"ΣΚΛΑΒΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ" ΕΝΩ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΥΡΩ ΑΛΛΑΖΕΙ

Το 1976 ο (σοβιετικός τότε) Nikita Mikhalkov γυρίζει τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του, τη "Σκλάβα της Αγάπης" (Raba lyubni).
Η ιστορία μας μεταφέρει κάπου στη νότια στη Ρωσία την εποχή του εμφυλίου (ο οποίος, βεβαίως, θα καταλήξει με την επικράτηση των μπολσεβίκων), λίγο μετά το 1917. Εκεί λοιπόν ένα κινηματογραφικό συνεργείο γυρίζει ένα - βωβό προφανώς - μελόδραμα με πρωταγωνίστρια μια σούπερσταρ της εποχής. Τα προβλήματα όμως είναι πολλά, καθώς ο επίσης σούπερσταρ πρωταγωνιστής αργεί να έλθει από τη Μόσχα, καθώς έχει εμπλακεί προσωπικά στην επανάσταση, ενώ συμβαίνουν κι άλλα που καθυστερούν τα γυρίσματα. Η σταρ, αν και παντρεμένη, ερωτεύεται έναν γοητευτικό κάμεραμαν, ενώ ένα όργιο από ίντριγκες και συνωμοσίες ανάμεσα σε κυβερνητικούς και επαναστάτες πλέκεται γύρω από το συνεργείο (του οποίου τα μέλη έχουν βεβαίως και τα προσωπικά τους προβλήματα).
Ο Μιχαλκόφ ρίχνει μια νοσταλγική ματιά στα παρασκήνια του "πρωτόγονου", βωβού σινεμά της πατρίδας του, στις συνθήκες των γυρισμάτων, στο star system της εποχής (το ίδιο έντονο με σήμερα), στα όσα συμβαίνουν πίσω από την κάμερα. Συγχρόνως παίζοντας με την "ταινία μέσα στην ταινία", φτιάχνει ένα δικό του μελόδραμα με ήρωες τα μέλη του συνεργείου, μελόδραμα "παράλληλο' μ' αυτό που προσπαθούν να γυρίσουν. Μας μιλά έτσι για τη σχέση πραγματικότητας και φαντασίας, αληθινών και επινοημένων καταστάσεων. Νομίζω όμως ότι βασικός επίσης στόχος του είναι να καταδείξει την "εισβολή" της πραγματικότητας, όταν μάλιστα συμβαίνουν συγκλονιστικά γεγονότα εκεί έξω, στην καθημερινότητα όλων. Το συνεργείο, οι καλλιτέχνες που το απαρτίζουν και κυρίως η πρωταγωνίστρια, ζουν κάπως σαν σε μια φούσκα, σε μια ψεύτικη πραγματικότητα, προσπαθώντας απεγνωσμένα να αγνοήσουν τα γεγονότα που καλπάζουν και τις αλλαγές που έρχονται. Βλέπετε, αυτά προς το παρόν συμβαίνουν στη μακρινή Μόσχα. Αυτό όμως είναι αδύνατο. Από την έλλειψη φιλμ μέχρι τις πολύπλοκες καταστάσεις που θα βιώσει η ηρωίδα σε σχέση με τον έρωτά της, από τη δράση ενός αξιωματικού του στρατού μέχρι το δυνατό τέλος, όλα δείχνουν ότι κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί σε έναν ασφαλή δικό του κόσμο, σε μια απαραβίαστη "φωλιά" και να παραμείνει ανεπηρέαστος από το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι.
Πρέπει ωστόσο να παρατηρήσω ότι το φιλμ, στο πρώτο μέρος του τουλάχιστον, με κούρασε αρκετά. Μάλλον βαρέθηκα τον προστατευμένο μικρόκοσμο του συνεργείου, το χάος που επικρατεί, τα προσωπικά των μελών του, τις μεταξύ τους διαπλοκές. Βεβαίως βρισκόμαστε πολύ μακριά από τον κυρίαρχο σοσιαλιστικό ρεαλισμό της εποχής. Ο Μιχαλκόφ, τολμηρός την εποχή αυτή, φτιάχνει μια περισσότερο συναισθηματική ταινία που δεν υπακούει στις τότε επιβεβλημένες νόρμες και αυτό είναι αξιοθαύμαστο. Ωστόσο δεν παύω να βρίσκω το αποτέλεσμα κάπως βαρετό συνολικά - παρά το δυνατό τέλος.

ΟΤΑΝ Ο ΗΛΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΨΕΥΤΗΣ, ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΠΩΣ ΔΕΙΧΝΕΙ

Στα 1994 η κατάρρευση του "υπαρκτού σοσιαλισμού" ήταν ακόμα νωπή και ίσως η εξέλιξη των πραγμάτων ακόμα αβέβαιη. Τότε ο Nikita Mikhalkov γυρίζει τον "Ψεύτη Ήλιο" (Utomlyonnye solntsem για τους ρωσομαθείς φίλους μας), που είναι μια από τις πρώτες ρωσικές ταινίες που μιλά τόσο ανοιχτά για τον σταλινικό ολοκληρωτισμό και τις εφιαλτικές διώξεις που έγιναν την εποχή της παντοκρατορίας του. Πλην όμως η ταινία δεν είναι στενά (και στεγνά) πολιτική, με την έννοια ότι μιλά για το θέμα που την καίει μέσα από ένα δράμα, μέσα από την καθημερινότητά (συχνά με χιουμοριστικές πινελιές) και το παρελθόν των χαρακτήρων της, μέσα από ερωτικές ιστορίες τρέχουσες ή παλιές. Κατά τη γνώμη μου η αρετή της βρίσκεται στο πάντρεμα του προσωπικού με το πολιτικό στοιχείο, η ανάδυση του πολιτικού δράματος μέσα από μια α λα Τσέχοφ ματιά.
Ο συνταγματάρχης Κοτόφ περνά ειδυλλιακές στιγμές στο εξοχικό του σπίτι με την πολυμελή του οικογένεια - και κυρίως βέβαια με την αγαπημένη του γυναίκα και τη μικρή του κόρη. Η αναπάντεχη επίσκεψη ενός γνωστού από το παρελθόν δημιουργεί μια παράξενη αναταραχή και, σιγά - σιγά, το παρελθόν, αλλά και το αληθινό πρόσωπο του παρόντος, αρχίζουν να αποκαλύπτονται.
Ο Μιχαλκόφ βρίσκεται σίγουρα σε καλές στιγμές, το δράμα είναι πυκνό, η κατάληξη συγκλονιστική. Βρίσκω μάλιστα πολύ δυνατές τις σκηνές προς το τέλος, όπου οι ήρωες που γνωρίζουν την αλήθεια εξακολουθούν να προσποιούνται πως τα πάντα εξακολουθούν να είναι ειδυλιακά μποροστά στα υπόλοιπα, ανύποπτα μέλη της οικογένειας.
Ίσως κάποιες αντιρήσεις μου βρίσκονται ακριβώς σ' αυτό το "ειδυλιακά", λέξη που επαναλαμβάνω συχνά εδώ. Ο σκηνοθέτης, μέσα στον προφανή αντισταλινισμό του (πολύ καλά κάνει), τον οποίο τονίζει με κάθε δυνατό τρόπο (θυμηθείτε το πελώριο αερόστατο με την εικόνα του Στάλιν που μοιάζει να καλύπτει τα πάντα), αλλά και μέσα από την αντίθεσή του σε όλο το σοβιετικό καθεστώς, οδηγείται σε μια μάλλον μανιχαϊστική λογική: Οτιδήποτε σχετίζεται με το καθεστώς αυτό είναι νομοτελειακά κακό (τα τανκς που μπαίνουν στα χωράφια στην αρχή, οι μάλλον ηλίθιες ασκήσεις άμυνας κατά ενδεχόμενου χημικού πολέμου που καταστρέφουν την καλή διάθεση του πλήθους, οι πράκτορες στο τέλος...), ενώ οτιδήποτε σχετίζεται με τις ξένοιαστες οικογενειακές στιγμές του ήρωα υπέροχο. Γενικά βρήκα το όλο πράγμα πολύ άσπρο - μαύρο. Και, για να επιστρέψουμε στο "ειδυλιακό" που λέγαμε, η περιγραφή της πλούσιας και ξένοιαστης οικογενειακής ζωής του σοβιετικού ήρωα συνταγματάρχη, με την τεράστια οικογένεια, την υπηρέτρια (!) που όλοι πειράζουν, τις γραφικές γριούλες που αναπολούν το Παρίσι, ενώ γύρω τους οι αγρότες είναι εμφανώς φτωχοί και μοχθούν, όλα παραπέμπουν σε εικόνες της τσαρικής αριστοκρατίας. Δεν μπορεί κανείς να πιστέψει ότι όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα κομμουνιστικό καθεστώς. Άθελά του ίσως ο Μιχαλκόφ αποκαλύπτει ότι νοσταλγεί αυτές τις "ειδυλιακές" (για τους αριστοκράτες) εποχές, ανεξάρτητα από τη σωστή κριτική του κατά του σοβιετικού συστήματος (για να μην πείτε ότι συμπαθώ αυτό το καταπιεστικό αλήστου μνήμης σύστημα).
Πέραν όλων αυτώ όμως, βρίσκω τον "Ψεύτη Ήλιο" μια πολύ δυνατή ταινία και ένα από τα σημαντικά δράματα των τελευταίων δεκαετιών. Και, επί πλέον, μια ταινία με τη σφραγίδα αυτού που λέμε "ρωσική ψυχή". Αξίζει νομίζω να τη δείτε, παρά τις αντιρρήσεις που εξέφρασα.

ΥΓ: Ο σκηνοθέτης είναι και πρωταγωνιστής της ταινίας, ενσαρκώνοντας τον συνταγματάρχη.

ΜΟΙΑΖΟΥΝ ΜΕ "12" ΩΡΕΣ

Ο Nikita Mikhalkov και καλός σκηνοθέτης είναι και θαυμάσιες ταινίες έχει κάνει στο παρελθόν. Στο μακρινό παρελθόν δυστυχώς. Στο "12"  toy 2007 διασκευάζει τους "12 Ένορκους" του Σίντνεϊ Λούμετ, μεταφέροντάς τους όμως στη σύγχρονη, προβληματική από πολλές απόψεις Ρωσία. Τολμά να κάνει κάνει σχετικά ακραίο, το αν το πέτυχε όμως επαφίεται στις αντοχές σας. Τι ακραίο; Μα πρόκειται για ταινία 153' (πάνω από δυόμισι ώρες), που διαδραματίζεται ολόκληρη σε έναν και μόνο εσωτερικό χώρο.
12 ένορκοι αποσύρονται στο γυμναστήριο ενός σχολείου για να αποφασίσουν την τύχη του κατηγορούμενου, ενός νεαρού τσετσένου που σκότωσε τον ρώσο πατριό του, που ήταν και αξιωματικός. Η υπόθεση φαίνεται αρχικά εύκολη, η απόφαση ζήτημα λίγης ώρας, πλην όμως τα πράγματα θα αρχίσουν να μπερδεύονται όλο και πιο πολύ καθώς όλο και νέα στοιχεία έρχονται στο φως.
Η ιστορία είναι ενδιαφέρουσα, πάσχει όμως από αθεράπευτη θεατρικότητα. Όλο αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να έχει παιχτεί στη σκηνή ενός θεάτρου. Από την άλλη μάλλον σύντομα καταλαβαίνει ο θεατής πού θα το πάει, καθώς ένας - ένας ένορκος με τη σειρά, ξεκινώντας από την υπόθεση, αρχίζει να βγάζει τα σώψυχά του, να αφηγείται την προσωπική του ιστορία - και συγχρόνως τις προσωπικές του θέσεις και απόψεις πάνω σε ποικίλα θέματα. Φτιάχνεται έτσι μια σαφής αλληγορία της κοινωνίας και των τάσεων που επικρατούν σ' αυτή ή, αν θέλετε να μιλήσουμε πιο εξειδικευμένα, της σύγχρονης ρωσικής κοινωνίας, καθώς το τραύμα του μακροχρόνιου πολέμου στην Τσετσενία μοιάζει να είναι πιο ανοιχτό από ποτέ (αν και, βέβαια, ο συγκεκριμένος αυτός πόλεμος δεν είναι παρά η αφορμή για να θιγούν άλλα κοινωνικά θέματα).
Εντάξει, ενδιαφέρουσα είναι η ιστορία, υπάρχουν αντροπές και αποκαλύψεις, σχόλια, χαρακτήρες (προσχηματικοί μερικές φορές), αλλά το όλο πράγμα με κούρασε αρκετά και πολλές φορές νοστάλγησα τον παλιό καλό Mikhalkov. Ίσως το βρείτε ενδιαφέρον. Αλλά σας προειδοποίησα: Χρειάζονται αντοχές. Όσο για τις ιδεολογικές θέσεις του σκηνοθέτη, σηκώνουν κι αυτές πολλή συζήτηση.