Ο "ΕΞΟΡΚΙΣΤΗΣ" ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΤΡΟΜΑΖΕΙ

Είναι ο "Εξορκιστής" η τρομακτικότερη ταινία που έγινε ποτέ, όπως πολλοί διατείνονται; Δεν ξέρω. Ξαναβλέποντάς τον όμως μετά από πολλά χρόνια, μπορώ σίγουρα να πω ότι παραμένει μία από τις τρομακτικότερες.
Το 1973 ο William Friedkin βρισκόταν στην αιχμή του δόρατος των νέων τότε και σημαντικών δημιουργών. Τότε λοιπόν φτιάχνει τον θρυλικό "Εξορκιστή", που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του William Peter Blatty, κάνει τεράστια επιτυχία και δημιουργεί την τρομακτικότερη ταινία τουλάχιστον μέχρι τότε. Το φιλμ προκαλεί αληθινό σοκ. Άνθρωποι εγκαταλείπουν έντρομοι την αίθουσα κι άλλοι, πολλοί, λιποθυμούν, ενώ τα φιλμ τρόμου γίνονται για πρώτη φορά μόδα και αποκτούν ευρύτερο κοινό. Σήμερα η ταινία δεν θα προκαλούσε βέβαια τέτοιες ακραίες αντιδράσεις, ως γνωστόν όμως όλα πρέπει να εξετάζονται στο πλαίσιο της εποχής τους. Όχι, μέχρι τότε ο κόσμος δεν είχε δει τόσο εφιαλτικές μεταμορφώσεις, τόσες εκτοξεύσεις υγρών (σωματικών εννοώ), τόση φρίκη (ανάμικτη με αηδία) κλεισμένη σ' ένα δωμάτιο. Και όλα αυτά μάλιστα από ένα 12χρονο κοριτσάκι, το οποίο βρίζει ασύστολα, πράγμα ακόμα πιο σοκαριστικό. Κι όλα αυτά σε θρησκευτικό περιτύλιγμα, με σταυρούς, παπάδες, θρησκευτικές τελετές, ζητήματα πίστης... Ναι, σίγουρα το σοκ ήταν απόλυτα δικαιολογημένο το μακρινό 1973, όταν μάλιστα ταινίες τρόμου δεν βγαίνανε στα σινεμά κάθε σαββατοκύριακο όπως τώρα, αλλά ήταν ένα μάλλον σπάνιο είδος.
Ένα χαριτωμένο κοριτσάκι, κόρη διαζευγμένης και επιτυχημένης ηθοποιού, καταλαμβάνεται από αρχαίο δαίμονα προερχόμενο από τη Μέση Ανατολή. Τόσο η συμπεριφορά, όσο και η εμφάνισή του, αλλάζουν ραγδαία και, μερικές φορές η δύναμή του είναι ανεξέλεγκτη. Ένας ελληνικής καταγωγής μοναχικός παπάς, που έχει χάσει την πίστη του εξ αιτίας της επίπονης ασθένειας της μητέρας του, πείθεται για το δαιμονικό του πράγματος και αναλαμβάνει να εξορκίσει το κοριτσάκι, ακολουθώντας ένα ξεχασμένο τελετουργικό της εκκλησίας. Ένας άλλος, ηληκιωμένος αυτός, παπάς - αρχαιολόγος, που γνωρίζει από δαίμονες, έρχεται να τον βοηθήσει.
Λοιπόν, μπορώ να πω ότι η ταινία παραμένει τρομακτική (όχι ίσως όσο τότε, αλλά...). Ο Φρίντκιν δημιουργεί σταδιακά την εφιαλτική ατμόσφαιρα που επιδιώκει, καθως η εμφανιση και η συμπεριφορά της μικρής Ρίγκαν επιδεινώνονται δραματικά από σκηνή σε σκηνή και στη μικρή παύει να υπάρχει οτιδήποτε αθώο. Τα φριχτά λόγια που ξεστομίζει (με τρομαχτική, αλλοιωμένη φωνή) διαθέτουν τόσο σεξουαλικό όσο και (αντι)θρησκευτικό περιεχόμενο. Τελικά ο θεατής αντιλαμβάνεται ότι η καρδιά του χτυπά γρηγορότερα και τα μάτια του είναι μισόκλειστα γιατί δεν ξέρουν τι θα αντικρύσουν αυτή τη φορά κάθε βασανιστική στιγμή που η κάμερα μας οδηγεί ξανά στο εφιαλτικό δωμάτιο όπου η δαιμονισμένη κρατείται δεμένη. Και βέβαια το τέλος δεν "χαρίζει κάστανα" σε κανέναν. Κάποιοι από τους βασικούς ήρωες θα χαθούν στον αγώνα ενάντια στο δαίμονα.
Δείτε το αν δεν το έχετε ήδη και οπωσδήποτε σκεφτείτε την εποχή του. Και μαεστρικά τρομακτικό παραμένει και επηρέασε όσο δεν παίρνει πλήθος άλλες ταινίες του είδους. Ελπίζω μόνο να μη λιποθυμήσετε...
ΥΓ: Ιδεολογικά ίσως παραμένει συντηρητικό. Η χαμένη πίστη του ήρωα ξανάρχεται, καθώς αποδεικνύεται περίτρανα ότι και δαιμοονισμένοι υπάρχουν και η πανάρχαιη τελετουργία έχει ακόμα ισχύ. Με βαρύ τίμημα βεβαίως...

O KILLER JOE ΚΑΙ ΤΟ ΣΑΡΔΟΝΙΟ ΧΙΟΥΜΟΡ

Τελικά ο Tarantino έχει επηρεάσει περισσότερο απ' όσο νομίζουμε το σύγχρονο σινεμά. Συμπτωματικά τρεις από τις ταινίες που παίχτηκαν τον Οκτώβρη στους κινηματογράφους έχουν έντονα επηρεαστεί από το στιλ του. Και μάλιστα γνωστών σκηνοθετών.
Ο William Friedkin μετά τη θριαμβευτική δεκαετία του 70 (και των αρχών των 80ς) μάλλον δεν πλέον έχει και τόσο ενδιαφέρον. Το 2011 γυρίζει το "Killer Joe", βασισμένο σε θεατρικό έργο, αν και η θεατρικότητα του συγκεκριμένου φιλμ είναι ελάχιστη, σε σχέση τουλάχιστον με άλλες αντίστοιχες ταινίες. Είναι μια βίαιη αστυνομική ταινία, που συχνά φτάνει στο γκροτέσκο, που μόνο σαν κατάμαυρη σάτιρα μπορεί να ειδωθεί. Και μια και το σενάριο είναι κι αυτό απίθανο, μπορούμε να μιλήσουμε και για την επιροή από το κλίμα των αδελφών Κοέν.
Ο γιος μιας διαλυμένης οικογένειας, κυνηγημένος από έμπορους ναρκωτικών επειδή τους χρωστά λεφτά, πείθει τον πατέρα του να προσλάβουν έναν διεφθαρμένο μπάτσο - επαγγελματία δολοφόνο με αποστολή να σκοτώσει την αλκοολική μητέρα του ώστε να εισπράξουν την ασφάλεια. Φυσικά τα πράγματα δεν θα πάνε καθόλου κατ' ευχήν και οι περιπλοκές θα γίνονται όλο και χειρότερες...
 Φυσικά υπάρχει αρκετή βία, είπαμε ότι το γκροτέσκο στοιχείο κυριαρχεί (χαρακτηριστική η τελευταία σκηνή στο τροχόσπιτο, τόσο με το τηγανητό κοτόπουλο όσο και με τα τελευταία πλάνα) και το σαρδόνιο μαύρο χιούμορ κυριαρχεί, όχι στις ατάκες, αλλά στις γενικότερες καταστάσεις. Φυσικά επίσης η αμερικάνικη οικογένεια παρουσιάζεται κάθε άλλο παρά ειδυλλιακή και η παρακμή και η διάλυση των πάντων είναι πανταχού παρούσες. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ταινία με "καλούς" και "κακούς". Στο "Killer Joe" οι πάντες είναι κακοί. Η αμερικάνικη κοινωνία δείχνει ένα αποκρουστικό πρόσωπο, καθώς η σάτιρα του Φρίντκιν είναι ανελέητη.
Δεν το θεωρώ κανένα μεγάλο φιλμ. Απλώς το βρήκα συμπαθητικό μέσα στη βία και την παράνοιά του, και καλύτερο από αρκετά άλλα της πρόσφατης παραγωγής του κάποτε ξεχωριστού αυτού δημιουργού.
Στο τρίτο παρόμοιο παράδειγμα, που θα δούμε προσεχώς, θα αναρωτηθώ όχι πλέον αν κάτι δεν πάει καλά στην αμερικάνικη κοινωνία, αλλά αν τίποτα απολύτως δεν πάει καλά σ' αυτήν (και στην παγκόσμια δηλαδή, αλλά μιλώ για την αμερικάνικη αφού όλα όσα βλέπουμε διαδραματίζονται στο γνωστό Τέξας).

JADE Ή Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΣΕΞ

O William Friedkin είναι ένας σκηνοθέτης ικανός για το καλύτερο ή το πιο μέτριο αποτέλεσμα. Πάντα ωστόσο διατηρεί μια σχεδόν προβοκατόρικη διάθεση, σα να θέλει αν ενοχλήσει τον θεατή με διάφορους κάθε φορά τρόπους. Το σεξ παίζει συχνά σημαντικό ρόλο στις ταινίες του. Θυμηθείτε το "Ψωνιστήρι", το "Live and Die in L.A." κλπ. Το "Jade" του 1995 μπορεί άνετα να προστεθεί στη λίστα αυτή. Πλην όμως δεν το θεωρώ από τις καλές στιγμές του. Πρόκειται για ένα αστυνομικό θρίλερ με φόνους, με αγωνία για το "ποιος το έκανε" και, όπως είπαμε, με μπόλικο "βρώμικο" σεξ. Κινείται σε υψηλούς κοινωνικούς κύκλους (μεγαλοδικηγόροι, χάι ψυχίατροι, πολιτικοί βεβαίως, συλλέκτες έργων τέχνης κλπ.), που όλοι φυσικά διαθέτουν εκθαμβωτικά σπίτια και παραθαλάσσια εξοχικά. Και, φυσικά επίσης, κάτω από τη χλιδή και τον πλούτο που καλύπτει την επιφάνεια κρύβεται μια βρώμικη, απεχθής πραγματικότητα, γεμάτη έγκλημα, πάθη, απληστία, δίψα για δύναμη και, πάνω απ' όλα, δίψα για σεξ. Κανένας από τους υπεράνω πάσης υποψίας ήρωες δεν είναι αυτό που δείχνει. Κάτω από τα άψογα και πανάκριβα κοστούμια και ταγιέρ η κάθε λογής σαπίλα ξεχειλίζει. Όσο για τους μπάτσους που ερευνούν την υπόθεση, διαθέτουν κι αυτοί τη σχετική αναλογία σε διαφθορά και άλλα... Η ταινία διαθέτει βέβαια τις απαραίτητες ανατροπές. Όσοι εμφανίζονται στην οθόνη είναι υποψήφιοι ύποπτοι. Πάνω απ' όλα όμως βρίσκεται, όπως είπαμε, το σεξ - βρώμικο και παράνομο φυσικά - που μοιάζει να είναι η κινητήρια δύναμη των πάντων. Η Λίντα Φιορεντίνο είναι όπως πάντα σέξι και ταιριαστή στο ρόλο της μοιραίας γυναίκας. Οπότε ένα ηδονοβλεπτικό ενδιαφέρον το έχει αναμφισβήτητα το φιλμ. Από εκεί και πέρα δεν ξέρω τι είναι αυτό που θα μπορούσε να το ξεχωρίσει από τον σωρό άλλων παρόμοιων ταινιών. Η πλοκή είναι μάλλον μη πιστευτή, με κάμποσες απιθανότητες, και όλα μοιάζουν να έχουν φτιαχτεί για να "γαργαλήσουν" με κάθε τρόπο τον θεατή. Πιθανόν να το πέτυχαν στην εποχή τους. Σήμερα πάντως, λίγα πράγματα μου είπε μια ταινία που πολύ θα ήθελε να είναι "Βασικό Ένστικτο", αλλά ο σεναριογράφος (ο γνωστός Eszterhas που έγραψε αμφότερα τα σενάρια), μάλλον επαναλαμβάνει μανιερίστικα και με λιγότερη έμπνευση τον εαυτό του. Όσο για την "κοινωνική καταγγελία", περισσότερο πρόσχημα μου φαίνεται για να προσθέσει και κάποια κοινωνική διάσταση στην "τολμηρότητα" του φιλμ.

Ο "ΒΡΩΜΙΚΟΣ" ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

Νομίζω ότι ο William Friedkin είναι ένας μάλλον άνισος σκηνοθέτης. Έχει στο ενεργητικό του μερικές θαυμάσιες ταινίες και άλλες μάλλον αδιάφορες. Το 1971 πάντως γυρίζει μια από τις καλύτερές του, τον περίφημο "Άνθρωπο από τη Γαλλία" (The French Connection είναι ο αυθεντικός τίτλος).
Πρόκειται βέβαια για ένα καθαρόαιμο αστυνομικό φιλμ. Οι ανατροπές όμως που κάνει ο
Friedkin στο είδος είναι πολλές και παραμένουν ανατρεπτικές μέχρι σήμερα. Το κλασικό ζεύγος αστυνομικών (ο εκπληκτικός Τζιν Χάκμαν και ο Ρόι Σάιντερ) κυνηγάνε τον κλασικό κακό, έναν γάλλο παρασκευαστή και διακινητή ηρωίνης, τον Φερνάντο Ρέι. Συνηθισμένο στόρι. Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο όμως είναι ότι ο σκηνοθέτης πιάνει ακριβώς έναν τετριμένο "καμβά", που έχουμε δει δεκάδες φορές, και κυριολεκτικά τον ξεσκίζει.
Από πού να πρωτοαρχίσω; Υπάρχει κατ' αρχήν ένας εντελώς "βρώμικος" ρεαλισμός, τόσο στην εικόνα όσο και στο στόρι και στους χαρακτήρες. Η πόλη δείχνεται βρώμικη, γκρίζα, δίχως τίποτα γοητευτικό, το ίδιο και τα αστυνομικά τμήματα, τα εσωτερικά, όλα. Οι διώκτες συχνά αποτυγχάνουν, την πατάνε κοινώς, παρά τον ζήλο τους ή είναι άνευ λόγου υπερβολικά βίαιοι, όπως όλοι σχεδόν οι μπάτσοι άλλωστε. Αυτό το συνολικό "βρώμικο" πλαίσιο είναι που κάνει το φιλμ τόσο πειστικό. Από την άλλη βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια απόλυτη ανατροπή των χαρακτήρων των "καλών" και των "κακών". Ο έμπορος ναρκωτικών είναι ένας γοητευτικότατος τύπος με απόλυτα αριστοκρατικό στιλ και εκλεπτυσμένο και καλόγουστο τρόπο ζωής, γκουρμέ, εξωτερικά άψογος σε όλα. Ο διώκτης του αντίθετα έχει όλα τα χαρακτηριστικά του "μπλιεχ". Χυδαίος, ατημέλητος, ρατσιστής, βίαιος (εύκολα θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίζαμε δολοφόνο), τρέφεται αποκλειστικά με junk food, κάνει χοντρό καμάκι (και πηδάει ενίοτε) - είναι δηλαδή ο τύπος που αν τον γνώριζες στην πραγματικότητα δεν θα έκανες παρέα μαζί του και μάλλον θα τον αντιπαθούσες βαθύτατα. Ο εμμονή του να πετύχει τον στόχο του (τη σύλληψη του κακού) και η αποφασιστικότητά του μάλλον προς την παράνοια φέρνουν παρά προς τον ηρωισμό. Ακόμα και ο κολλητός φίλος και συνεργάτης του συνεχώς διαμαρτύρεται για τις πρακτικές του και προσπαθεί (χωρίς επιτυχία) να "διαχωρίσει τη θέση του". Και, σαν ένα είδος παιχνιδιού, οι πόλεις είναι απόλυτα ταιριαστές με τους τύπους που περιγράψαμε: Η Μασαλία είναι γοητευτικότατη (όπως και ο εγκληματίας κάτοικός της), ενώ η Νέα Υόρκη βρώμικη, γκρίζα, απαίσια. Και στο τέλος; Εκεί είναι που ο θεατής τρώει την πραγματική "σφαλιάρα" με τον απόλυτο κυνισμό, δίχως ίχνος ωραιοποίησης, που κυριαρχεί. Θα μπορούσα να πω κι άλλα για το τέλος, αλλά προφανώς θα αποτελούσαν spoiler. Δεν συμβαίνει πάντως τίποτα διαφορετικό απ' ό,τι συνήθως συμβαίνει στην πραγματικότητα (και ΔΕΝ συμβαίνει συνήθως στην οθόνη).
Έχουμε δει από τότε κι άλλα αστυνομικά με βίαιους μπάτσους ήρωες, στα όρια της παράνοιας. Σχεδόν πάντα όμως διατηρούν ένα παιχνιδιάρικο ύφος, ο μπάτσος είναι κατά βάθος γοητευτικός και άλλα τέτοια. Εδώ δεν χωράνε ωραιοποιήσεις, το ξαναείπα. Τα πάντα δίνονται ωμά. Ακόμα και η παρακολούθηση των υπόπτων δεν έχει τίποτα ελκυστικό. Είναι κάτι απόλυτα βαρετό και τετριμμένο - εδώ είναι οι σκηνές που σε κάνουν μάλλον να λυπάσαι παρά οτιδήποτε άλλο τους μπάτσους που ξεροσταλιάζουν στον ψόφο, ενώ οι κακοί...
Παράλληλα με όλα αυτά το σασπένς παραμένει σε υψηλά επίπεδα, η ταινία βλέπεται δίχως να κάνει κοιλιές, υπάρχει και η περίφημη σκηνή του ανθρωποκυνηγητού που πραγματικά κόβει την ανάσα (θεωρείται από τις καλύτερες του είδους), οπότε και το ψυχαγωγικό επίπεδο παραμένει απόλυτα εξασφαλισμένο. Νομίζω ότι πολύ δίκαια θεωρείται ένα από τα κορυφαία αστυνομικά της ιστορίας του κινηματογράφου.

ΒΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΕΙΣ ΣΤΟ L.A.

Με χαρά είδα ότι οι φετινές Νύχτες Πρεμιέρας ξέθαψαν (με την καλή έννοια) τον "Άνθρωπο από το Λος Άντζελες" (To live and die in L.A.) του William Friedkin, μια ταινία του 1985 και για αρκετούς η τελευταία καλή του. Ήταν ευκαιρία να το ξαναδώ μετά από πολλά χρόνια, για να δω αν θα μου αρέσει τόσο όσο παλιά. Μου άρεσε. Σε κάποια σημεία βέβαια έχει γεράσει (θα πούμε γι' αυτό), αλλά σε γενικές γραμμές παραμένει ένα από τα πιο εντυπωσιακά αστυνομικά φιλμ των τελευταίων δεκαετιών, κι ας είναι σχετικά ξεχασμένο σήμερα.
Η ταινία, σχετικά κοινότοπη σαν θέμα, παρακολουθεί έναν μπάτσο που καταδιώκει με επιμονή έναν αόρατο καλλιτέχνη-παραχαράκτη, που ρίχνει άφθονα πλαστά πλην όμως άψογα χρήματα στην αγορά. Ο Ουίλιαμ Νταφόε, νέος, ωραίος, αδίστακτος και εξαιρετικά ταλαντούχος ζωγράφος (και, φυσικά, και παραχαράκτης), κλέβει την παράσταση ως σούπερ κακός. Γύρω του ωραίες γυναίκες, πολυτελή σπίτια και αυτοκίνητα και άλλα τέτοια συνθέτουν ένα κλίμα χάι παρακμής και διαφθοράς. Από την άλλη ο μπάτσος απέχει αρκετά από το να χαρακτηριστεί "θετικός ήρωας", αφού κι αυτός μοιάζει το ίδιο αδίστακτος με τον αντίπαλό του. Έντονη βία, φοβερά κυνηγητά με αυτοκίνητα, καλό τάιμινγκ και δράση, μια εξαιρετική σκηνή όπου βλέπουμε με απολαυστικές λεπτομέρειες πώς γίνεται μια τέλεια παραχάραξη χρησιμοποιώντας μεθόδους χαρακτικής και πάνω απ' όλα η στυλάτη και εντυπωσιακή σκηνοθεσία του Friedkin, συνθέτουν μια χορταστική περιπέτεια με απροσδόκητο, ανατρεπτικό τέλος που δεν κάνει καμιά παραχώρηση στο χάπι εντ ή σε όποια άλλη σύμβαση.
Όσο για το γερασμένο που λέγαμε στην αρχή... ε, υπάρχουν κάποιες πόζες του πρωταγωνιστή Ουίλιαμ Πίτερσεν που σήμερα μόνο γέλιο μπορούν να βγάλουν. Ίσως πάλι κάποιοι να θεωρήσουν ότι όλα αυτά τα έχουν ξαναδεί πολλές φορές στο σινεμά, αλλά μη ξεχνάτε: είναι ταινία του 1985!