ότι η πρώτη του ήταν στα όρια του φιλμ μεγάλου μήκους, διαρκώντας μόλις 62').
Το "Killer's Kiss" λοιπόν είναι ένα ωραίο νουάρ, στο οποίο ξεχωρίζει η υπέροχη ασπρόμαυρη φωτογραφία. Ένας μάλλον τελειωμένος πυγμάχος που περιμένει σ' ένα σιδηροδρομικό σταθμό διηγείται την ιστορία του: Έναν αγώνα που έχασε, μια γυναίκα που ερωτεύτηκε και όσα δραματικά και γεμάτα δράση συνέβησαν μετά.
Υπάρχει ο κλασικός μοναχικός ήρωας, υπάρχει αυτή η χαρακτηριστική παρακμιακή ατμόσφαιρα, τόσο συνηθισμένη στα νουάρ και, πάνω απ' όλα, υπάρχει η σύγχρονη, βρώμικη μεγαλούπολη, που μοιάζει να κυριαρχεί πάνω σε όλους και όλα. Πνιγηρά δωμάτια, σκοτεινά, γεμάτα σκιές αδιέξοδα, εγκαταλειμμένες ταράτσες πολυκατοικιών, ρινγκ γεμάτα καπνό και ιδρώτα, όλα συνθέτουν μια καθόλου κολακευτική εικόνα της ζωής στις πόλεις. Αλλά αυτά δεν θα ήταν τίποτα μπροστά σε μια σειρά από κλασικές σκηνές, κυρίως προς το τέλος. Στέκομαι με ιδιαίτερο θαυμασμό στο κυνηγητό στις ταράτσες και στη φοβερή σκηνή της πάλης στην αποθήκη με τις κούκλες (δεκαετίες μετά, στη "Λάμψη", ο Κιούμπρικ ξαναθυμήθηκε στο τσεκούρι).
Σεναριακά είναι απλό και στους κλασικούς δρόμους του νουάρ, ενώ ο προϋπολογισμός μικρός. Επίσης σε κάποιες σκηνές μπορεί να θεωρήσετε ότι το "τραβάει" λιγάκι για να προσθέσει χρόνο. Είναι όμως τόσο δυνατή η σκηνοθεσία και οι εικόνες του 27χρονου Κιούμπρικ, που καθιστούν το φιλμ κάτι που αξίζει να δείτε.

"2001: Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ"... ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΔΕΝ ΘΑ ΗΤΑΝ ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ ΙΔΙΑ...

Υπάρχουν αρκετοί που θεωρούν το "2001: Οδύσσεια του Διαστήματος" (1968) του Stanley Kubrick (1928-1999) "μάλλον βαρετό" ή/και ακατανόητο. Προσωπικά το θεωρώ αριστούργημα. Όσο το ότι άλλαξε το σινεμά έκτοτε (τουλάχιστον το είδος της επιστημονικής φαντασίας) είναι αναμφισβήτητο.
Ένας κατάμαυρος, στιλπνός μονόλιθος - προφανώς εξωγήινης προέλευσης - αλλάζει την κοινωνία των πιθήκων και θέτει τις πρώτες βάσεις του πολιτισμού. Κοινώς οδηγεί στην εξέλιξη του πιθήκου σε άνθρωπο. Χιλιετίες μετά, στη σύγχρονη εποχή, ένας παρόμοιος (ή ο ίδιος;) μονόλιθος ανακαλύπτεται στη σελήνη. Λίγους μήνες μετά μια επανδρωμένη αποστολή ξεκινά για τον Δία. Δύο μόνο από τους επιβάτες είναι ξύπνιοι, οι υπόλοιποι σε νάρκωση, ενώ ένας υπερ κομπιούτερ ελέγχει τα πάντα στο σκάφος. Η αποστολή όμως δεν θα εξελιχτεί όπως θα περίμεναν οι εμπνευστές της...
Φυσικά το φιλμ είναι δυσνόητο. Είναι επίσης αργό, καθώς η ιστορία ξετυλίγεται νωχελικά, δίνοντας βάρος στις πανέμορφες εικόνες που προβάλλονται μπροστά μας. Ας δούμε λοιπόν πρώτα το εικαστικό μέρος: Στο φιλμ αυτό η περίφημη τελειομανία του Κιούμπρικ χτυπάει κόκκινο. Απίστευτες λεπτομέρειες, απίστευτος ρεαλισμός στις συνθήκες της ζωής σε διαστημικά σκάφη και σταθμούς, αξεπέραστο ντιζάιν κι ένα πραγματικό οπτικό τριπ προς το τέλος που σε αφήνει άναυδο, συνθέτουν κάποιες μόνο από τις πλευρές της οπτικής αυτής πανδαισίας. Νομίζω ότι κάθε θεατής θα ανακαλύψει κι άλλα πολλά στο οπτικό μέρος για να "κολλήσει".
Όσο για το νόημα του φιλμ και το τι ακριβώς συμβαίνει στο τέλος... έχουν γραφτεί τόσο που όσα κι αν γράψω  δεν θα προσθέσουν κάτι. Ρίξτε μια ματιά στο διαδίκτυο. Σίγουρα πάντως μπορούμε να διακρίνουμε δύο επίπεδα προβληματισμού: Από τη μία έχουμε το θέμα της ανθρώπινης εξέλιξης: Από τον πίθηκο στον άνθρωπο κι από τον άνθρωπο... σε τι; Ίσως σε κάτι που ξεπερνά (ή ανακατεύει) τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. Το σενάριο (Άρθουρ Κλαρκ και Κιούμπρικ) πάντως θέλει τα άλματα της εξέλιξης να "υποβοηθούνται" από εξωγήινες νοημοσύνες. Πάντως, όπως ακριβώς το πέρασμα από το ζώο στον άνθρωπο υπήρξε κάτι αδιανόητο, έτσι θα είναι και το πέρασμα από τον άνθρωπο στην "επόμενη φάση". Εξ ου και το τελικό τριπ της ταινίας (σα να έχεις πέσει σε καζάνι με LSD), το οποίο, κατά τη γνώμη μου, δείχνει την αδύνατο να κατανοηθεί με τα σημερινά δεδομένα πραγματικότητα της επόμενης κατάστασης ή φάσης. Το άλλο επίπεδο έχει να κάνει με το θέμα σύγκρουσης ανθρώπου - μηχανής ή ανθρώπου - τεχνητής νοημοσύνης. Θέμα πολυχρησιμοποιημένο έκτοτε στο σινεμά. Αν και πρόκειται ίσως για την πρώτη φορά που το θέμα αυτό κυριαρχεί , είναι με τόση δύναμη - και λιτότητα ταυτόχρονα - δοσμένο, ώστε το θεωρώ αξεπέραστο (θυμηθείτε τις συγκλονιστικές τελευταίες στιγμές του Χαλ).
Και μια που είπαμε για λιτότητα, είναι επίσης απίστευτο το πώς η λιτότητα, η σχεδιαστική οικονομία σε βασικά στοιχεία του φιλμ συνυπάρχουν με την εξαιρετική πολύπλοκότητα τόσων άλλων στοιχείων (θυμηθείτε την απλότητα του περίφημου μονόλιθου, το γεγονός ότι ο υπερ κομπιούτερ "εικονογραφείται" απλώς με ένα στρογγυλό κόκκινο "μάτι", τους λίγους και άγνωστους ηθοποιούς  κλπ.).
Μπορεί κανείς να γράψει σελίδες. Δεν έχει πολύ νόημα. Απλώς αφεθείτε και απολαύστε ένα αριστούργημα δυόμση ωρών, μια οπτική πανδαισία, από την πρώτη σκηνή των πλανητών με τη φοβερή μουσική του Στράους και την κλασική σεκάνς των πιθήκων μέχρι το τελικό τριπ που λέγαμε. Το σίγουρο είναι ότι για πρώτη φορά στο σινεμά (εκτός ίσως από το "Metropolis") κάποιος πήρε το b-μουβοειδές μέχρι τότε είδος της ΕΦ τόσο σοβαρά και το έφτασε τόσο μακριά. Από εκεί και πέρα πάντως το σινεμά ΕΦ δεν θα ήταν ποτέ, μα ποτέ ίδιο.
Πάντως οφείλω να προειδοποιήσω ξανά ότι κάποιοι βαρέθηκαν ή έμειναν αμήχανοι, πασχίζοντας να ερμηνεύσουν το ερμητικό τέλος της ταινίας. Όχι εγώ πάντως...

Η ΒΡΩΜΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ "ΣΤΑΥΡΟΙ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ"

Λένε ότι ο Stanley Kubrick (1928-1999) θέλησε να κάνει μία ταινία από κάθε είδος και μ' αυτή να σφραγίσει ανεξίτηλα το είδος αυτό. Πολεμικές ταινίες έκανε δύο και ίσως πολλοί θυμούνται περισσότερο το "Full Metal Jacket", αλλά το "Paths of Glory" (Σταυροί στο Μέτωπο" στα ελληνικά) του 1957 είναι για μένα το (αντι)πολεμικό του αριστούργημα και μία από τις καλύτερες (αντι)πολεμικές ταινίες που έγιναν ποτέ.
Το παράξενο στα πολεμικά φιλμ είναι ότι πολλά απ' αυτά είναι δύσκολο να αποφασίσεις αν είναι πολεμικά ή αντιπολεμικά, με την έννοια ότι δεν ξέρεις αν η δράση, οι μάχες, το βίαιο θέαμα και η πολεμική αγωνία υπάρχουν ως ένα ακόμα βίαιο και θεαματικό, ελκυστικό υλικό ή ως καταγγελία όλης αυτής της φρίκης. Στους "Σταυρούς" το νόημα είναι κάτι παραπάνω από ξεκάθαρο: Εδώ ο πόλεμος δεν έχει τίποτα ηρωικό, οι στρατιώτες παραμένουν οι χαρακτήρες που είχαν πριν (ως άνθρωποι και όχι ως "κρέας") και μπορεί να είναι δειλοί ή γενναίοι, εκδικητικοί ή μη, να έχουν προσωπικές διαφορές κλπ. Και ο πόλεμος δεν είναι παρά βρωμιά, λάσπη, αίμα και φρίκη. Απολύτως τίποτα άλλο.
Το φιλμ διαδραματίζεται στον Α' παγκόσμιο πόλεμο, στα εφιαλτικά χαρακώματα. Δύο φιλόδοξοι στρατηγοί - που αποφασίζουν, βεβαίως, πολύ πίσω από την πρώτη γραμμή - ο ένας πονηρός και ύπουλος και ο άλλος "στρατόκαυλος", οδηγούν ένα τάγμα σε μια από την αρχή καταδικασμένη επίθεση ενάντια σε ένα ύψωμα που  κατέχουν οι γερμανοί. Όταν οι στρατιώτες υποχωρούν έντρομοι με τεράστιες απώλειες και κάποιοι αρνούνται να βγουν καν από τα χαρακώματα, αφού, απλούστατα, δεν μπορούν, οι στρατηγοί αποφασίζουν να περάσουν κάποιους από στρατοδικείο και να τους εκτελέσουν για "παραδειγματισμό" των υπολοίπων. Ο συνταγματάρχης τους, βλέποντας το άδικο και το παράλογο της υπόθεσης, προσπαθεί να τους υπερασπίσει.
Η ασπρόμαυρη ταινία μόνο στο πρώτο μέρος είναι καθαρά πολεμική, όταν διαδραματίζεται στα χαρακώματα και καταγράφει τις μάχες (αλλά και τις σχέσεις των στρατιωτών). Στο δεύτερο παρακολουθούμε (με μεγαλύτερο ίσως αποτροπιασμό από όταν βρισκόμαστε στο σφαγείο) όσα απιστευτα συμβαίνουν πίσω από το μέτωπο ή/και στο παρασκήνιο. Η πραγματική κόλαση και φρίκη βρίσκεται εδώ, γιατί εδώ οι αποφάσεις λαμβάνονται εν ψυχρώ, μετά από στυγνούς υπολογισμούς, εδώ όπου απουσιάζει η ενστικτώδης φρίκη της μάχης. Η ηγεσία (οι στρατηγοί) καταγγέλονται ως φιλόδοξοι, που χρησιμοποιούν τους ανθρώπους (είναι άνθρωποι οι στρατιώτες;) απλά σαν πιόνια για τους δικούς τους σκοπούς. Η ανθρώπινη ζωή έχει χάσει κάθε αξία, ο θάνατος είναι κοινός τόπος και κάτι παντελώς αδιάφορο. Ο στόχος μετρά, όση δυστυχία κι αν προκαλέσει η επίτευξή του (κι αν πάλι δεν επιτευχθεί, δεν πειράζει. Συμβαίνουν κι αυτά...).
 Ο Κιούμπρικ καταγγέλει με τρόπο άμεσο την εξουσία, τον πόλεμο ως σκέτη κρετομηχανή, μίλια μακριά από ηρωισμούς και "αξίες" και τη στρατιωτική μηχανή σαν το άκρον άωτο του ανθρώπινου παραλογισμού και ηλιθιότητας. Το πορτρέτο του γηραιού, ύπουλου στρατηγού ειδικά, που μπορεί να ελίσσεται με απιστευτο τρόπο (και ο οποίος, σημειωτέον, δεν είναι καν εκδικητικός, είναι απλά ψυχρός και υπολογιστικός. Τα συναισθήματα δεν έχουν καμιά θέση στις κινήσεις του. Γιατί να εκδικηθεί κάποιον που τον πρόσβαλλε; Έτσι κι αλλιώς οι σκοποί του είναι πολύ υψηλότεροι) είναι εκπληκτικό και αντιπαρατίθεται υπέροχα με αυτό του άλλου, πιο "άγριου" στρατηγού.
Με το "Paths of Glory" ο μεγάλος δημιουργός φτιάχνει μια κυριολεκτικά συγκλονιστική ταινία που δεν δεν αφήνει τον θεατή να πάρει ανάσα από την αρχή ως το τέλος και τελικά σφραγίζει για πάντα το αντιπολεμικό σινεμά. Το θεωρώ αριστούργημα.

Ο ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΦΙΑΛΤΙΚΟΣ ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ

Λένε ότι ο Stanley Kubrick (1928-1999) έχει γυρίσει "μια ταινία από κάθε είδος" - και συχνά έχει τελειοποιήσει το είδος με την εκάστοτε ταινία του. Το 1960 λοιπόν γυρίζει την πρώτη του αληθινή υπερπαραγωγή με μια ιστορική ταινία "χλαμύδας" (αυτές δηλαδή που αναφέρονται στους Ρωμαίους και την εποχή τους), τον περίφημο "Σπάρτακο".
Πρόκειται για ένα τρίωρο επικό φιλμ, που για πολλούς είναι η καλύτερη ταινία με θέμα την αρχαιότητα. Αφηγείται την γνωστή επανάσταση των σκλάβων ενάντια στους ρωμαίους, που με την αρχηγία του θράκα δούλου και μονομάχου Σπάρτακου έφεραν την αυτοκρατορία σε πραγματικά δύσκολη θέση. Ταυτόχρονα υπήρξε βέβαια και μία από τις πρώτες καταγεγραμμένες κοινωνικές επαναστάσεις, ένα είδος ταξικής επανάστασης δηλαδή για τα τότε δεδομένα.
Στην εποχή της είχε διαφημιστεί ως "η πρώτη σκεπτόμενη ταινία του είδους". Ας σκεφτούμε ότι τότε "ρωμαϊκές" ταινίες σήμαιναν ότι είχαμε να κάνουμε με χορταστικές περιπέτειες (συχνά υπερπαραγωγές) γεμάτες μάχες, ηρωισμούς, κατορθώματα, καλούς και κακούς. Ο επικός χαρακτήρας της υπερπαραγωγής διατηρείται κι εδώ, κάποιες μάχες υπάρχουν, ο Σπάρτακος είναι σίγουρα ένας ηρωικός χαρακτήρας. Όμως σύντομα αντιλαμβανόμαστε ότι πέραν του πλούσιου θεάματος, έχουμε να κάνουμε με μια ταινία που αναλύει σε βαθος την πολιτική κατάσταση στη Ρώμη, τις ιδέες που συγκρούονται, τις πολιτικές τάσεις, τις ίντριγγες. Ταυτόχρονα, πέραν της εμβληματικής φιγούρας του Σπάρτακου βέβαια, δεν υπάρχουν οι κλασικοί χολιγουντιανοί "καλοί" και "κακοί". Όλοι εκφράζουν πολιτικές θέσεις και απόψεις, εμμένουν στα πιστεύω τους ή τα ιδανικά τους, ενώ κάπου στο βάθος διαφαίνεται η μετατροπή του τότε "δημοκρατικού" (ολιγαρχικού θα ήταν καλύτερα να το χαρακτηρίζαμε) ρωμαϊκού πολιτεύματος σε αυτοκρατορία, δηλαδή - αν θέλαμε να το μεταφράσουμε με τα σύγχρονα δεδομένα - σε απόλυτη δικτατορία. Ο Ιούλιος Καίσαρας, ο πρώτος που συγκέντρωσε υπερεξουσίες στα χέρια του ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς αυτήν, είναι μια δευτερεύουσα (ακόμα) φιγούρα της πολιτικής σκηνής (και της ταινίας), που περιμένει να έρθει η ώρα του. Χαρακτηριστικό επίσης στοιχείο, που δείχνει τη μετατόπιση του βάρους σε βαθύτερα θέματα πέραν της περιπέτειας και του ρομαντικού στοιχείου, που υπάρχει κι αυτό και κορυφώνεται με την τελευταία σκηνή, είναι ότι η επανάσταση των σκλάβων και η μοίρα του Σπάρτακου έχουν ήδη κριθεί στα δύο τρίτα περίπου της διάρκειας, από εκεί και πέρα όμως εξακολουθούμε να παρακολουθούμε τα όσα διαδραματίζονται ακόμα και μετά την καταστολή της εξέγερσης.
Αυτό που βρίσκω συγκλονιστικό επίσης είναι ότι δείχνει ξεκάθαρα αυτό που όλοι ξέρουμε, αλλά είναι ίσως δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε: Τον εφιαλτικό θεσμό της δουλείας. Βλέποντάς την αντιλαμβάνεσαι τι πραγματικά σημαίνει να μην είσαι άνθρωπος, αλλά "πράγμα" που αγοράζεται και πουλιέται. Και σκέφτεσαι ότι ο απαράδεκτος αυτός θεσμός ίσχυε και ήταν απόλυτα αποδεκτός στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, μέχρι πριν 150 μόλις χρόνια, και ότι στήριξε ολόκληρους πολιτισμούς (τον αρχαίο ελληνικό μεταξύ άλλων, διότι ναι, "χτίσαμε Παρθενώνες" και ανακαλύψαμε τη φιλοσοφία, αλλά ποιος ακριβώς θα τους έχτιζε και πώς θα έβρισκαν οι έλληνες χρόνο να φιλοσοφήσουν αν δεν υπήρχαν οι δούλοι;)
Πέραν αυτών όλων, πρόκειται νομίζω για ένα μεγάλο φιλμ, που λειτουργεί στα επίπεδα που προανέφερα, αλλά και σαν υπερπαγωγή, περιπέτεια και ρομαντική ιστορία. Και, βέβαια, υποστηρίζεται από ένα από τα λαμπρότερα καστ που έχουν περάσει από την οθόνη (Κερκ Ντάγκλας, Λόρενς Ολιβιέ, Πίτερ Ουστίνοφ, Τόνι Κέρτις, Τσαρλς Λότον... για να θυμηθούμε μερικούς).

ΜΑΤΙΑ ΕΡΜΗΤΙΚΑ ΚΛΕΙΣΤΑ 'Η ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ ΒΑΘΙΑ ΘΑΜΜΕΝΕΣ

Το "Μάτια Ερμητικά κλειστά" του 1999 (Eyes Wide Shut) υπήρξε το κύκνειο άσμα του μεγάλου Stanley Kubrick (1928–1999). Υπήρξε επίσης μια αμφιλεγόμενη ταινία, η οποία όντως μπορεί να διαβαστεί με διαφορετικούς τρόπους από κάθε θεατή.
Το βασικό θέμα του φιλμ είναι βέβαια το σεξ. Ή, αν προτιμάτε, ο πόθος, φανερός ή κρυφός, για σεξ. Το παντρεμένο πρωταγωνιστικό ζεύγος (Τομ Κρουζ και Νικόλ Κίντμαν) είναι βεβαίως ευτυχισμένοι, πλούσιοι, καλλιεργημένοι και ίσως ακόμα ερωτευμένοι. Κοινώς τα έχουν όλα. Όμως η επιθυμία για κάτι άλλο, διαφορετικό, καραδοκεί. Γι΄αυτό εκείνη εξομολογείται τη φαντασίωσή της με έναν αξιωματικό που συνάντησε τυχαία κι εκείνος, προσπαθώντας να ξεπεράσει το σοκ της αποκάλυψης (ή μήπως αναζητώντας αυτό που μυστικά ποθεί τόσο καιρό;) περνάει μια ολόκληρη νύχτα τριγυρίζοντας σε διάφορα άγνωστα γι' αυτόν μέρη, αναζητώντας ουσιαστικά σεξ. Γι' αυτό και θεωρώ την ταινία μια από τις σημαντικότερες που μιλάν βασικά για τα σεξουαλικά απωθημένα.
Μπορούμε ακόμα να εκλάβουμε το φιλμ ως ένα είδος σάτιρας της κυρίαρχης αστικής φοβίας για το σεξ, το οποίο βεβαίως, παρά την πανταχόθεν προσφορά, παραμένει ουσιαστικά ταμπού. Ταμπού με την έννοια ότι, ακόμα κι αν ενδώσει κανείς στην προσφορά που λέγαμε, θα το κάνει κατά πάσα πιθανότητα κρυφά. Κι αν είναι και παντρεμένος... ούτε λόγος. Έτσι οι "νοσηρές" (εντός πολλών εισαγωγικών) επιθυμίες του ζεύγους κρύβονται κάτω από τη στιλπνή επιφάνεια της "τέλειας οικογένειας" και του πετυχημένου γάμου, κάτω απ' αυτήν όμως δεν παύουν να σιγοβράζουν. Η σάτιρα έγκειται στην κατάδειξη της φοβίας: Κάτω από το βαρύ κάλυμμα της αστικής ηθικής, τοσο οι επιθυμίες της γυναίκας όσο και του άντρα δεν ολοκληρώνονται ποτέ. Πράγματι εκείνη μένει απλώς σε μια σειρά φαντασιώσεων ή ονείρων κι εκείνος, αν και περνά μια ολόκληρη νύχτα ψάχνοντας, με τις ευκαιρίες παντού γύρω του, δεν καταφέρνει να κάνει ποτέ έρωτα και, στο τέλος, όλα βρίσκονται εκεί απ' όπου ξεκίνησαν: Στο "τέλειο ζεύγος" και στο ασφαλές (;) καταφύγιο του γάμου. Αλλά όσο κι αν προσπαθούμε να τα κρύψουμε κάτω από το χαλί, τα ένστικτα είναι μάλλον αδύνατο να τιθασευτούν...
Κινηματογραφικά έχουμε κι εδώ να κάνουμε με την γνωστή τελειομανία του Κιούμπρικ. Άψογη εικόνα, τέλεια φωτογραφία κι αυτή η γνώριμη "ψυχρή" και αποστασιοποιημένη ματιά του μεγάλου σκηνοθέτη, που μοιάζει να παρατηρεί από κάποια απόσταση τα τεκταινόμενα. Ταυτόχρονα το έντονο στοιχείο του θρίλερ που μπαίνει μετά τη μέση του φιλμ (μετά τη σκηνή του οργίου δηλαδή), καταφέρνει να κρατά τον θεατή, κάνοντάς τον να αγωνιά και σε ένα πρώτο επίπεδο (πέραν των πιθανών νοημάτων που ανέφερα παραπάνω). Επίσης θαυμάζουμε για μια ακόμα φορά την κυκλική, συμμετρική δομή της ταινίας, πράγμα που ο Κιούμπρικ έχει κάνει και σε άλλα φιλμ του, όπως στο "Κουρδιστό Πορτοκάλι". Αν προσέξετε, ο Κρουζ κινείται σε συγκεκριμένα μέρη, φτάνει στο απόλυτο μέσον, στην κορύφωση, στη σκηνή του οργίου και μετά γυρίζει πίσω και ξαναπερνά και πάλι, με αντίστροφη σειρά, απ' όπου είχε περάσει και πριν (όπου βεβαίως συναντά απρόβλεπτες και εντελώς διαφορετικές από πριν καταστάσεις). Απόλυτη συμμετρία λοιπόν. Στην αντίστροφη αυτή διαδρομή μάλιστα φαίνεται ότι όλα έχουν πάει κατά διαόλου, σα να πρόκειται για ένα είδος τιμωρίας του για το "παραστράτημα" (ή μάλλον για το παρά λίγο παραστράτημά) του. Νομίζω (προσωπική γνώμη μόνο) ότι κι αυτό το στοιχείο της "τιμωρίας" είναι ειρωνικό. Σα να λέει, κλείνοντάς μας το μάτι και παίζοντας με τις αστικές φοβίες που λέγαμε πριν, "να τι θα πάθετε αν πάτε να αμαρτήσετε"!
Όλο το φιλμ τέλος μοιάζει σαν ένα διαρκές όνειρο, σα να μη συμβαίνουν όλα αυτά στην πραγματικότητα, σαν ένα διαρκές τριπ. Ξέρω ότι αρκετούς τους κούρασε ή τους απογοήτευσε. Προσωπικά με γοήτευσε και το θεωρώ άξιο κλείσιμο μιας μεγάλης καριέρας, από τις εντυπωσιακότερες στο χώρο του σινεμά.
ΥΓ: Όλα όσα ανέφερα πριν είναι προσωπικές αναγνώσεις. Άλλοι θεατές μπορεί να διαβάσουν άλλα πράγματα ή να ερμηνεύσουν εντελώς διαφορετικά την ταινία. Αυτό το πολυεπίπεδο όμως είναι που κάνει τα έργα τέχνης μεγάλα.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ BARRY LYNDON

Ξέρω πολλούς που θεωρούν το Barry Lyndon, που γύρισε ο μεγάλος Stanley Kubrick (1928-1999) το 1975 σαν την πιο βαρετή του ταινία. Φταίει μάλλον το ότι είναι ταινία εποχής - είδος που έχει φανατικούς εχθρούς, φταίει η τρίωρη διάρκεια, οι μάλλον αργοί ρυθμοί, ο συχνά αντιπαθητικός ήρωας, με τον οποίο δύσκολα ταυτίζεσαι ή, πιθανόν, ο "άχαρος" 18ος αιώνας στον οποίο διαδρματίζεται. Ωστόσο προσωπικά το θεωρώ σαν ένα από τα παραγνωρισμένα του αριστουργήματα.
Βασισμένη σε μυθιστόρημα του Θάκερέι, η ταινία αφηγείται τη ζωή ενός ιρλανδού τυχοδιώκτη, ανήθικου και συναισθηματικά ψυχρού, που μοναδικό στόχο έχει την είσοδό του στην υψηλή κοινωνία και την απόκτηση πλούτου. Η ίδια έλλειψη ηθικής όμως που τον κάνει να πετύχει τον στόχο του, γίνεται αιτία και για την πτώση του. Χωρισμένο σε δύο μέρη (την "άνοδο" και την "πτώση"), με αφήγηση off η οποία παραπέμπει σε γλώσσα και αφηγηματικό ύφος στα μυθιστορήματα της εποχής, αποτελεί μια πλατειά τοιχογραφία της Ευρώπης του 17ου αιώνα. Ως εκ τούτου, είναι λογικό αρκετοί να δηλώσουν "δεν με ενδιαφέρει".
Αυτό όμως που κάνει την ταινία εκπληκτική για μένα είναι κυρίως η απίστευτη εικαστικότητά της. Στον τομέα αυτόν ο Kubrick δημιουργεί ίσως το αριστούργημά του. Τα πλάνα συναγωνίζονται σε ομορφιά το ένα το άλλο, οι εικόνες τής ακόμα ανέγγιχτης ως επί το πλείστον φύσης σου κόβουν την ανάσα, τα εσωτερικά το ίδιο. Συνειδητά τα πλάνα παραπέμπουν σε πίνακες μεγάλων ζωγράφων της εποχής (ο Χόγκαρθ και ο Βατό και αρκετοί τοπιογράφοι είναι κάποιοι από αυτούς που μου έρχονται στο νου). Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο σκηνοθέτης κατέφυγε στην τελευταία λέξη της τεχνολογίας της εποχής για να φωτογραφίσει τα εσωτερικά του μόνο με φυσικό φως κεριών στα νυχτερινά πλάνα ή φως μέρας που μπαίνει από τα παράθυρα στα ημερήσια. Δίνει έτσι μια ανεπανάληπτη ποιότητα στην εικόνα και, συγχρόνως, μας δίνει μια ιδέα για το τι ακριβώς έβλεπαν οι άνθρωποι πριν την καθιέρωση του τεχνητού φωτισμού. Αντιλαμβάνομαι ότι για πολλούς ίσως αυτοί δεν είναι επαρκείς λόγοι, εμένα όμως με καθήλωσαν πραγματικά. Ελάχιστες φορές ο κινηματογραφικός φακός έχει συλλάβει τόση ομορφιά. Επίσης είναι σαφές ότι ο μάλλον όχι σπουδαίος σε συνολική προσφορά Ράιαν Ο'Νιλ ερμηνεύει εδώ τον ρόλο της ζωής του.
Το φιλμ διαθέτει τη συμμετρία που τόσο αγαπά ο Kubrick (θυμηθείτε τη δομή του "Κουρδιστού Πορτοκαλιού" ή του "Μάτια ερμητικά Κλειστά"), με άνοδο στο πρώτο μισό, κορύφωση και "συμμετρική" πτώση στο δεύτερο. Νοηματικά, ίσως πρόκειται για μια καταδίκη της έλλειψης ηθικής, του ανθρώπου - ψυχρού υπολογιστή, της έλλειψης συναισθημάτων. Ο ίδιος ο Kubrick, μιμούμενος ίσως τον χαρακτήρα του ήρωα, κινηματογραφεί με ψυχρό, αποστασιοποιημένο τρόπο, στον οποίο συντελεί τόσο η τελειότητα της εικόνας όσο και η επιτηδευμένη αφήγηση και η ηθελημένη λογοτεχνικότητα. Σας είπα: Ίσως κάτι που προσωπικά μ' αρέσει πολύ κουράσει αρκετούς. Νομίζω όμως ότι κανείς δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητος μπροστά στην τόση ομορφιά της εικόνας.

Η ΠΑΝΤΟΤΕ ΥΠΕΡΟΧΗ ΚΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΑΝΗΣΥΧΗΤΙΚΗ ΛΟΛΙΤΑ

Ακόμη απορούν πολλοί για το πώς ο Stanley Kubrick (1928-1999) κατάφερε να γυρίσει το 1962 μια ταινία σαν τη "Λολίτα", πάνω σε ένα θέμα τόσο ταμπού που νομίζω ότι και σήμερα θα υπήρχαν δυσκολίες και αντιδράσεις (ίσως και περισσότερες μάλιστα). Όπου ένας μεσήλικας καθηγητής ερωτεύεται παράφορα την ανήλικη κόρη της σπιτονοικοκυράς του, ζει μαζί της για αρκετό διάστημα, αλλά το πάθος του αυτό τον οδηγεί στην καταστροφή. Και όπου ένας μεγάλος συγγραφέας, ο Vladimir Nabokov, συναντά ένα μεγάλο σκηνοθέτη.
Η ταινία ξεκινά με τη δυνατή τελική σκηνή και είναι ολόκληρη ένα φλας μπακ, μέχρι να φτάσουμε πάλι στο τέλος. Στο ενδιάμεσο... ένας συνεχής κατήφορος. Και μια από τις καλύτερες κατά τη γνώμη μου μελέτες στην ιστορία του σινεμά πάνω στις ολέθριες επιδράσεις του ανεξέλεγκτου πάθους. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε εδώ ότι ότι παρά το ότι αναφερόμαστε σε έναν απαγορευμένο (και νομικά) έρωτα, η σταδιακή παρακμή του καθηγητή, η παθολογική του ζήλεια, το βαθμιαίο χάσιμο της αξιοπρέπειάς του και η τελική του κίνηση θα μπορούσαν να είχαν προκληθεί από οποιασδήποτε μορφής ερωτικού πάθους. Το "απαγορευμένο" απλώς περιπλέκει τα πράγματα και κάνει ακόμα δυσκολότερη τη θέση του, καθώς είναι υποχρεωμένος να κρύβεται και από τον ασφυκτικό κοινωνικό περίγυρο.
Φυσικά έχουμε εδώ ένα μεγάλο δημιουργό, από τους μεγαλύτερους της ιστορίας του σινεμά. Γι΄αυτό και με έκανε να βιώσω το σκοτεινό πάθος του ήρωα, που γίνεται όλο και πιο καταστροφικό. Γι΄αυτό και παρακολούθησα τις ασπρόμαυρες εικόνες της ταινίας με αμείωτο ενδιαφέρον από το πρώτο μέχρι το τελευταίο λεπτό. Γι' αυτό έκανε τους ηθοποιούς του τόσο πειστικούς, από τον θαυμάσιο Τζέιμς Μέισον, τον διεστραμένο πνευματικά Πίτερ Σέλλερς και την στα όρια της υστερίας Σέλεϊ Γουίντερς μέχρι την ίδια τη Λολίτα (την Σου Λάιον, που μετά από τον μεγάλο αυτόν ρόλο έπαιξε σε σχετικά λίγες και μάλλον αδιάφορες ταινίες).
Τελικά η όλη ιστορία ξεπερνά το θέμα του καλού και του κακού. Το πραγματικό της θέμα είναι το πάθος και πού μπορεί αυτό να οδηγήσει, πράγμα που κάνει το φιλμ παγκόσμιο, πέρα από τις εποχές και τα ταμπού της κάθε μιας απ' αυτές. Και έχει ενδιαφέρον η παγκοσμιότητα αυτή του θέματος σε αντιπαράθεση με την εποχή, τα πρώτα 60ς, την ατμόσφαιρα των οποίων καταφέρνει να αιχμαλωτίσει θαυμάσια, δημιουργώντας έτσι μια διαρκή αντίστιξη: Από τη μία οι λεπτομερείς πινελιές που καταγράφουν την εποχή, από την άλλη η διαχρονική ιστορία.
Αποφύγετε το ανούσιο ριμέικ που γυρίστηκε το 1999 (διάβολε, γιατί πρέπει να κάνουν ριμέικ ακόμα και στα κλασικότερα φιλμ;) και απολαύστε το πρωτότυπο, αν δεν το έχετε ήδη κάνει.

Η "ΛΑΜΨΗ" ΠΟΥ ΘΑ ΤΡΟΜΑΖΕΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ

Έχει ειπωθεί ότι ο Stanley Kubrick (1928-1999) άφησε το στίγμα του σε όποιο κινηματογραφικό είδος κι αν καταπιάστηκε, δημιουργώντας πάντα κλασικά φιλμ του κάθε ενός απ' αυτά. Και είναι γεγονός ότι στην καριέρα του έμοιαζε να θέλει να ασχοληθεί με κάθε κινηματογραφικό είδος: Πολεμικό, επιστημονική φαντασία, εποχής, μαύρη κωμωδία... Και, φυσικά, με τη "Λάμψη" (The Shining) του 1980 με τον τρόμο.
Τόσα χρόνια μετά, η "Λάμψη" νομίζω ότι διατηρεί αναλλοίωτη την ατμόσφαιρα και το μεγαλείο της. Η ιστορία της τριμελούς οικογένειας που δέχεται να περάσει ολόκληρο το χειμώνα σε ένα αποκλεισμένο ξενοδοχείο, αφού ο σύζυγος έχει αναλάβει τη συντήρησή του, παραμένει απόλυτα ανατριχιαστική: Το στοιχειωμένο ξενοδοχείο με το αιματηρό παρελθόν, η σταδιακή βύθιση του ήρωα στην παράνοια, ο αποκλεισμός από τον έξω κόσμο, όλα συντελούν στη δημιουργία μιας υποδειγματικής ατμόσφαιρας τρόμου.
Η ταινία σημαδεύεται βέβαια από δύο "ορόσημα": Την αξέχαστη ερμηνεία του Τζακ Νίκολσον (ίσως ο αρχετυπικός παρανοϊκός σ' ολόκληρη την ιστορία του σινεμά) και την μεγαλειώδη σκηνοθεσία του Κιούμπρικ. Ο οποίος διατηρεί κι εδώ το περίφημο ψυχρό ύφος που τον διακρίνει, δουλεύει με πεντακάθαρη, κρυστάλλινη φωτογραφία και καταφέρνει να εναρμονίσει την παγωνιά που νοιώθουμε στη ψυχή με την παγωμένη, βαρυχειμωνιάτικη ατμόσφαιρα έξω από το ξενοδοχείο. Εκμεταλλεύεται στο έπακρο τους αχανείς χώρους του έρημου, τεράστιου οικήματος, που είναι λαβυρινθώδες όπως και ο λαβύρινθος από θάμνους που βρίσκεται έξω απ' αυτό, όπως ο λαβύρινθος της ψυχής του ήρωα. Και καταφέρνει να μας τρομάζει διαρκώς στο οικείο εσωτερικό (στους διαδρόμους, στις πελώριες κουζίνες, στα σαλόνια) ενός πολυτελούς ξενοδοχείου. Ταυτόχρονα καταφέρνει να δημιουργάσει το εξής παράδοξο: Κλειστοφοβική ατμόσφαιρα (αφού δεν υπάρχει καμιά επικοινωνία με τον έξω κόσμο, όπως είπαμε), σε έναν αχανή, έρημο χώρο, όπου οι τρεις μοναδικές ανθρώπινες φιγούρες μοιάζουν με μικροσκοπικά έντομα.
Αυτό όμως που πρέπει να τονιστεί κυρίως είναι ότι ο τρόμος του Κιούμπρικ καμία σχέση δεν έχει με τον τρόμο που συνηθίζεται στα περισσότερα σύγχρονα βλακώδη θρίλερ, που προσπαθούν να σε τρομάξουν με συνεχή "μπου" από φριχτά πλάσματα που εμφανίζονται ξαφνικά πίσω από πόρτες και ντουλάπες ή με πληθώρα σκηνών σπλάτερ. Εδώ ο τρόμος είναι βαθύς, ύπουλος, υπάρχει συνεχώς στην ψυχρή ατμόσφαιρα, προκύπτει από τους ίδιους τους άδειους χώρους χάρη στη μαεστρία του δημιουργού. Έτσι, η απλή σκηνή με τη σύζυγο που διαβάζει για πρώτη φορά σε ένα κομμάτι χαρτί που μόλις έβγαλε από τη γραφομηχανή το τι γράφει ο συγγραφέας άντρας της, γίνεται πολύ πιο τρομαχτική από εκατό σύγχρονους ακρωτηριασμούς ή κατά συρροήν δολοφόνους που πετιούνται απότομα μπροστά σου για να τρομάξουν πάλι τον θεατή που έχει ξαναδεί κάτι τέτοιο σε εκατό παρόμοιες σκηνές.
Δεν νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί που δεν έχουν δει τη "Λάμψη". Πρόκειται για μια κλασσική ταινία τρόμου, και δεν νοείται σινεμά τρόμου δίχως αυτή.