Ο ΜΥΛΟΣ, Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΜΠΡΙΓΚΕΛ

Μερικές ταινίες πριν, είχα θεωρήσει το "Exam" ως παράδειγμα ταινίας όπου πάνω από το 80% της αποτελεσματικότητάς της οφείλεται στο σενάριο και ελάχιστα στην εικόνα ή τη σκηνοθεσία. Η τύχη το έφερε να δω σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα την ακριβώς αντίθετη περίπτωση: "Ο Μύλος και ο Σταυρός" (The Mill and the Cross, 2011) του πολωνού Lech Majewski ρίχνει όλο το βάρος στην εικόνα, ενώ η όποια αφήγηση περνά εμφανώς σε δεύτερη μοίρα.
Ο Pieter Bruegel (1525-1569) είναι βέβαια ο μεγάλος φλαμανδός ζωγράφος, γνωστός τόσο για τις καθημερινές σκηνές που ζωγράφισε, όσο και για τις "μεταφυσικές" (π.χ. "Ο Θρίαμβος του Θανάτου", εμπνευσμένος από την επιδημία πανούκλας και τα άλλα δεινά της εποχής). Και στις δύο περιπτώσεις τα έργα του είναι πάντοτε σχεδον πολυπρόσωπα, τόσο που μερικές φορές χρειάζεται κανείς μεγενθυτικό φακό για να δει όλες τις λεπτομέρειες. Ο Majewski (καθόλου τυχαίο ότι έχει αποφοιτήσει από σχολή Καλών Τεχνών) εμπνέεται από τον πίνακα του Μπρίγκελ "Ο Χριστός φέρων τον Σταυρό" ή "Ο δρόμος για τον Γολγοθά" και κάνει μια παράξενη ταινία όπου η πραγματικότητα της εποχής, ο ίδιος ο Μπρίγκελ και η ιστορία του Χριστού γίνονται ένα με τη δημιουργία και τελικά τον ίδιο τον πίνακα. Ο Μπρίγκελ που συζητά με έναν φίλο του συλλέκτη για τον τρόπο που δουλεύει, ο γνωστή ιστορία της στάυρωσης του Χριστου και διάφορες αποσπασματικές ιστορίες της Φλάνδρας της εποχής μπερδεύονται σε ένα τελικά εντυπωσιακό εικαστικό αποτέλεσμα. Το πολιτικό φόντο της εποχής δεν μένει έξω από τον καμβά: Η Φλάνδρα ήταν τότε υπό την κατοχή των Ισπανών, οι οποίοι, ως φανατικοί καθολικοί, βασάνιζαν και εκτελούσαν τους "αιρετικούς" (βλέπε προτεστάντες) με την αγριότητα που πάντα χαρακτηρίζει τους θρησκευτικούς πολέμους (από τις μεγαλύτερες ηλιθιότητες της ανθρώπινης ιστορίας κατά τη γνώμη μου). Έτσι ο ζωγράφος βίωνε τη φρίκη και την καταπίεση, οι οποίες μπλέκονταν αναπόφευκτα με τις καθημερινές σκηνές (γιορτές, φαγοπότια, παιδικά παιχνίδια κλπ.) Όλα αυτά συνυπάρχουν στο έργο του.
Έχει σημασία να τονίσουμε ότι ο Majewski κάνει αυτό το "συνοθύλευμα" από καταστάσεις ακολουθώντας ακριβώς τον τρόπο του ζωγράφου: Μπορεί το θέμα του πίνακα να είναι ο Γολγοθάς, το πλήθος όμως είναι ντυμένο με σύγχρονα ρούχα (του 1500 εννοώ) και γύρω συμβαίνουν πλήθος καθημερινών σκηνών. Όπως λέει χαρακτηριστικά σε μια σκηνή ο καλλιτέχνης, αυτό που θέλει να δείξει στον πίνακά του είναι ότι ενώ δίπλα μας συμβαίνουν κοσμοϊστορικά, συγκλονιστικά γεγονότα, οι άνθρωποι συχνά δεν τα αντιλαμβάνονται και εξακολουθούν να ζουν τις κανονικές, ευχάριστες ή δυσάρεστες, ζωές τους, ασχολούμενοι με τα προσωπικά τους προβλήματα. Αυτό ακριβώς κάνει στο έργο: Η σκηνή με το Χριστό είναι κάπου χαμένη στο πλήθος, καθόλου κεντρική, ενώ δεκάδες άλλα πρόσωπα γύρω ασχολούνται με καθημερινές ενασχολήσεις. Οπότε, λαμβάνοντας αυτό υπ' όψη, κατανοούμε γιατί ο Majewski μπερδεύει κι αυτός τόσα πράγματα στη ταινία του, ακολουθώντας την ίδια τεχνική.
Είπα όμως από την αρχή ότι το βάρος του φιλμ πέφτει στο εικαστικό μέρος. Ο σκηνοθέτης έχει καταφέρει να αναπλάσει μια τέλεια μπριγκελική ατμόσφαιρα. Αν μάλιστα ξέρετε κι άλλους πίνακες του ζωγράφου, θα δείτε ότι σχεδόν κάθε σκηνή είναι και ένας Μπρίγκελ. Οδηγώντας μάλιστα στα άκρα τη λογική του και χρησιμοποιώντας ψηφιακές τεχνικές, χρησιμοποιεί σαν φόντο σε κάθε εξωτερική σκηνή (ακόμα κι αυτές που φαίνονται λιγάκι έξω από παράθυρα) όχι κινηματογραφημένα τοπία ή σκηνικά, αλλά αυτούσια τα φόντα και τα τοπία από πίνακες του Μπρίγκελ. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό και εικαστικότατο.
Αν λοιπόν ενδιαφέρεστε για το εικαστικό μέρος του σινεμά, η ταινία είναι κατά τη γνώμη μου εξαιρετική. Αν πάτε να παρακολουθήσετε όμως μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, μάλλον ατυχήσατε. Χωρίς αυτή η έλλειψη - κατά τη γνώμη μου πάντοτε - να είναι αρνητική. Κάθε άλλο.
ΥΓ: Το φιλμ μπορεί να είναι αρκετά "πειραματικό", το πολυεθνικό καστ όμως είναι εντυπωσιακό: Ρούντγκερ Χάουερ ως Μπρίγκελ, Σαρλότ Ράμπλινγκ, Μάικλ Γιορκ!