ΕΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ, ΕΝΑ ΟΛΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ Η... ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

Καιρό είχε να μου αρέσει - σχετικά - μια ταινία του κάποτε ταλαντούχου και νυν αποπροσανατολισμένου (με την έννοια ότι κάνει εντελώς άσχετα μεταξύ τους πράγματα) γερμανού Tom Tykwer. Ευτυχώς το "Ένα Ολόγραμμα για τον Βασιλιά" του 2016 διορθώνει κάπως τα πράγματα.
Ένας αμερικάνος με πολλά οικονομικά προβλήματα, επιχειρηματικό στέλεχος, πηγαίνει στη Σαουδική Αραβία για να προσπαθήσει να πουλήσει στο βασιλιά ένα σύστημα πληροφόρησης της εταιρίας του. Εκεί όμως τα πάντα είναι μπάχαλο. Η ομάδα του βρίσκεται εγκατεστημένη σε μια... σκηνή στην έρημο με ανεπαρκή εξοπλισμό και δεν μπορεί να δουλέψει, ο σύνδεσμος που περιμένει κάθε μέρα για να συνεννοηθεί δεν εμφανίζεται (γενικά είναι δύσκολο έως ανέφικτο να συνεννοηθεί με οποιονδήποτε), πολύ περισσότερο δε ο ίδιος ο βασιλιάς, για τον οποίο βέβαια ουδείς γνωρίζει αν και πότε θα εμφανιστεί. Η βασανιστική αναμονή μετρέπεται σε καθαρό άγχος, οι διαρκείς επαναλήψεις του ίδιου μοτίβου (κάτι σαν τη "Μέρα της Μαρμότας") είναι συγχρόνως κωμικές και βασανιστικές και τα προβλήματα του ήρωά μας (και ιατρικά συν τοις άλλοις) πληθαίνουν... Στα μυαλό έρχεται βεβαίως και το "Χαμένοι στη Μετάφραση"...
Η ταινία είναι ένα είδος κομεντί με εξωτικά, αραβικά ντεκόρ, συγχρόνως όμως είναι αρκετά σκοτεινή και αγχωτική, οπότε υπάρχει ένας ενδιαφέρων συνδυασμός. Το βιντεοκλίπ της αρχής πάνω στο περίφημο "Once in a Lifetime" των Talking Heads είναι εξαιρετικό και ο Τομ Χανκς κρατά βέβαια μόνος του όλο το φιλμ. Το οποίο είναι ταυτόχρονα μια σάτιρα της παγκοσμιοποίησης, μια σαρκαστική ματιά πάνω στην αποτυχία του "αμερικάνικου ονείρου", μια μάλλον χιουμοριστική και σχετικά ανώδυνη ματιά σε μια από τις πιο "σκοτεινές" χώρες του κόσμου, τη Σαουδική Αραβία, με νύξεις μόνο για τη δεινή θέση της γυναίκας εκεί, μια ψυχολογική μελέτη για την κρίση και τις φοβίες της μέσης ηλικίας... και ίσως ανακαλύψετε και άλλα επίπεδα, ενώ βρήκα την ισορροπία ανάμεσα στο κωμικό και το δραματικό στοιχείο ικανοποιητική. Εντάξει, υπάρχει και το διαφαινόμενο από την αρχή love story που εξελίσσεται και το μάλλον εύκολο και προβλέψιμο τέλος, αλλά τι να κάνουμε; Είπαμε: Δεν πρόκειται για αριστούργημα. Ωστόσο το ευχαριστήθηκα και μου άρεσε και το ότι ξέφευγε αρκετά από την κλασική, χιλιοειδωμένη εξωτική κομεντί.
Σας προειδοποιώ : Αν πάτε αποκλειστικά για να γελάσετε και να περάσετε καλά, υπάρχουν αρκετές σκοτεινές και στενόχωρες πτυχές (αλκοόλ, ιατρικά, άγχος και κρίση κλπ.) Εμένα προσωπικά αυτό μου άρεσε. Εσείς αποφασίζετε.

ΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΜΕΣΙΑΝΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ "CLOUD ATLAS"

Ο Tom Tykwer και οι Andy και Lana (πλέον) Wachowski σκηνοθετούν κάτι μαζί; Αυτό είναι από μόνο του είδηση, αφού δεν θα μπορούσα να φανταστώ πιο "κουφό" συνδυασμό! Ωστόσο η ίδια η φύση του "Cloud Atlas" του 2012 δικαιολογεί τη συνύπαρξη των διαφορετικών δημιουργών. Ας πω λοιπόν από την αρχή ότι ενώ πήγαινα με "μικρό καλάθι", πιστεύοντας ότι θα δω ένα χαώδες, πιθανόν με προβλήματα κατανόησης και "ας τα βάλουμε όλα μέσα" έπος, το όλο πράγμα μου βγήκε αρκετά καλύτερο. Προσοχή όμως: Μόνο σε κινηματογραφικό επίπεδο ή, αν προτιμάτε, σε επίπεδο κινηματογραφικής απόλαυσης. Γιατί ιδεολογικά το βρήκα μάλλον αφελές, με τις σχετικές εμμονές των Γουατσόφσκι (κυρίως) σε πρώτο πλάνο.
Η ταινία θα μπορούσε να είναι σπονδυλωτή. Υπάρχουν 6 ιστορίες που εξελίσσονται σε διαφορετικούς χρόνους, από τα μέσα του 19ου αιώνα, την εποχή της δουλείας των μαύρων, έως το μακρινό μέλλον, όπου ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει ουσιαστικά καταρεύσει (δύο από τις ιστορίες ανηκουν στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας). Ωστόσο δεν μπορείς να την αποκαλέσεις ακριβώς σπονδυλωτή. Χάρη στο μοντάζ, οι έξι διαφορετικές ιστορίες διαπλέκονται, περνάμε δηλαδή διαρκώς από τη μία στην άλλη και μάλιστα συχνά με μεγάλη ταχύτητα (μπορεί να υπάρξει αφήγηση που να κρατά μόλις ένα λεπτό και αμέσως μετά να πηδήσουμε σε μια άλλη ιστορία). Τα άλματα αυτά μάλιστα δεν γίνονται με άξονα τον χρόνο στον οποίο διαδραματίζεται η κάθε μία. Γίνονται με μάλλον τυχαίο τρόπο, αφού μπορεί π.χ. από την ιστορία δύο να περάσουμε στην έξη, μετά στην τρία, μετά στην ένα κ.ο.κ. Έτσι απαιτείται η συγκέντρωση του θεατή για να βάλει σε τάξη τα όσα συμβαίνουν. Μερικές ιστορίες είναι αυτόνομες, σε μερικές πάλι υπάρχουν στοιχεία από προηγούμενες, οπότε κάπως συνδέονται μεταξύ τους.
 Παράλληλα οι σκηνοθέτες βάζουν τους ίδιους ηθοποιούς σε διαφορετικούς ρόλους σε διαφορετικές ιστορίες, και μάλιστα πολλές φορές κυριολεκτικά αγνώριστους από το μακιγιάζ. Έτσι, εκτός από το παιχνίδι της συσχέτισης των όσων συμβαίνουν, λειτουργεί παράλληλα και το παιχνίδι του να ανακαλύψεις το ποιος ηθοποιός είναι ποιος (μόνο μετά από πολλή ώρα, για παράδειγμα, κατάλαβα ο Χ ήρωας της Ψ ιστορίας είναι, για πολλοστή φορά, ο Τομ Χανκς και όχι ένας άγνωστός μου ηθοποιός). Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την εντυπωσιακή σκηνοθεσία, κατάφεραν να μου κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον, και μάλιστα παρά την τρίωρη περίπου διάρκεια του τόσο φιλόδοξου αυτού project (που, σημειωτέον, βασίζεται σε ομώνυμο βιβλίο του 2004).
Αυτά τα θετικά σε κινηματογραφικό επίπεδο. Διότι ιδεολογικά έχουμε για μια ακόμα φορά να κάνουμε με την απόλυτα μεσιανική και αφελή ιδεολογία του Matrix: Το καλό θα νικήσει πάντα με κάποιον τρόπο (βλέπετε κάτι τέτοιο γύρω μας;), η σωτηρία και η ανατροπή θα έλθουν από τον ηρωικό αγώνα ή/και την αυτοθυσία ενός μόνο ανθρώπου, οπότε μιλάμε για μια σειρά από μεσίες που φέρνουν την επανάσταση, η ζωή κάνει πάντα τους ίδιους κύκλους κλπ. Η χρήση δε των ίδιων ηθοποιών σε διαφορετικούς ρόλους διαφορετικών εποχών μάλλον προκαλεί συνειρμούς για την αθανασία της ανθρώπινης ψυχής, για τη μετάβαση σε επόμενες ζωές και άλλα τέτοια. Όλη αυτή η ρομαντική, new age και αφελής για μένα φιλοσοφία με αφήνει αδιάφορο. Δεν είναι ότι τη θεωρώ εχθρική για όσα προσωπικά θα επιθυμούσα (άλλωστε οι Γουατσόφσκι φαίνεται να έχουν αρκετά αντιεξουσιαστικές τάσεις). Απλά νομίζω ότι δεν γίνονται έτσι τα πράγματα, ότι το όλο πράγμα βρίσκεται μακριά από την αλήθεια. Όλα αυτά μου φαίνεται οτι απευθύνονται μόνο σε διαφόρων ειδών "πιστούς". Αφείστε που η πέμπτη ιστορία είναι σα να βλέπεις το Matrix σε ταινία μικρού μήκους. Όλα είναι σχεδόν ίδια. Ακόμα και η φιγούρα του κεντρικού ήρωα - επαναστάτη μοιάζει με αυτή του Κιάνου Ριβς!
Καλύτερο λοιπόν απ' ότι περίμενα συνολικά, αλλά μόνο σε οπτικό επίπεδο και επίπεδο "κρατήματος" του θεατή. Σαν φιλοσοφία, ευχαριστώ αλλά δεν θα πάρω!

Η ΛΟΛΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Ο γερμανός Tom Tykwer έγινε γνωστός στην Ελλάδα από το "Τρέξε Λόλα τρέξε" (1998), αν και πριν είχε κάνει τουλάχιστον μία ενδιαφέρουσα ταινία, άπαιχτη στην Ελλάδα. Η "Λόλα" όμως, αναμφισβήτητα εντυπωσιακό και πρωτότυπο φιλμ, είναι αυτό που τον καθιέρωσε.
Πρόκειται για μια πραγματικά σπιντάτη μελέτη πάνω στο χρόνο και τις πιθανές διαφορετικές εκδοχές της πραγματικότητας. Είναι ένα είδος σπονδυλωτής ταινίας, αλλά όχι ακριβώς. Τα τρία μικρού μήκους φιλμ που την αποτελούν είναι στην ουσία ένα: Έχουν κοινή αρχή, κοινό στόρι, καθώς όμως η ηρωίδα έχει μόλις 20 λεπτά για να βρει κάτι χιλιάδες μάρκα και τρέχει ασταμάτητα, μικρές λεπτομέρειες αλλάζουν, με αποτέλεσμα να αλλάξει εντελώς η ιστορία και - κυρίως - η κατάληξή της.
Ο περιορισμός των 20 λεπτών κάνει τις ταινίες εντελώς στακάτες και αγχωτικές. Δεν υπάρχει ούτε ένα δευτερόλεπτο για χάσιμο κι αν κάτι πετύχει η Λόλα θα το πετύχει στο τσακ, τρέχοντας διαρκώς. Έτσι (ξανα)βλέποντάς τη πρόσφατα διαπίστωσα ότι για μια ακόμα φορά έμεινα καθηλωμένος, δίχως να μπορώ να πάρω ανάσα. Από την άλλη το γεγονός ότι μικρές διαφορετικές λεπτομέρειες δίνουν μια απόλυτα διαφορετική τροπή, φέρνει αβίαστα στο νου τη θεωρία του Χάους και την περίφημη ρήση "Μια πεταλούδα που φτερουγίζει στην Καλιφόρνια μπορεί να προκαλέσει καταιγίδα στην Κίνα". Αυτό ακριβώς. Το αν η Λόλα θα φτάσει ένα λεπτό πριν ή μετά στον πατέρα της, το αν θα τον προλάβει στην τράπεζα ή θα έχει μόλις βγει απ' αυτήν, μπορεί να κάνει το φίλο της να ζήσει ή να πεθάνει, δηλαδή μπορεί να της αλλάξει ολόκληρη τη ζωή.
Η ζωή μας και η τροπή που αυτή θα πάρει βασίζεται σε απόλυτα τυχαία γεγονότα, μοιάζει να λέει ο Tykwer. Και δεν φαίνεται να βρίσκεται μακριά από την πραγματικότητα: Είναι τυχαίο το ότι γεννηθήκαμε στην Ελλάδα και όχι στη Ζιμπάμπουε, την Αμερική ή τη Λαπωνία. Είναι τυχαίο το αν η οικογένειά μας είναι εύπορη ή φτωχή και χιλιάδες άλλες εξ αρχής τυχαιότητες που είναι τόσο καθοριστικές για μάς. Όχι ότι αυτά δεν μπορούν να αλλάξουν αν το θέλουμε κι αν προσπαθήσουμε - ή με τυχαίο τρόπο. Αλλά, όπως και να το κάνουμε, τέτοιες τυχαιότητες είναι καθοριστικές.
Ίσως συμφωνείτε, ίσως όχι. Και στις δύο περιπτώσεις όμως πιστεύω ότι η ταινία θα σας κρατήσει απόλυτα. Και θα απολαύσετε και ένα από τα πιο πρωτότυπα φιλμ που έγιναν ποτέ.

INTERNATIONAL ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ

Η πρώτη παρατήρηση βλέποντας το "The International"  (2009) είναι ότι ο γερμανός Tom Tykwer έχει πλέον χάσει την πρωτοτυπία του και προχωρά ολοταχώς προς τα μπλοκμπάστερ (ελπίζω τουλάχιστον να τα κάνει καλά, γιατί έχει αναμφισβήτητα ικανότητες). Την δεύτερη παρατήρηση θα σας την πω στο τέλος.
Η ταινία είναι μια χορταστική περιπέτεια, που αν δεν είχε τον έντονα πολιτικό και καταγγελτικό χαρακτήρα θα θύμιζε Τζέιμς Μποντ και άλλα σχετικά. Μπερδεμένη ίντριγκα, κοσμοπολίτικη δράση (Βερολίνο, Κωνσταντινούπολη, Ν. Υόρκη, Λυόν), κυνηγητά, σωρούς πτωμάτων (με αποκορύφωμα μια σκηνή στο περίφημο Γκουγκενχάιμ της Ν. Υόρκης, όπου το μουσείο και η έκθση που φιλοξενεί γίνονται κυριολεκτκά λίμπα), πράκτορες που επιμένουν στην απονομή δικαιοσύνης κόντρα στο πουλημένο σύστημα και άλλα πολλά. Περνάς ευχάριστα τις δυο ώρες και μετά το ξεχνάς. Η βασική ωστόσο διαφορά με άλλες παρόμοιες ταινίες βρίσκεται στην πολιτική καταγγελία. Ουσιαστικά μας λέει για το αδίστακτο των διεθνών τραπεζών, για το ότι οι πάντες, από τη μαφία και τις τρομοκρατικές ή τις επαναστατικές οργανώσεις τριτοκοσμικών χωρών έως τις κυβερνήσεις, τη δικαιοσύνη και τις μυστικές υπηρεσίες είναι αναμεμειγμένες σ' ένα βρώμικο παιχνίδι στο οποίο παίζονται δισεκατομμύρια και ότι οι πάντες είναι πρόθυμοι να ξεπουλήσουν οποιαδήποτε ιδεολογία (μάλλον δεν υπάρχει καμιά ιδεολογία για να ακριβολογούμε) προκειμένου να παραμείνουν ενεργοί παίκτες στο παιχνίδι αυτό. Και για το ότι οι τράπεζες δεν έχουν κανένα πρόβλημα να πουλήσουν όπλα και στην ισραηλινή κυβέρνηση και στη Χαμάς, ας πούμε, προκειμένου να οικονομήσουν. Και, κερασάκι, κάπου εξηγεί ότι "τα χρήματα δεν είναι το παν", παίζονται και πολυπλοκότερα παιχνίδια δύναμης, εξουσίας και "επιρροών".
Και να τώρα η δεύτερη παρατήρηση, που σας είχα πει από την αρχή: Νομίζω ότι ζούμε σε μια εποχή απίστευτου κυνισμού ή/και ζαμανφουτισμού. Αν στη δεκαετία του 60 ή του 70 γινόταν μια ταινία που κατήγγειλε τόσα - και τόσο διαπλεκόμενα - βρώμικα συμφέροντα, θα γινόταν χαμός, θα συζητιόταν, κάποιοι θα ενοχλούνταν, εν πάσει περιπτώσει θα γινόταν θόρυβος. Σήμερα μια ταινία με τέτοιες καταγγελίες σερβίρεται σε ένα α λα Τζέιμς Μποντ περιτύλιγμα, με δράση, πιστολίδι και κοσμοπολιτισμό, καταναλώνεται σαν μια ακόμα περιπέτεια μέσα στις τόσες (αφού, ανεξαρτήτως καταγγελιών, αυτό ακριβώς είναι) και, τελικά, άσχετα με το πόσα εισητήρια θα κάνει, περνά σχετικά απαρατήρητη. Άραγε ο καπιταλισμός, μέσα στην απληστία του, είναι έτοιμος να "πουλήσει το σκοινί που θα τον κρεμάσει"; Δεν νομίζω. Μάλλον έχει πια αποδειχτεί ότι καμιά ουσιαστική κοινωνική αλλαγή, καμιά ανατροπή δεν μπορεί να προέλθει από την τέχνη. Η τέχνη είναι ακίνδυνη. Όσο για μας, λέμε "εντάξει μωρέ, τα ξέρουμε αυτά, όλοι στο κόλπο είναι, όλοι να οικονομήσουν θέλουν" και παραμένουμε ήσυχοι. Γι΄αυτό και ένα τόσο επικίνδυνο - υποτίθεται - περιεχόμενο, μπορεί στις μέρες μας να σερβίρεται σε ένα τόσο αστραφτερό, χολιγουντιανό ουσιαστικά, περιτύλιγμα.

ΦΟΝΙΚΟ ΑΡΩΜΑ

Το "Άρωμα" του Ζυσκίντ είναι ούτως ή άλλως από τα πιο εντυπωσιακά βιβλία, αλλά και από τα πιο δύσκολα να μεταφερθούν στην οθόνη. Διάβαζα πρόσφατα ότι μεγάλοι σκηνοθέτες (ο Κιούμπρικ και ο Μπάρτον ανάμεσά τους) εγκατέλειψαν τη σχετική προσπάθεια. Από την άλλη ο Tom Tykwer δεν βρίσκεται πια στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός μου με τις τελευταίες του ταινίες - αν και παραμένει σχετικά ενδιαφέρων.
Στο "Άρωμα" κάνει μια πολύ εντυπωσιακή ταινία, με δυνατή αναπαράσταση εποχής και μερικές έως και συγκλονιστικές στιγμές (κυρίως στην αρχή), πλην όμως κάτι μου φάνηκε μη ολοκληρωμένο. Πιστεύω ότι δεν κατάφερε να δώσει πειστικά το τελευταίο και βασικό μέρος της ταινίας - και του βιβλίου. Έτσι, η απότομη μεταστροφή του κόσμου εξ αιτίας του περιβόητου αρώματος μένει μετέωρη, ανεξήγητη, ίσως και άγαρμπη θα έλεγα (ακούστηκαν και γελάκια στο σινεμά με όσα επακολούθησαν). Εκεί θεωρώ ότι ο Tykwer έχασε το παιχνίδι. Παιχνίδι ούτως ή άλλως φοβερά δύσκολο εξ ορισμού. Εξ αιτίας της δυσκολίας αυτής εξ άλλου κατέφυγε από την αρχή στον "εύκολο" τρόπο της off αφήγησης - αν και γι' αυτό δεν τον κατηγορώ, αφού πιθανόν να ήταν ο μόνος τρόπος να αποδοθεί το περιεχόμενο ενός βιβλίου που βασίζεται στην... όσφρηση και όχι στο λόγο.
Κατά τα άλλα η βαθειά "άρρωστη" ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος μεταφέρεται και στην ταινία, οι εικόνες, το ξαναλέω, είναι ενίοτε πολύ δυνατές, η αναπαράσταση των χώρων όπου κινείται ο απίστευτος αυτός σίριαλ κίλερ του 18ου αιώνα πολύ καλή. Να όμως μια χαρακτηριστική περίπτωση όπου μια σειρά από εντυπωσιακά επί μέρους στοιχεία δεν φτάνουν (κατά τη γνώμη μου) για να κάνουν μια άρτια και, τελικά, πειστική ταινία.