ΑΥΤΟΣ, ΑΥΤΗ ΚΙ ΕΝΑ ΠΑΙΔΑΚΙ ΣΤΟ ""40 POUNDS OF TROUBLE"

Ο γνωστός αμερικανός σκηνοθέτης Norman Jewison ξεκίνησε από την τηλεόραση. Την πρώτη του κινηματογραφική ταινία τη γύρισε το 1962 και είναι μια κωμωδία, το "40 Pounds of Trouble" (στην Ελλάδα είχε μάλλον παιχτεί ως "40 Τόνοι Γορουσουζιά"), με τον Τόνι Κέρτις στο βασικό ρόλο.
Ένας καπάτσος και γοητευτικός τύπος διευθύνει ένα καζίνο στη Νεβάδα, ενώ στη γειτονική Καλιφόρνια διώκεται διότι αρνείται (από πείσμα) να πληρώσει διατροφή στη στρίγγλα και πλούσια πρώην σύζυγό του. Η ζωή του αλλάζει ριζικά όταν ένας πατέρας "ξεχνά" το 5χρονο κοριτσάκι του στο καζίνο. Σκανταλιάρικο, αλλά και πολύ γοητευτικό, αρχικά θα γίνει αφόρητο βάρος στο διευθυντή, στη συνέχεια όμως οι σχέσεις τους θα αλλάξουν βαθμιαία. Η ιστορία θα κορυφωθεί όταν το κοριτσάκι θα απαιτήσει να επισκεφτεί τη Ντίσνείλαντ, η οποία βεβαίως βρίσκεται στη Καλιφόρνια...
Κωμωδία καταστάσεων αρχικά  - με θέμα που έχουμε ξαναδεί, θα εξελιχτεί από ένα σημείο και πέρα σε screwball, αποτίοντας μάλιστα συνειδητό φόρο τιμής στα βουβά δείγματα του είδους, και ιδιαίτερα στις παλαβές καταδιώξεις με τους Keystone Cops της δεκαετίας του 1910. Η δράση κορυφώνεται φυσικά στην περίφημη Ντίσνεϊλαντ (ίσως το φιλμ αποτελεί και έμμεση διαφήμισή της), όπου ο ρυθμός γίνεται ξέφρενος.
Εντάξει, χαριτωμένο φιλμ είναι, πλάκα έχει σε ορισμένα σημεία, σε γενικές γραμμές όμως θα το τοποθετούσα μάλλον στην κατηγορία των ξεπερασμένων κωμωδιών, που έχουν - άθελά τους - γίνει παλιομοδίτικες. Δεν το θεωρώ από τα καλύτερα του σκηνοθέτη.

ΕΡΧΟΝΤΑΙ, ΤΑΧΑ, ΟΙ ΡΩΣΟΙ;

Είναι πάμπολλες οι ταινίες που γυρίστηκαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και αντανακλούν τόσο τον (συνήθως υστερικό) φόβο των αμερικάνων για τους "κόκκινους" όσο και τον (λογικό) φόβο των πάντων για έναν εφιαλτικό τρίτο παγκόσμιο, ο οποίος ουσιαστικά θα τελείωνε την ανθ1966), ρωπότητα. Η αντιμετώπιση του θέματος είναι ποικίλη. Υπάρχουν από κυριολεκτικά κατάμαυρες ταινίες έως κωμωδίες. Στην τελευταία κατηγορία εξέχουσα θέση κατέχει το φιλμ του Norman Jewison "Έρχονται οι Ρώσοι" του 1966. Ο κανονικός τίτλος μάλιστα, για να τονίσει την υστερία που λέγαμε, είναι "The Russians are coming! The Russians are coming!".
Ένα ρωσικό υποβρύχιο που κάνει περιπολίες ρουτίνας κοντά στις ΗΠΑ, από λάθος του κυβερνήτη του προσαράζει σε ακτή μικρού και απομονωμένου αμερικάνικου νησιού. Μια ομάδα σοβιετικών ναυτών αποβιβάζεται κοντά σε απομονωμένο σπίτι για να ζητήσει βοήθεια να ρυμουλκηθεί στα ανοιχτά το υποβρύχιο. Δεν θα μείνει όμως απαρατήρητη. Σιγά - σιγά το συνταρακτικό νέο ("οι Ρώσοι έκαναν απόβαση!") διαδίδεται, άλλοτε σαν φήμη που διογκώνεται ανεξέλεγκτα, άλλοτε βασισμένη σε κάποια γεγονότα που παρεξηγούνται. Η ήσυχη, ειρηνική, κλειστή κοινωνία της μικρής πόλης (μάλλον της μοναδικής του νησιού) ξαφνικά μετατρέπεται σε μια μάζα ανθρώπων (ένα όχλο στην ουσία) αποφασισμένων να "υπερασπίσουν την πατρίδα μέχρι τέλους", με  συναισθήματα που κυμαίνονται από τηνκαθαρή  υστερία και τον πανικό έως τον φιλοπόλεμο ηρωισμό, σε κάθε περίπτωση όμως πολύ μακριά από την απλούστατη, κοινή λογική. Η κατάσταση θα φτάσει σύντομα στα όρια της αληθινής ολέθριας σύρραξης.
Όλα αυτά δίνονται με ξεκαρδιστικό συχνά τρόπο. Η αμερικάνικη παράνοια απέναντι στον "σοβιετικό κίνδυνο" σκιτσάρεται με σπαρταριστή δεξιοτεχνία, η αδεξιότητα των σοβιετικών - και η έκθαμβη περιέργειά τους απέναντι στον "αμερικάνικο τρόπο ζωής" - επίσης. Τονίζοντας την φιλοπολεμική ηλιθιότητα και την παντελή έλλειψη κατανόησης για τον "άλλο", τον "εχθρό", ένα γελοίο και τυχαίο ουσιαστικά γεγονός κινδυνεύει να τινάξει τα πάντα στον αέρα. Ο Jewison σαρκάζει και καυτηριάζει ανελέητα την ψυχροπολεμική υστερία, δείχνει πώς μια καθημερινή, ήσυχη κοινότητα μπορεί από τη μιαστιγμή στην άλλη να μετατραπεί σε ανεξέλεγκτο όχλο και, κάνοντας ένα βήμα παραπάνω και εναρμονιζόμενος με την περιρέουσα στις ΗΠΑ ατμόσφαιρα της εποχής (αμφισβήτηση, χίπις, αντιπολεμικικό κλίμα από τους νέους κυρίως) προχωρά σε απόλυτα φιλειρηνικά μηνύματα, φτάνοντας τελικά να πει (πράγμα τολμηρό για τότε) ότι τελικά "δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτα από τους ρώσους, οι οποίοι είναι άνθρωποι  ακριβώς σαν κι εμάς, και μπορούμε κάλλιστα να συνυπάρξουμε ειρηνικά μαζί τους".
Στο μεταξύ - και πέραν των όποιων αναλύσεων - θα απολαύσετε μια σπαρταριστή σάτιρα, με τον Άλαν Άρκιν στο ρόλο του ρώσου ναύτη να κλέβει την παράσαση. Ένα από τα καλύτερα, κατά τη γνώμη μου, δείγματα κωμωδίας των μακρυνών (κυρίως ιδεολογικά εννοώ) 60ς.

"IN THE HEAT OF THW NIGHT"... ΚΑΡΑΔΟΚΕΙ Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

Βρισκόμαστε στα 1967, στην καρδιά δηλαδή της ταραγμένης δεκαετίας του 60, όταν στην Αμερική η πολιτικοποίηση (κυρίως λόγω Βιετνάμ) είχε φτάσει στο ζενίθ. Τότε ο Norman Jewison γυρίζει το "In the Heat of the Night" (γνωστό στην Ελλάδα ως "Ιστορία ενός Εγκλήματος"), σίγουρα μια από τις καλύτερες ταινίες του, που λειτουργεί κατά τη γνώμη μου άψογα και στα δύο επίπεδά της.
Μαύρος ντετέκτιβ που τυχαία να περνά από μικρή πόλη του Νότου συλλαμβάνεται για το φόνο πλούσιου νεοφερμένου κατοίκου, ο οποίος σκόπευε να χτίσει εκεί εργοστάσιο. Σύντομα η παρεξήγηση λύνεται και ο ντετέκτιβ αφήνεται ελεύθερος, μένει όμως εκεί για να βοηθήσει με την μεγάλη πείρα του στη διελεύκανση του φόνου. Και τότε θα έλθει αντιμέτωπος με τον εφιαλτικό ρατσισμό που απλώνεται στην πόλη, από τον σερίφη μέχρι (σχεδόν) τον τελευταίο κάτοικο.
Μίλησα βέβαια για τα δύο επίπεδα του φιλμ, εννοώντας, πρώτα, το επίπεδο της αστυνομικής πλοκής. Εκεί λοιπόν η ταινία πετυχαίνει ένα απόλυτα στιβαρό αποτέλεσμα, με πολλούς υπόπτους  και άλλες τόσες ανατροπές, ανεβάζοντας το σασπένς και "κρατώντας" τον θεατή. Ταυτόχρονα - και εδώ μπαίνουμε στο δεύτερο και σημαντικότερο επίπεδο - καταγράφεται (καθόλου κολακευτικά) και ο "χάρτης" της πόλης, η "βρώμικη", αποπνικτική ατμόσφαιρά της με τα κρυμμένα κάτω από την ήσυχη επιφάνεια σκοτεινά μυστικά (η εξ ίσου αποπνικτική ζέστη που επικρατεί όσο διαδραματίζεται η ιστορία λειτουργεί και συμβολικά), σκιαγραφούνται τα πορτρέτα κάποιων από τους κατοίκους - με βασικό, βεβαίως, τον σερίφη και την παράξενη σχέση που θα αναπτύξει με τον έγχρωμο ντετέκτιβ - και η βαθιά μιζέρια που επικρατεί εκεί, τροφοδοτημένη βεβαίως από τη ρουτίνα. Φυσικά κυρίαρχος και πανταχού παρόν είναι ο απόλυτος ρατσισμός και η φυλετική προκατάληψη. Ένας ρατσισμός που σε πολλά σημεία γίνεται πραγματικά τρομακτικός και απειλεί μάλιστα την ίδια τη ζωή του ήρωα. Οι καταστάσεις που παρακολουθούμε είναι πραγματικά απίστευτες για μια - σχετικά - κοντινή εποχή (βρισκόμαστε, διάβολε, στη δεκαετία του 60 και όχι στον 19ο αιώνα ή έστω στις πρώτες δεκαετίες μετά την κατάργηση της δουλείας). Από την άποψη αυτή το φιλμ αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές διαμαρτυρίες κατά του απεχθούς φαινομένου.
Άφησα τελευταίους τους δύο πρωταγωνιστές, που παίρνουν την ταινία στις στις πλάτες τους: Τον Σίντνεϊ Πουατιέ και, κυρίως, τον εκπληκτικό Ροντ Στάιγκερ, που με την ερμηνεία του, τόσο ως σερίφης όσο και ως - εκτός δουλειάς - πολίτης (εξαιρετικές για μένα οι σχετικές σκηνές) πετυχαίνει μια εκπληκτική ερμηνεία και αναδεικνύεται σε ουσιαστικό πρωταγωνιστή. Όπως καταλάβατε, θεωρώ το "In the Heat of the Night" εκπληκτική ταινία.

ΤΟΜΑΣ ΚΡΑΟΥΝ: ΛΗΣΤΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΣΤΙΛ

Πολλοί μπορεί να θεωρήσουν την "Υπόθεση Τόμας Κράουν" (1968) του Norman Jewison ξεπερασμένη ή/και κάπως βαρετή σήμερα. Κανείς όμως δεν μπορεί νομίζω να αρνηθεί το άψογο στιλ της. Δηλαδή, για να είμαστε ακριβείς, πιστεύω ότι περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, πρόκειται για μια ταινία που αποθεώνει το στιλ.
Ο Τόμας Κράουν είναι εκατομμυριούχος, αλλά το "χόμπι" του είναι να οργανώνει πανέξυπνες, άπιαστες ληστείες τραπεζών. Γιατί το κάνει αφού είναι ήδη εκατομμυριούχος από άλλες, νόμιμες μπίζνες; Η Βίκι είναι ερευνήτρια ασφαλιστικής εταιρίας. Αντιλαμβάνεται ότι εκείνος κρύβεται πίσω από μια εντυπωσιακή ληστεία, τον πλησιάζει, προσπαθεί να τον παγιδεύσει, ταυτόχρονα όμως έλκεται απ' αυτόν. Ο Στιβ Μακ Κουίν και η Φέι Ντάναγουέι βρίσκονται στην ακμή τους και κάνουν ένα από τα διασημότερα ζευγάρια της ιστορίας του σινεμά. Και γύρω τους τα ρούχα, τα ακριβά αυτοκίνητα, τα ακριβά πούρα, τα εσωτερικά των πολυτελών σπιτιών, τα "extreme σπορ" του εκκεντρικού εκατομμυριούχου, όλα συνεισφέρουν στη δημιουργία του χλιδάτου κλίματος που επικρατεί από την πρώτη μέχρι την τελευταία στιγμή.
Σήμερα βέβαια έχουμε δει στην οθόνη χιλιάδες ληστείες, με όλους τους πιθανούς και απίθανους τρόπους και όλα αυτά ίσως κάτι να μας θυμίζουν. Υπάρχει όμως η μοντέρνα (για την εποχή τουλάχιστον) σκηνοθεσία του Τζούισον, με τη συχνή χρήση της χωρισμένης σε μέρη οθόνης ώστε να παρακολουθούμε ταυτόχρονες δράσεις και υπάρχουν και δύο κλασικές σκηνές: Η αρχική της ληστείας και αυτή όπου οι δύο πρωταγωνιστές παίζουν μια παρτίδα σκάκι γεμάτη σεξουαλικά υπονοούμενα, καθώς και το περίφημο τραγούδι των τίτλων "The Windmills o your mind" του Μισέλ Λεγκράν. Επισημαίνω πάντως ότι για να απολαύσουμε σήμερα το φιλμ πρέπει να θυμόμαστε συχνά και την ηλικία του.
Και να έχουμε υπ' όψη μας ότι ουσιαστικά πρόκειται για ένα φιλμ που περιγράφει τον παράδοξο χαρακτήρα του ομώνυμου ήρωα. Που για να τον κατανοήσουμε πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας την ατάκα που λέει κάποια στιγμη: "Δεν είναι θέμα χρημάτων. Έχει να κάνει μ' εμένα και το σύστημα".
Πώς και γιατί τώρα εναντιώνεται στο σύστημα ένας ήδη εκατομμυριούχος μπίζνεσμαν, αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Αλλά είπαμε: Πρόκειται για ένα πέρα για πέρα εκκεντρικό χαρακτήρα.