ΑΜΗΝ Ή Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΕ ΔΙΚΗ

Ο Κώστας Γαβράς (στα αγγλικά γράφεται με τον αστείο τρόπο Costa-Gavras) γυρίζει το "Amen" το 2002 και ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων από την Καθολική Εκκλησία. Ο λόγος; Η ταινία δείχνει καθαρά ότι η εκκλησία αυτή, αλλά και ο ίδιος ο πάπας αυτοπροσώπως, γνώριζαν πολύ καλά τι γινόταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τους ναζί, αλλά αρνήθηκαν να πάρουν ξεκάθαρη θέση προτάσοντας τη διπλωματία και την ουδετερότητα απέναντι σ' αυτό που θα λέγαμε ηθική. Η κατηγορία γίνεται ακόμα βαρύτερη αν δεχτεί κανείς, όπως σαφώς υπαινίσεται ο σκηνοθέτης, ότι, ακόμα και σε καιρό παγκόσμιου πολέμου, ο πάπας διέθετε τέτοια επιροή ώστε το ολοκαύτωμα θα μπορούσε να αποφευχθεί - ή μάλλον, για να είμαστε δικαιότεροι, να περιριστεί όσον αφορά τον αριθμό των θυμάτων.
Φυσικά σε μια ταινία με τέτοιο θέμα, είναι λογικό να προέχει η συζήτηση για το αν τα παραπάνω είναι ιστορικά ακριβή. Προσωπικά δεν ξέρω, ούτε έχω μελετήσει το θέμα, δεν βρίσκω όμως κανένα λόγο να είναι ψέματα. Κάπως έτσι ήταν και είναι πάντοτε η στάση των εκκλησιών και όλων των μεγάλων εθνικών ή παγκόσμιων θεσμών και δεν βλέπω γιατί το Βατικανό θα έπρεπε να διαφέρει (κάθε άλλο μάλιστα). Ξαναλέω ομως ότι δεν έχω μελετήσει τα ιστορικά γεγονότα.
Σαν ταινία πάντως το "Αμήν", δίχως να είναι εντυπωσιακό κινηματογραφικά, μου κράτησε το ενδιαφέρον με τη στρωτή, γραμμική του αφήγηση, αν και δεν υπήρχαν σημεία έντονης έντασης. Ο Γαβράς δεν δουλεύει ντοκιμαντερίστικα, αλλά στήνει μια ιστορία με ήρωες: Έναν γερμανό αξιωματικό (και μάλιστα των απεχθέστατων Ες Ες), που αποφασίζει να εναντιωθεί στην πατρίδα του όταν μαθαίνει την εφιαλτική αλήθεια, και έναν ιταλό παπά, που βρίσκεται πολύ κοντά στον πάπα, που αποφασίζει να ενατιωθεί στην εκκλησία και την υποκρισία (ή διπλωματικότητα) της, της οποίας εκκλησίας είναι απόλυτο πνευματικό παιδί, με υψηλές μάλιστα προοπτικές, και όντας απόλυτα πιστός. Ίσως οι χαρακτήρες, καλοί ή κακοί, είναι μονόπλευροι, γραμμικοί, και μάλλον υπάρχει πολύς ηρωισμός και αυτοθυσία, ωστόσο, ξαναλέω, τα θέματα που θίγονται, ιστορικά και ηθικά, είναι πολύ σημαντικά.
Ενδιαφέρον έχει η ανάγλυφη απεικόνιση της εκκλησίας ως μιας "διπλωματικής μηχανής" χωρίς ψυχή και κουράγιο, που όλο το μέλημά της είναι να διατηρήσει ισορροπίες και να παραμείνει ουδέτερη. Και αν κάποιος μπορεί πιθανώς να συμφωνήσει με αυτή την ουδετερότητα, έρχεται η τελευταία μικρή σκηνή για να δείξει πού οδηγεί αυτή. Οπότε, νομίζω η θέση του σκηνοθέτη είναι απόλυτα αντιεκκλησιαστική. Ωστόσο, να το τονίσουμε αυτό, και οι δύο ήρωες κινούνται, εκτός από την ηθική επιταγή, και από θρησκευτική, χριστιανική πίστη (και οι δύο είναι θρήσκοι). Οπότε νομίζω ότι ο Γαβράς διαχωρίζει εδώ τον "αγνό" χριστιανισμό με την όλη εκκλησιαστική (θεσμική δηλαδή) υποκρισία. Είστε ελεύθεροι να συμφωνήσετε ή να διαφωνήσετε.